Madde Detay

Asıl adı Mehmed olan âşık, şiirlerinde Zârî mahlasını kullanmıştır. Meşhur bilginlerden Hacı Ârif Efendi’nin oğlu olan bu zat, Konya’da bilgisiyle ve düzgün sözüyle tanınmış vaizlerdendir. Hukuk (fıkıh) ve İslam Felsefesi (kelam) gibi İslami bilimlerde uzmanlığı vardı. Medreseden yetişme olduğu hâlde hareketleri laubali idi. O zamanki bilginlerin nefretini çeken saz ve söz meclislerinde bulunmaktan çekinmezdi. Şakalaşmaktan hoşlanırdı. Birgün Mevlevi tekkesine, arkadaşı Torun-zâde Hacı Ahmed Efendi ile gitti. Camiden çıkarlarken güzel bir delikanlı gözlerine ilişmiş, her ikisi de gence, kendi tabirlerince ilişmişlerdi. Hacı İsmail Efendi, Hoca’ya, bu kim diye sordu. Koca Âşık irticalen şu kıtayı okudu: “Bîgâne garip sordu ki bu yâr nerelidir/ Dedim bana sorma ciğerim pek berelidir/ Dil kâsesi hun ağlıyor ol dem dedi ki ol/ Beyşehirli kâkülleri kâfur Dereli’dir.” Hayatının son zamanlarında Tuhfe-i Vehbî’ye manzum bir şerh yazıyordu, fakat tamamlamayı başaramadan kırk sekiz yaşında olduğu halde H. 1320/M. 1902 tarihinde vefat eyledi (Ergun 2002: 199-200). Zârî’nin tam olarak ne zaman ve nerede doğduğu hakkındaki bilinmezlik ölümü için de geçerlidir. 

Ergun, Sadeddin Nüzhet (2002). Konya Vilâyeti Halkiyat ve Harsiyatı. Konya: Altunarı Ofset Matbaacılık. 

Destan

Derunumda nice türlü derdim var

Dinleyin söyleyim size destanım

Bilmeyenler bilsin duymayan duysun

İşbu bin iki yüz sene doksanı

Mevlâdan gelene kılmalı sabır

Nice âlimler hep dualar okur

Tamam üç mâh kadar yağmadı yağmur

Esti yel kuruttu bâğ u bustanı

İnsanla hayvan belâsını buldu

Eşçâr u hububat cümle kuruldu

Nice kâralar hep bîçâre kaldı

Kesildi kalmadı âb-ı revânı

Benim bu makalim gelmesin

Zira bu seneler bulunmaz saman

Yerde nebât yoktur ne yisin hayvan

Yakarlar babalar kuru harmanı

Ne belli kış oldu ne belli bir yaz

Derunu yanıklar, dinleyin biraz

Malı çok olanın insafı olmaz

 Cem etti her malı aldı meydanı

Çok yazıklar oldu fakire, baya

Sivas’a gitti kimisi Bursa’ya

Ayâli çok olan düştü belâya

Yadırgayıp gitti kendi vatanı

Kimi tarla sattı kimi nühâsın

Kimi sattı eğnindeki libâsın

Terk etti kardaşın oğlu babasın

Her biri bir yana düştüler ya’ni

Gelirler sâiller halinden bilmez

Boş göndersen eğer Hak razı olmaz

Biraz hubz versen kendine kalmaz

Ne yaman göç oldu, bulmadık nânı

Keşki maderimden doğmaya idim

Böyle bir vakitler görmeye idim

Şimdi fakir oldum, ezelde baydım

Kimseler görmesin böyle zamanı

Konya şehir yolu cümle kapandı

Fukaralar candan bezdi usandı

Âsiyaplar dönmez, sular tükendi

Çocuklar: Nân deyip kılur figânı

Bütün insan ağlar, asla gülemez

Arasan bir şa’îr, yulaf bulamaz

Sad hezarân kâtip hesap kılamaz

Bu sene de telef olan hayvanı

Koyunlar meleşir yoktur yiyecek

Saman da alaf da yok ki verecek

Günde ben on dane olup ölecek

Bu yıl kasaplığın şöhreti, şanı

Hakkın verdiğine kılmayız şükür

Herkesin lisanı, elfâzı küfür

Belirsiz oldu İslâm ile kâfir

Cümle kendimizin cürm ü ısyânı

Kullar azmayınca erişmez belâ

Zulümden münezzeh Hazret-i Mevlâ

Bir kemâl ardında zevaldir illâ

Tâ ezelden böyle Hakkın fermanı

Hayy ü tüvânâdır murâdın işler

Kimin malın kimisin bağışlar

Bir anda halk eder dağ ile taşlar

Dilerse mahv eder fâni cihânı

Zârî –i bîçâre sözü uzatma

Agniyâ olana meddahlık satma

Mevlâ verir rızkın Hû deye yatma

Rûz u şeb zikr eyle ganî sübhânı 

Ergun, Sadeddin Nüzhet (2002). Konya Vilâyeti Halkiyat ve Harsiyatı. Konya: Altunarı Ofset Matbaacılık. 200-202.