Madde Detay

Ankara’da dünyaya gelen Gürhan Uçkan, dört çocuklu memur bir ailenin en küçüğüdür. İlk öğrenimini Ankara’da tamamlar. İlkokul yıllarında, erkenden babasını kaybetmesi ise onun yaşamında derin izler bırakır. Ankara’nın Cebeci, Kurtuluş, Bahçelievler semtleri Gürhan Uçkan’ın çocukluk ve gençlik yıllarında etkili olur. Caddeleri, sokakları ile Ankara, sanatçının yaşamında her zaman yer alır. ODTÜ’de öğrenimine devam ederken bir yandan bir fabrikada staj yapar, diğer taraftan cep harçlığını çıkarmak için İngilizce dersler verir. 1975’te askerliğini Tuzla’da yapar. Gürhan Uçkan’ın yaşamındaki dönüm noktası ise Ankara’dan yüksek öğrenim görmek amacıyla İsveç’e gitmesidir. Stockholm’de yüksek lisans ya da doktora yapmaz; ancak İsveççe öğrenerek çeviriler, yayınlar ile yaşamını şekillendirir.

Gürhan Uçkan, Stockholm’de uzun yıllar bir sağlık kuruluşunun idari kısmında ve sonrasında ise İsveç Büyükelçiliğinde basın ve halkla ilişkiler sorumlusu olarak çalışır. Bir yandan çalışma hayatına devam ederken edebiyatta da çalışmalarını sürdürür. Şiir, öykü, deneme ve roman yazar; gazetecilik, çevirmenlik uğraşıları ile yaşamını dolu dolu geçirir. Türkiye’de 1970, 1980’lerde siyasi dönemeçlerin yaşandığı yıllarda İsveç’tedir; ancak Türkiye’deki gelişmeleri her zaman yakından takip eder. İlk evliliğini Finli bir hanımla gerçekleştirir. İkinci evliliğini ise çocuklarının annesi Ayfer Hanım ile gerçekleştirir. Bu evlilikten 1978’de kızı Günseli, 1986’da ise oğlu Barış dünyaya gelir. Yurtdışında Türk kimliği ile var olmaya çalışır, İsveç tabiiyetine geçmez; İsveç’te Türk bir yazar olarak yaşamını şekillendirir. 5 Aralık 2006’da İsveç’te yaşamını kaybeder.

Gürhan Uçkan, erken yaşta henüz ilkokuldayken babası “melek Sami”nin vefatı ile sarsılır. Bu acıyı ona şiirler yazarak dindirmek ister. Çocukluk yıllarında Atatürk şiirleri de yazar. İlköğreniminde başlayan yazı serüveni daha sonraki yıllarda da devam eder. Yalnızlık, işçiler, kadınlar, kadın-erkek ilişkisi, doğa gibi izlekleri eserlerinde işleyen Gürhan Uçkan; yazın hayatında İsveç ile Türkiye’yi birleştirmeyi sever. Yurtdışından, İsveç’ten yazsa da yüreği Türkiye’dedir; aslında o da göçmen bir kuştur. Kalmak ve gitmek meselesini doğayı gözlemleyerek işler. Gürhan Uçkan eserlerinde günlük yaşamı, sıradan insanın çıkmazlarını, küçük dünyasında yaşadıklarını ele alır.

Gürhan Uçkan’ın Sevdalar da Geçici (1982), Haykıran Sessizlik (1984), Bir Demet Özlem (1990), Mutlu Kadınlar (1993) ve Hoşgeldin (2000) adlı olmak üzere beş şiir kitabı vardır. Mutlu Kadınlar kitabı yeni şiirler eklenerek 1997 yılında yeniden yayımlanır. Gabriel (1982), Geceyarısı Güneşi (1994), Sevginin Çiçek Açtığı Yerde (2000) ise yazarın öykü türündeki kitaplarıdır. Gürhan Uçkan’ın öykü ve şiir kitaplarından başka Kalıcı Kuşlar da Üşür (2000) adlı bir deneme kitabı ve Aşkın Yedinci Yüzü (2001) adlı bir romanı vardır. Çağdaş Sömürgecilik ve Emperyalist Yayılma Örneği Güney Afrika Cumhuriyeti (1986) ve Oral Çalışlar ile hazırladığı Kadınlar’ın İsveç’i (1997) adlı araştırma kitapları da vardır. Bunların dışında öykü, roman ve şiir çevirileri vardır.

Yarın Yayınlarını kurar. Yarın ile Bilim ve Sanat dergilerinin İsveç temsilciliğini üstlenir. Cumhuriyet gazetesi için Pazar Yazıları kaleme alır. 1992’den itibaren Cumhuriyet gazetesinin İsveç temsilciğini yapar. Cumhuriyet gazetesi yazarı olmak onun hayatında çok şey ifade eder. “Gazetem, benim için memleketimdir; memleketim bana gelmektedir” diye memleket özlemini vurgular (2000: 35) Aynı zamanda bir yazar olarak her zaman Cumhuriyet okurlarına seslenmenin öneminin bilincindedir (Cön.K7854: 6). Edebiyatın yanı sıra fotoğraf sanatı ile uğraşır, Ankara’da fotoğraf sergileri açar. 1997 yılında Hacı Bektaş Veli Şenliği Öykü Büyük Ödülünü alır.

İsveçli Dan Mellin, Torgny Lindgren, Bodil Malmsten, Tomas Tranströmer, Birgitta Stenberg gibi yazarların eserlerini Türkçeye çevirir. İsveç’te yazarlar ve sanatçılarla kurduğu bağlar sayesinde İsveç edebiyatının örneklerini İsveççeden Türkçeye çevirmesiyle Türk okurunun İsveç edebiyatını takip edebilmesini sağlamıştır. 2002’de İsveç Akademisi, Gürhan Uçkan’a Yılın Çevirmeni ödülünü verir.

Haykıran Sessizlik kitabının 1984 baskısına Hüseyin Cöntürk arşivinden ulaşılmış ve Cöntürk’ün bu şiir kitabının iç kapağına düşülen notlar gözden geçirilmiştir. Gürhan Uçkan’ın şiiri için, “slogansız, varsa da hafif; ama beylik” notu düşülmüştür. "Toplumsal olmayan şiirlerinde hüzünlü bir havanın varlığından, 'umut'çu" oluşundan bahsedilmiştir (1984: İç kapak). Hüseyin Cöntürk’ün tespit ettiği umutlu hâl daha sonraki eserlerinde de devam etmiştir denilebilir. İyimser ruhlu, hayata ve olaylara bakışında umudunu yitirmeyen, ancak gerçekleri de örtmeyerek topluma, insana duyarlı bir yazın anlayışını sürdürmüştür.

Gürhan Uçkan’ın hayatındaki dönüm noktası doktora yapmak üzere Türkiye’den İsveç’e gitmesidir. Kuzey-Güney arasına sıkışan özlemler, tatiller, yurtdışında beklenen mektuplar onun yaşamını şekillendirir. Geçim derdiyle, yaşam zorluklarıyla mücadele ederken Gürhan Uçkan; edebiyatın aynasından dünyaya bakmayı bilmiş bir yazardır.

Mutlu Kadınlar şiir kitabında pazar yalnızlığı ve kalıcı kuş izleği vardır: “karşıda donmak üzere olan göl/ kalıcı kuşlar kümelenmiş ağaçlara/ telefonda o kahredici sessizlik/ kafamda binbir düşünce/içimde hiç sekmeyen o büyük umut/ saatler en büyük düşmanımken/ bir uzun pazar başlıyor yine” (1993: 34). Cumhuriyet gazetesinde 1994’ten beri kaleme aldığı yazılardan oluşan seçkiyi de yine Kalıcı Kuşlar adıyla kitaplaştırır. Kalıcı kuşları, gidemeyenleri anlatır. Geride kalan, göçe katılmayan kuşlardır kalıcı kuşlar. Kalırlar geride, beklerler gidenleri. Kitaba adını veren yazıda Gürhan Uçkan, kışın Kuzey’e nasıl geldiği, kuşların Güney’e nasıl göçtüklerini anlatırken kalıcı kuşları sıralar: “Benim sevgililerim, kalıcı kuşlar. Sarı lacivert bir çeşit serçe, ispinoz, karatavuk, ardıçkuşu ve birisi kırmızı göğüslü, öteki kahverengi iki ayrı cins ağaçkakan” (2000: 49). Yazının devamında kalıcı kuşların donuk böğürtlen ve yemişleri bedenlerinde biriktirerek kışa nasıl hazırlandıkları dile getirilir. Kalıcı kuşlar ile kendi yaşamı arasındaki benzerliği ise yazının son kısmında şöyle dile getirir: “Kışın bu soğuk ülkede kalmayı yeğleyen kuşlar bana, sıcak diyarlara gitme fırsatı olduğu hâlde bunu kullanmayan insanları anımsatıyorlar: Burada, şu ya da bu nedenle saplanıp kalan Güneylileri. Kocaman da olsam, uçamasam da, ben de bir kalıcı kuşum. Bir de yuvamı yapabilsem…” (50). Aşkın Yedinci Yüzü adlı romanındaki Güney karakteri de bir kuş gözlemcisidir, kalıcı kuş izleği romanın kurgusunda metaforik olarak kullanılır. Romanda yer yer otobiyografik izler söz konusudur.

Gürhan Uçkan’ın ardından hazırlanan Bir Demet Özlemsin Gürhan Uçkan’ın Anısına adlı kitap Münevver Oğan, Mustafa Sönmez, Nermin Küçükceylan, Günay Güner tarafından hazırlanmıştır. İsveç Atatürkçü Düşünce Derneği tarafından 2007 yılında yayımlanan eser, Gürhan Uçkan hakkında hazırlanan derli toplu önemli bir çalışmadır. Dil Derneği ile İsveç Atatürkçü Düşünce Derneği, yazarın adına öykü ve şiir yarışmaları düzenlemiştir. 2019’daki şiir ödülü ise Mayıs ayında açıklanacaktır.