Madde Detay

8 Ağustos 1927’de İran’ın Urmiye şehrinin Dizeteke köyünde doğan ve ilköğrenimini bu köyde tamamlayan Âşık Yusuf Ohanes, Türk âşıklık geleneğinin hadimi olan bir Ermeni aileye mensuptur (Esedî 1988: 75; Kafkasyalı 2007: 398; Shamsizadehmaleki 2014: 85). Âşık Yusuf’un dedesi Âşık İşo da, babası Âşık Yakup da Türk âşıklık geleneğinin temsilcilerindendir. Âşığın söylediğine göre dedesi aynı zamanda saz ustasıdır ve onun yaptığı saz, 2018 yılı itibariyle 164 yıllıktır ve âşık tarafından hâlâ kullanılmaktadır (Kafkasyalı 2007: 398; Özdamar 2012). Dedesinin ve babasının âşık olmaları sebebiyle iki yaşında eline saz alan Âşık Yusuf, on iki yaşına geldiğinde artık saz çalmayı tamamen öğrenmiştir. İkisi erkek, üçü kız olmak üzere beş kardeşinden üçünün de saz çalıp türkü söylediğini iddia eden Âşık Yusuf’un âşıklığa başlamasında babasının tavsiyesi etkili olur. 83 yaşında vefat eden ve 63 yıl âşıklık yapan Âşık Yakup, bir gün oğlunu yanına çağırır ve âşıklığı öğrenmesini ister (Özdamar 2012). Babasının yanında âşıklık eğitimi almaya başlayan Âşık Yusuf, on beş yaşında babasını kaybedince Urmiye’ye, babasının arkadaşlarından Âşık Ferhat’ın yanına gelerek eğitimine onun yanında devam eder ve çıraklığını burada tamamlar (Kafkasyalı 2007: 398; Esedî ve Esedî 2014: 113). Eğitimini tamamladıktan sonra on yedi yaşında âşıklığa başlayan ve yetmiş yıla yakın bir süre âşıklık yapan Âşık Yusuf’un altısı kız, biri erkek olmak üzere yedi çocuğu vardır (Özdamar 2012). Urmiye, Salmas, Şiraz, Tahran, İsfahan, Erdebil, Tebriz başta olmak üzere İran’ın birçok şehrinde toy ve çeşitli programlarda sanatını icra eden Âşık Yusuf, âşıklığı boyunca Karapapak Türkü olan Âşık Muhammet Ali Mahmudî ve Âşık Rıza Puyende; Azerbaycan Türkü olan Âşık Zülfeli ve Ermeni olan Âşık Antranik adlı dört âşık yetiştirir (Kafkasyalı 2007: 398). Âşık Yusuf, aynı zamanda çeşitli radyo ve televizyon programlarına da katılır ve bazı filmlerde oyunculuk yapar. Köroğlu Destanı örnek alınarak senaryolaştırılan ve İran’da çekilen Savalan filminde Âşık Yusuf, Köroğlu rolünü üstlenir (Kafkasyalı 2007: 398).

Âşık Yusuf, şiirlerinde “Yusuf ve Yusufî” mahlaslarını kullanmaktadır (Özdamar 2012). Saz sesinin, insanlar gibi hayvanlarda da etkisinin güçlü olduğunu savunan Âşık Yusuf, bu sesin Allah’ın bir lütfu olduğunu, tüm canlıları rahatlattığını iddia etmekte ve bu iddiasını tanık olduğu şu olayla temellendirmeye çalışmaktadır; “Bir dostumun evinde saz çalarken evdeki hasta bir ceylan yavrusu, yanıma gelip sazı dinlemeye başladı. Hiç kimseye yaklaşmayan hayvan, benim kucağıma gelip yüzümü yalamadı, dizlerime yattı, sazı dinlerken sanki hastalığını unuttu. Saz çalmayı bıraktığımda tepkisi değişti, tekrar inlemeye başladı. ”Saz çalanların ruh doktoru olduğunu iddia eden ve bu sebeple de dünyaya ikinci kez gelme şansı bulsa yine âşık olmak istediğini dile getiren Âşık Yusuf’a göre insan, gönlündeki sesi telden, sözü ise dilden sadece saz çalarak çıkarabilir (Özdamar 2012).

Şiirlerinde bireysel konulara yer veren Âşık Yusuf’un en çok bilineni “yavaş yavaş” redifli şiiridir. Âşık bu şiirinde insanın son dönemlerinde yaşadıklarını anlatır; “Âşık Yusuf da vesiyetin fikrine düşdi/ Ecel peymanesin doldurub işdi/ Haber getdi, dostlar geldi, yetişdi/ Düzdüler mezarıma daş yavaş yavaş” (Kafkasyalı 2009: 129; Esedî ve Esedî 2014: 113; Özdamar 2012).

Urmiyeliler Âşık Ohannes’in âşıklık geleneğine verdiği destek sebebiyle Urmiyeli Âşık Mehemmed Hüseyin Dehgan ile birlikte onun heykelini yaptırarak Urmiye Müzesi’ne koydurmuşlardır. Eylül 2012’de yapılan müzenin açılışını da Âşık Dehgan ile birlikte Âşık Ohannes yapmıştır (http://gencashiqlar.blogfa.com). İran tarafından seçilmiş devlet âşıklarından biri olan Âşık Yusuf, yaşlılığı sebebiyle günümüzde aktif bir şekilde âşıklık yapamasa da bazı misafirlerine ve özel toplantılarda saz çalmaya devam etmektedir.