Madde Detay

Ünlü devlet adamı, tarihçi ve hukukçu Ahmet Cevdet Paşa’nın kızıdır. 1864-1944 yılları arasında yaşamıştır. Ağabeyi Ali Sedat ve ablası Fatma Aliye gibi evde ve özel bir eğitim alarak yetişmiştir. Ahmet Cevdet Paşa çocuklarının eğitimine çok önem vermiş hatta zaman zaman bizzat kendisi dersleri yürütmüştür. Murat Uraz, Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz adlı kitabında herhangi bir kaynak göstermese de Emine Semiye’nin İstanbul’da özel bir eğitimle yetiştikten sonra dört sene Paris’te, iki sene de İsviçre’de bulunarak psikoloji ve sosyoloji incelemeleri yaptığını söyler. Ayrıca Selanik’te Askerî Rüştiye’de Farsça muallimi Karababa Tekkesi şeyhinden Arapça, Farsça ve tasavvuf dersleri aldığını da belirtir (Uraz 1941: 469). Taha Toros da herhangi bir delil göstermeden onun yurt dışında eğitim gören ilk Türk kadını olduğu bilgisini vermektedir: “Ahmet Cevdet Paşa’nın ikinci kızı Emine Semiye Hanım’a, Batı’da etüdler yapan, eğitim gören ilk Türk kadını diyebiliriz. Fransa’yla İsviçre’de, 7 yıl süre ile psikoloji ve sosyoloji üzerinde eğitim görmüştür.” (Toros 1998: 222)

Emine Semiye iki evlilik yapmıştır. Taha Toros Mazi Cenneti’nde: “Emine Semiye Hanım, iki kez evlendi. İlk eşi Kazaskerzâdelerden Mustafa Bey’dir. İkinci eşi, ünlü valilerden Reşit Paşa’dır.” der. (Toros 1998: 223) Yazarın ilk eşi hakkında Taha Toros’un söyledikleri haricinde herhangi bir bilgi yoktur. İkinci eşi ise dadısının oğlu ve ünlü valilerden Reşit Paşa’dır. Emine Semiye ikinci eşi Reşit Paşa’dan boşanmıştır. Taha Toros bu boşanmanın politik sebeplerden kaynaklandığını, Emine Semiye’nin Edirne’de İttihat ve Terakki’nin gizli faaliyetlerine katıldığı ve daha sonraki yıllarda da bu faaliyetlerini sürdürdüğü için tutuklanma kararının çıkması üzerine Paris’e kaçmak zorunda kaldığını ve bu sebeple de Reşit Paşa tarafından boşandığını söylemektedir (Toros 1998: 223).

Mübahat Kütükoğlu “Cevdet Paşa ve Aile İçi Münasebetleri” başlıklı araştırmasında onun üç çocuğu olduğunu söyler ve çocukların isimlerini şöyle nakleder: “Semiyye Hanım iki evlilik yapmış olup biri kız ikisi erkek üç çocuk annesi idi. Kızı Fatma Zahîre Hanım’ın sadece doğumunu tespit edebilmekteyiz. İki oğlundan, ilk eşi Mustafa Paşa’dan olan Rıza Bey’in bir kızı bulunduğu bilinmektedir. İkinci eşi Reşid Paşa’dan olan oğlu Cevdet Lagaş’ın ise çocuğu bulunmadığından, ailenin bu kolu, onun ölümüyle son bulmuştur.” (Kütükoğlu 1986: 220)

Emine Semiye’nin son yılları hakkında fazla bir ilgi yoktur. Yazarın üçüncü göbekten torunu Süavi Kendiroğlu, kendisi ile yapılan bir görüşmede, babası Gürhan Kendiroğlu’nun, çocukken, annesi Ayşe Zahide Hanım tarafından Emine Semiye’yi ziyaret etmek üzere Ortaköy’deki evine ziyarette bulunmak üzere götürüldüğünü duyduğunu anlatmıştır. Bu sözler, Emine Semiye’nin hayatının son yıllarını Ortaköy’de bir evde geçirmiş olduğunu düşündürmektedir. (Karaca 2010: 37) Taha Toros açık bir tarih vermediği hâlde onun hayatının son yıllarında kendisini hayır işlerine verdiğini söyler. Ayrıca Toros, Emine Semiye’nin 1944 yılında Haseki Hastanesinde vefat ettiğini belirtmektedir.

Kadınların siyasal ve sosyal hayat içinde daha yeni rol almaya başladıkları dönemde Emine Semiye politikayla ilgilenen ilk Türk kadınlarındandır. Meşrutiyet’in ilan edildiği yıllarda İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde, sonrasında ise Osmanlı Demokrat Fırkası’nda siyasi faaliyetlere katılmış, II. Meşrutiyet ilan edildikten sonra da istibdat aleyhinde birçok makale yazarak devrin kadınlarından farklı bir portre çizmiştir. İttihat ve Terakki Partisi’nin içerisinde aktif olarak siyasî faaliyetlerde bulunmuştur. Halide Edip Mor Salkımlı Ev adlı hatıratında 1906’da Selanik’te açılan İttihat ve Terakki Partisi’nin tek kadın üyesinin Emine Semiye olduğunu belirtir (Adıvar 1998: 146) Caporal, Revue du Monde Musulman (Müslüman Dünyası Dergisi, s. 247-248)’ı kaynak göstererek, Reşit Paşa’nın karısı Emine Semiye’nin Selanik’teki Kadınlar Devrim Komitesi’nin başkanı olduğunu belirtir ve İttihat ve Terakki’nin Kadınlar Cemiyetini kurduğu bilgisine yer verir. (Caporal 1999: 150) Serpil Çakır ve Ömer Sami Coşar da onun İttihat ve Terakki Cemiyetinin Selanik Kadınlar Şubesi başkan yardımcısı olduğunu belirtirler. Ancak Emine Semiye’nin II. Meşrutiyet’in ilanı öncesinde ve sonrasında yazdıklarından, İttihat ve Terakki Cemiyetinin Kadınlar Şubesi başkan yardımcılığını değil bizzat başkanlığını yürüttüğü tespit edilebilmektedir. Yardımcısı ise, isimleri arasında çok büyük benzerlikler olan subay Küşat Bey’in kız kardeşi Emine Seniye Hanım’dır.

Emine Semiye, devri içerisinde bir yandan gazete ve dergilerdeki yazılarıyla kadınların hak ve taleplerini gündeme getirirken bir yandan da dernek faaliyetleriyle kadınları örgütleyerek sosyal hayatta kadının görünür hâle gelmesini sağlamaya çalışmıştır. ‘Şefkat-i Nisvan’ (1908) ve ‘Hizmet-i Nisvan’ (1908) isimli iki kadın derneği kurmuştur. İlk kadın derneği olarak kabul edilen ‘Şefkat-i Nisvan’ cemiyetini 1314/1898’de Selanik’te kurmuştur. Dernek, güç koşullar altında yaşayan kadınlara yardım etmek, kız ve erkek çocuklarına eğitim sağlamak amacıyla kurulmuştur. Edirne, İstanbul, İzmir, Konya gibi büyük şehirlerde şubeleri vardır. (Ekmekçioğlu, Bilal 2006: 397) Emine Semiye’nin yardım amaçlı olarak Edirne’de kurduğu bir diğer dernek ‘Hizmet-i Nisvan’dır. ‘Hizmet-i Nisvan’, Türk kadınlarının şefkat ve yardım duygularını harekete geçirmeyi hedeflemiş, kadınları meslek sahibi yapmaya, iş hayatına katılmaya, kılık kıyafetlerini düzenlemeye ve yerli malı kullanmaya teşvik etmiş, bundan başka pek çok konuda da hizmetler vermiştir (Kaplan 1998: 42).

Emine Semiye, Balkan Savaşı ve Çanakkale Savaşı esnasında hemşirelik yapmıştır. Selanik yıllarından itibaren bir yandan siyaset ve gazetecilik faaliyetlerini sürdürürken diğer yandan da kız çocuklarını eğitmeye yönelik çalışmalar yürütmüştür. Kadınların toplumda hak ettikleri yeri alabilmeleri için öncelikle iyi bir eğitim almalarının gerekli olduğuna inanır. Bunun için de evini âdeta bir okul gibi kullanarak kız çocuklarına ders verir. Yazar zaman zaman kız okullarında öğretmenlik, mümeyyizelik ve müfettişlik yapar.  1922’den sonra Anadolu’ya çıkarak Edirne, Sivas, Ordu ve Adana’da 6 yıl, sonrasında da İstanbul’da 5 yıl Türkçe öğretmenliği görevinde bulunur. İbrahim Alaaddin Gövsa, onun öğretmenlik yıllarını şöyle anlatmaktadır: “1922’de Mektepçilik hayatına girerek altı sene Edirne, Sivas, Ordu ve Adana Kız Muallim mekteplerinde ve beş yıl da İstanbul orta mekteplerinde edebiyat ve Türkçe muallimliği yapmış sonra tekaüt olmuştur.” (Gövsa 1933: 403-404) II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Edirne’de, 1916-17 yıllarında ise Halide Edip’le birlikte Beyrut’ta öğretmenlik yapmıştır.

Emine Semiye, Türk edebiyatının ilk kadın yazarlarındandır. Hemen bütün edebî türlerde yazmıştır. Roman, hikâye, hatırat, bilimsel kitap yanında çeşitli gazete ve dergilerde çok sayıda makale kaleme almıştır. Ancak onun sadece iki eseri basılmıştır. Bunlar Sefalet isimli romanıyla, okullarda okutulmak üzere hazırladığı Hülasa-i İlm-i Hesap isimli matematik kitabıdır. Emine Semiye’nin beş romanı, dört hikâye kitabı, üç makale kitabı, bir gezi kitabı, bir matematik kitabı, çok sayıda makale ve mektupları vardır. Romanları yayımlanma tarihine göre şöyle sıralanabilir: Bikes, Mükâfat-ı İlahiye, Muallime, Sefalet ve Gayya Kuyusu’dur. Hikâye kitapları; Terbiye-i Etfâle Ait Üç Hikâye, Emir Çoban Kızları ve Dilşad Hatun’dur. Makale kitapları; Selanik Hatıraları, Hürriyet Kokuları ve Hanımlara Mahsus Gazete’de çıkan makalelerinin toplandığı İktitaf ve gezi kitabı Kalem Tecrübeleri’dir. Hülasa-i İlm-i Hesap ise Emine Semiye’nin ilkokul seviyesindeki okullarda okutulmak üzere hazırladığı bir matematik kitabıdır. Aynı zamanda yazarın kaleme aldığı ilk eser olma özelliğine sahiptir.