Madde Detay

Yakînî hakkında kaynaklarda yer alan bilgiler çok sınırlıdır. Riyâzü’ş-Şu’arâ ve Subh-ı Gülşen adlı tezkirelerde Heratlı olduğu belirtilmiştir. Nevâyî’nin Mecâlisü'n-Nefâ’is’inden öğrenildiğine göre o, Türkçe ve Farsça şiirler yazmış, ömrünün sonunda “bî-edebâne” sözler söylemekten tövbe edip doğru yola girmiştir. Mezarı, Dere-i Dübiranderan’dadır (Eraslan 1979: 68).

Yakînî’nin, Çağatay Türkçesi edebiyatının klasik döneminin şairi olduğu, Türkçe ve Farsça şiirler yazdığı belirtilse (İz 1962: 267) de Ok Yaynıng Münâzarası adlı telif tarihi bilinmeyen nazım-nesir karışık eserinin dışında dîvânı ya da mecmualarda herhangi bir şiiri tespit edilmemiştir. Ok Yaynıng Münâzarası’nın baş kısmı eksik olduğu düşünülen 914/1509 istinsah tarihli tek yazma nüshası “British Museum'da 7914” numarada kayıtlıdır. Münâzara’nın Arap harfli metni ve İngilizce çevirisi yayımlanmıştır (İz 1962: 267-287). Yakînî, zaman zaman Çağatay ve Fars şairlerinden alıntılara da yer verdiği bu orijinal metinde bir gençle beli bükülmüş bir yaşlıyı alaycı atışmalarla karşılaştırmıştır. Bu esnada bugüne kadar Türk dilinin ve Farsça lafızların cevherini birleştirmek için bir çalışma yapılmadığını, kendisinin de bu amaçla ok ve yayın karşılaşmasını yazmaya giriştiğini belirtmiştir. Anlatı boz atlı, yiğit, yakışıklı bir gencin eline ok ve yay alıp fırlatmasıyla başlar. Güneş gibi parlayan, gökteki yıldızlara benzeyen bu yiğidin atı da kendisi gibi atak ve güzeldir. Bir yerleşim tarifi yapan Yakînî, bu mahfildekilerin oturuş düzenlerini ok ve yaya benzetir. Bu sırada beli bükülmüş bir yaşlı ile servi boylu bir genç mahfile katılırlar. Yaşlıya sağ tarafta gence ise sol tarafta yurt verilir. Genç, yerinden kalkıp yaşlının tarafına geçer. Yaşlı, bunu hakaret kabul edip ona saygısızlığının sebebini sorar. Genç, Cengiz Han zamanında seçkin biri olduğunu, kendisinin savaşlarda ileri sağ tarafa, yaşlı ve ağırların ise sol tarafa yerleştirildiğini belirtir. Bu sözlere sinirlenen yaşlı adam gencin “kendisini yaşlı ve zayıf görmesini eleştirir ve kapıldığı aşırı güven duygusunun da doğru olmadığını” vurgular. Yaşlı ile gencin başarı ve akıl konusundaki atışmalarına dayanan metinde her iki kahraman yer yer bazı şairlere ait şiirlerle birbirlerine cevap verir. Gençliğin ataklığı ile yaşlılığın tecrübesinin savaştığı metinde yay beli bükülmüş yaşlıyı, ok ise genci simgeler. Aynı zamanda yay, benzerleriyle oturup kalkan dalkavuk tipinin de simgesidir. Yakînî, kendini dalkavuklardan uzağa düşen ve bu sayede saygı gören ok ile özdeşleştirir. Bu nitelendirmeyle de doğruluğun yanında yer aldığını dile getirir.

Eldeki tek eserinden yola çıkarak Yakînî için Türkçeyi ve Farsçayı iyi kullanabilen, her iki dile hâkim bir sanatçıdır değerlendirmesini yapmak mümkündür. Münâzara’da Yûsuf Emîrî, Mevlânâ Sekkâkî gibi şairlerin şiirlerini kullanması da onun, devrinin edebiyatını tanıdığını ve iyi bir edebî alt yapıya sahip olduğunu işaret etmektedir. Sultân Hüseyin Baykara’nın Yakînî’nin bir gazeline nazire yazması ise döneminde tanındığını göstermektedir.

İz, Fahir (1962). “Yakini’s “Contest of the Arrow and the Bow”. Nemeth Armağanı. Ankara: TTK Basımevi. 267-287.

Eraslan, Kemal (1979). Mecâlisü’n-Nefâ’is. C. I. Ankara: TDK Yay.

Ok Yaynıng Münâzarası’ndan

Yangı ay ohşar nigârım kaşına

Belki ol hem kem körünür kaşına

Yana bahâdırluk meydânıda her kimnnig kurum sagıda bolsam “özümni kurbân kılayın” dirmin. Bese her kim mining birle seher-hîzlık ve zereş kılsa dîn vü dünyâda ber-hüdâr bolur. Yine pehluvân Mahmûd-ı Sebzârî dik kadr-endâz (316b) dürmin. Sanga tiger mü kim özüngni ilgerü taşlap ong yan ni talaşursın. Ok bu sözlerni işitgeç gezgez singiri başladı ve açıktın ayıttı kim “Sining iki başıng bardur kim mining yüzümde munung dik da’vîler kılursın” andak kim Mevlânâ Yûsuf Emîrî aytur:

Çü ebrû-yı tû kemân-ı ıyş râ eger dâred

Zihî tasavvur gec o meger du serdâred

…….

Her ki şod râst enderîn meydân

Her kocâ reft bî-huzûr oftâd

Ez kecî şod kemân be-pehlû-yı şâh

Tîr ez râstî be-dûr oftâd

(İz, Fahir (1962). “Yakini’s “Contest of the Arrow and the Bow”. Nemeth Armağanı. Ankara: TTK Basımevi. 271.)