Madde Detay

Tam adı Mahmut Refi Cevat Ulunay’dır. Yazılarında Ulunay, R. C. U., Arı, Serazad, Veysel Karani, Sohbetsever, M. Re. Ulunay, Re Ulunay imzalarını kullanmıştır.

1890 yılında babasının görev yaptığı Şam’da dünyaya gelmiştir. Babası, Mevlana Celaleddin Rûmî soyundan gelen eski Ankara valilerinden Ali Muhiddin Paşa, annesi Makbule Hanım’dır. Aslen Seydişehir kökenli olup Konya’ya yerleşmiş bir aileye mensuptur. Hem anne hem de baba tarafından devlet kademelerinde çeşitli görevler yapmış köklü bir aileden gelmektedir. Büyük dedesi Mehmet Şerif Efendi Osmanlı bürokrasisi içinde çeşitli görevler almıştır. Mülkiye mezunu olan babası Ali Muhittin Paşa (1873‐1926) Suriye ve Anadolu’nun değişik kaza ve sancaklarında görev yapmış, Yozgat mutasarrıflığından emekli olmuştur. Konya İdare Meclisi Başkâtibi olan amcası Mehmet Emin Efendi, Meşrutiyetin ilânından sonra İttihat ve Terakki adına I. ve II. devrede Konya Mebusu olarak görev yapmıştır. Refi Cevat Ulunay’ın diğer amcası Veled Çelebi ise dönemin ünlü dil bilimci, şair ve yazarlarındandır.

Refi Cevat Ulunay, Şam Defterdarlığından emekli olan dedesi (annesinin babası) tarafından İstanbul’da bir konakta yetiştirilmiştir. Ulunay’ın Vefa Taş Mektebi’nde (1898) başlayan eğitim hayatı Vezneciler’deki Şemsülmaarif (1901) adlı özel bir mektepte devam etmiştir. Rüştiyeden sonra Mekteb‐i Sultanî’ye kaydolan yazar, burada Recaizade Mahmut Ekrem, Tevfik Fikret, Muallim Naci, Muallim Feyzi, Veled Çelebi, Sait Bey, Babanzade Naim, Rıfat Bey, Hacı Zihni Efendi, Ata Bey, Mecit Efendi ve Abdurrahman Şeref Bey gibi dönemin edebî ve siyasî isimlerinden ders almıştır. 1909’da Mekteb-i Sultani’den mezun olan yazar, iyi derecede Arapça, Farsça ve Fransızca bilmektedir.

Refi Cevat Ulunay, Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları arasında yer almış ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin aleyhinde faaliyetlerde bulunmuştur. 1913’te Bâbıâli Baskını üzerine gazetesi (Alemdar) kapatılan Ulunay, 1914’te Mahmut Şevket Paşa suikastı nedeniyle Sinop’a sürgün edilen muhalifler arasında yer almıştır. Sinop, Çorum ve Konya’da beş yıl sürgün hayatı yaşayan yazar, 1918’de İstanbul’a dönmüş ve Alemdar gazetesini tekrar yayınlamaya başlamıştır. Alemdar’da Refik Halit, Muammer Asaf, Mustafa Sabri gibi isimlerle birlikte Milli Mücadele aleyhine yazılar yayınlayan Ulunay’ın gazetesi 1922’de tekrar kapatılmıştır. Refi Cevat Ulunay, İngiliz Muhipleri Cemiyeti ile birlikte hareket etmesi ve Alemdâr’da Milli Mücadele aleyhinde faaliyet göstermesi nedeniyle “vatana ihanet" suçundan 4 Temmuz 1920’de Ankara Bidayet Mahkemesi tarafından idama mahkûm edilmiş, daha sonra “Yüzellilikler” listesine alınarak yurtdışına çıkarılmıştır.

Yazarın Şemsülmaarif’te Refik Halit ile başlayan arkadaşlığı Mekteb‐i Sultanî’de, Alemdâr gazetesinde ve Sinop sürgün döneminde devam etmiş, Yüzellilikler Listesi'nde yer alan iki arkadaş Rıza Tevfik Bölükbaşı ile birlikte bir süre Cunye’de (Lübnan) yaşamıştır. Ulunay'ın sürgün hayatının büyük bir kısmı Paris’te geçmiştir. Eski Dâhiliye Nazırı Mehmet Ali Bey’in 1930 yılında Türkiye aleyhinde faaliyet göstermek amacıyla çıkardığı La Republique Enchainée (Zincire Vurulmuş Cumhuriyet) gazetesinde yazılar yazan Ulunay, Mehmet Ali Bey ile arası bozulunca gazeteden ayrılmıştır. “Jan” adıyla Paris’te Grant Otel'deki berberde çalışarak geçimini sağlayan Ulunay, parasız olması nedeniyle sık sık yer değiştirmiş, yazar bu dönemde Mısır, Hindistan, Pakistan, İtalya ve Almanya’da da bulunmuştur.

1938’te “Yüzellilikler”in affedilmesinden sonra yurda dönen yazar, bir ay sonra Bağdat’a gitmiş ve Bağdat Lisesi’nde kısa bir süre hocalık yaptıktan sonra tekrar yurda dönmüştür. Yurda döndükten sonra “Ulunay” soyadını almıştır. Refi Cevat, Tan (1939), Yedi Gün (1944), Hizmet, Yeni Sabah (1938-1953) ve Milliyet (1953-1968) gazetelerinde uzun yıllar politika dışı yazılar kaleme almış ve İstanbul Belediyesi Devlet Konservatuarı Tasnif Kurulu üyesi olarak görev yapmıştır.

Mevlana soyundan gelen ve Bahâriye şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede’ye intisap eden Refi Cevat Ulunay, 4 Kasım 1968’de kalp krizi sonucu hayatını kaybetmiş, vasiyeti üzerine Mevlana Türbesi karşındaki Üçler Mezarlığı’na (Konya) defnedilmiştir.

Daha Mekteb-i Sultanî’deyken arkadaşları ile birlikte Ertenk adında elyazması, edebî bir gazete çıkaran Refi Cevat Ulunay, 1909’da hocası Tevfik Fikret’in tavsiyesiyle Tanin’de çalışmaya başlamıştır. Tanin gazetesinde Hüseyin Cahit Yalçın’ın büyük desteğini görmüştür. Ulunay’ın gazeteciliğin her alanında yetişmesi, İkdam gazetesine girmesiyle olmuştur. Yunus Nadi’nin vasıtasıyla İkdam gazetesine geçen yazarın üzerinde Yunus Nadi ve Ahmet Cevdet’in etkisi büyüktür. İkdam, Tanin ve Kalem gazetelerinde çalışan yazar, 1910’da Gıdık adlı bir mizah dergisi çıkarmıştır. 1911’de Hürriyet ve İtilaf Fırkasının yarı resmî yayın organı niteliğini taşıyan Şehrah gazetesinin yazı işleri müdürlüğü görevine getirilmiştir. 1912’de Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın yayın organı olan Alemdar gazetesini çıkarmıştır. Yazar, siyasî nedenlerle birçok kez kapatılan Alemdar gazetesini Şehrah, Hemrah, Darbe, Nevrah, Yeni Yol, Meslek, Behadet, Mukavemet, Hedef, Azim, Takvimli Gazete, Teşrih, Âlem, Haberdar, Asildar gibi isimlerle 1921 yılına kadar çıkarmaya devam etmiştir.

Gazeteci ve eleştirmen kimliği ile ön plana çıkan Refi Cevat Ulunay, roman, anı, gezi yazısı, inceleme-eleştiri türünde yazdığı eserlerle ve yaptığı çevirilerle de edebiyat tarihimizdeki yerini almıştır. Üçler (1921), Köle (1941), Dağlar Kralı Balçıklı Edhem (1955), Sayılı Fırtınalar (1955), Eski İstanbul Yosmaları (1959), Mermer Köşkün Sahibi (1959) ve Bir Başka Âlem (1964) isimli romanlarını yayınlamıştır.

Refi Cevat Ulunay’ın anı türünde üç eseri vardır. Enkaz Arasında (1945) adlı eseri yazarın Paris anılarını, Menfâlar/Menfîler-Sürgün Hatıraları’nda (1999) yer alan metinler de yazarın Sinop dönemindeki anılarını içermektedir. Yazarın Sinop’taki sürgün hatıraları Alemdar gazetesinin 15 Aralık 1918-11 Şubat 1920 tarihleri arasında yayınlanan nüshaları arasında da yer almıştır. Bu Gözler Neler Gördü (2002) kitabı ise -başlangıç kısımları hariç- içeriği ve bölüm başlıkları bakımından Enkaz Arasında adlı anı kitabıyla kısmen aynıdır.

Yazarın Rıza Tevfik: Şiirleri ve Mektupları (1943) adını taşıyan bir inceleme-eleştiri kitabı ile gezi yazılarını topladığı İhtişam Diyarı Hindistan (1962) adlı bir eseri de vardır.

Ulunay'ın tercüme ettiği eserler arasında ise Kadın ve Oyuncağı (Piere Louis), Verter (J. W. Von Goethe), Hitler İle İki Sene (N. Henderson), Fransa’yı Kemiren Kurt (A. F. Luce), Zambak (V. Sardou), Hacı Murat (L. N. Tolstoy), Hind Diyarında Karış Karış (Francis de Croisset) ve İşkenceler Bahçesi (Octave Mirbeau) yer almaktadır.

Refi Cevat Ulunay’ın basılmayan ve tefrika halinde kalan eserleri de vardır. Hilmi Yücebaş yazarın basılmayan eserleri arasında Tiyatro Tenkitleri ve Münakaşalar, Peçeli Çengi (hikâyeler), Selahaddin-i Eyyûbi ve Mısır (tarihi roman), Delikli Taş (roman), Şehir Uşağının Notları (hafta sohbetleri), Kör Bülbül (hayvan hikâyeleri) ve Edebiyat Haftaları (tenkitler-musahabeler) adlı eserleri kaydetmiştir. Alparslan Oymak da Refi Cevat Ulunay’ın Barbaros’un Aşkı ve Hz. Ali adlı iki tarihi romanının Yeni Sabah’ta tefrika halinde kaldığını ifade etmiştir.