Madde Detay

Za’îfî’nin asıl adı Mehmed’dir. Geliboluludur. II. Murâd (sal. 1402-1451) devri şairlerindendir. Rumca ve Slavca bilen Za’îfî, sultanın istişare meclislerinde yer aldı, onunla gazalara katıldı. Pehlivan’a (2008: 598) göre bu durum, Za’îfî’nin Rumeli hadiselerini iyi bildiğinin ve belki de casus olarak hizmet verdiğinin bir delilidir. Kendisinden “monla, mevlânâ” gibi ifadelerle söz edilen şair, marifet ve kemal sahibi, hakikat ehli biriydi. Onun tespit edilen tek eseri, Gazavât-ı Sultân Murâd ibn Muhammed Han adlı mesnevî şeklindeki Türkçe gazavât-nâmesidir. Manzumenin “Millî Kütüphane 03 Gedik 18349”da kayıtlı tek nüshası eksiktir. Hasan ibn İlyâs el-Amasî tarafından 864/1459-60 - 866/1461-62 yılları arasında istinsah edilmiştir. 2566 beyit uzunluğundaki metnin vezni “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün”dür. Bu mesnevî, Anadolu sahasında kaleme alındığı bilinen ilk gazavât-nâmedir ve II. Murâd devri hakkında önemli bir tarih kaynağı niteliğindedir. II. Murâd’ın gazalarının tasvir edildiği Gazavât-ı Sultân Murâd ibn Muhammed Han; II. Murâd’ın sağlığında yazılması, Za’îfî’nin de meclisinde bulunacak kadar sultanın yakınında yaşaması, seferlerine katılması ve birçok olayı bizzat kendi gözlemlerine dayanarak anlatması bakımından da dikkat çekicidir. Eser üzerinde bir doktora tezi yapılmıştır (Sarı 1994). Sehî Bey (İsen 1998: 125), şairin tasavvufla ilgili bir Risâle kaleme aldığını kaydetmişse de henüz bu metnin nüshası tespit edilememiştir. Okunmaya değer, hoş ve latif şiirler kaleme alan Za’îfî’nin gazavâtı döneminde beğenilmiş, aynı türün örneklerinden üstün tutulmuştur (İsen 1994: 125-126). Sade Türkçesi ve anlatımıyla mesnevî şairi olmaktan çok bir halk hikâyecisi olduğunu düşündüren Za’îfî, eseriyle klasik Türk edebiyatında XV. asrın ikinci yarısında yaygınlaşan yerlileşme temayülüne öncülük eden sanatçılardandır (Şentürk vd. 2011: 268).

Çelebioğlu, Âmil (1999). Türk Mesnevî Edebiyatı (XV. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Kitabevi Yay.

Gelibolulu Za’îfî. Gazavât-ı Sultân Murâd İbn Muhammed Han. Millî Kütüphane 03 Gedik 18349.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

İsen, Mustafa (hzl.) (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt. Ankara: Akçağ Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)  (2009). Bursalı Mehmed Tahir, Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)  (2009). Bursalı Mehmed Tahir, Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Levend, Agâh Sırrı (1956). Gazavatnameler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavatnamesi. Ankara: TTK Yay.

Pehlivan, Gürol (2008). “Varna Savaşı ve Bir Tarih Kaynağı olarak Gazavâtnâmeler”. Turkish Studies 3 (4): 598-617.

Sarı, Mehmet (1994). Gelibolulu Za’îfî Muhammed Gazavât-ı Sultan Murad Han İnceleme-Metin-Sözlük (Ses Değişmeleri, Benzeşmeleri ve Uyumlar). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Şentürk, Ahmet Atillâ, A. Kartal (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yay.

Gazavât-ı Sultân Murâd İbn Muhammed Han’dan

Yakın geldükde kalkanın yapındı

Atın depdi Şehe karşu depindi

Yiniçeri kaçan gördi bu hâli

Segirdip ortaya aldı Kıralı

Hemân sâ’atde kılıç üşürürler

Kıralı Şâh öninde düşürürler

Velîkin bir rivâyetde dahı hem

Dimişler bu sözi ne bîş ü ne kem

Ki Şâhun kullarından Koca Hızır

İrişip ol araya aldı hâzır

Bahâdur adlu yine bir dilâver

Kavî kalb ü kolı kuvvetlü bir er

Velîkin adı anun Mustafâdur

Ki himmet Mustafâdan reh-nümâdur

İrişdi bir sünü urdı Kırala

Diledi düşüre başını ala

Egildi düşmedi lîkin ol mel’ûn

O meşûm u bed-ahter dûn u magbûn

Bahâdur irdi sarmaşdı revâne

Yire çekdi düşürdi ol divâne

Koca Hızr irdi başın kesdi derhâl

Zihî sâ’at zihî ay u zihî sâl

İrişdi Yiniçeri dahı ol dem

Pare pâre kıluban itdiler kem 

Gel imdi sen dahı hoş âşıkâne

Salavât vir Resûle sâdıkâne

Kim anun mu’cizâtıdur bu işler

Velîkin âdem anı kaçan işler

(Gelibolulu Za’îfî. Gazavât-ı Sultân Murâd İbn Muhammed Han. Millî Kütüphane 03 Gedik 18349. vr. 91b.)