Madde Detay

Kaynaklarda geçen Zarîfî Baba, Zarîfî Ömer Efendi, Zarîfî Baba Ömer Efendi, Şeyh Ömer Zarîfî Efendi, Ömer Baba şeklindeki isimlerden anlaşıldığına göre Zarîfî’nin asıl adı Ömer’dir. Bugünkü Bulgaristan sınırları içerisinde kalan Rusçuk’ta doğdu. Sa‘diye Tarikatına intisap edip şeyhlik makamına kadar yükseldi. Nasıl bir eğitim sürecinden geçtiği, kimlerden ders aldığı bilinmemektedir. Hüsn-i hatla meşgul olduğu ve birçok Kur’an nüshası yazdığı rivayet edilir. Zarîfî, şeyhlik makamında iken 1795 yılında vefat etti. Rusçuk’ta Bey Mezarlığı karşısındaki Tonbul Camiinin haziresindeki bir türbeye defnedildi. Bu türbe bugün mevcut değildir.

Şiirlerinde Zarîfî mahlasını kullanmakla beraber Zarîf, Âşık Zarîfî veya Âşık Zarîf gibi ifadelere de rastlanır. Eserleri, tasavvufî konuları sadelikle işlemesi, dile hâkimiyeti, şiir bilgisi kendini bu konuda yetiştirdiğini göstermektedir. Tekke geleneği içinde belli aşamalardan geçerek irfânî bir eğitim aldığı da söylenebilir. Zarîfî’nin şiirleri dinî-tasavvufî muhtevalıdır. Fakat onun şiirlerini içerik bakımından en iyi tanımlayan ifade “ârifâne” kelimesidir. Kuşkusuz bunda şairin şeyh kimliğinin önemli bir yeri vardır. Zarîfî, şiirlerinin muhtevası ve verdiği mesajlar bakımından Yunus Emre ve Niyâzî-i Mısrî çizgisinde şiirler yazan bir şairdir.

2. Pend-nâme: Zarîfî’nin en çok bilinen eseridir. 1071 beyitten oluşan eser aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbıyla yazılmıştır. Eserde tasavvufî, ahlakî öğretiler 139 başlık altında verilmiştir. Mesnevi nazım şekliyle yazılan eser, genel olarak tasavvuf bağlamında insan ilişkilerini ve adab-ı muaşeret kurallarını ele alan bir ahlak kitabıdır. Pend-nâme yayınlanmıştır (Arslan 1994).

3. Tasavvuf-nâme: Tasavvufnâme-i Zarîfî veya Risâle-i Tasavvufnâme adıyla da bilinen eser 103 beyitlik bir mesnevidir. “Mefâîlün Mefâîlün Feûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Tasavvufun ne olduğu, tasavvufi kavramların ve tasavvuf erbabında olması gerekenlerin anlatıldığı didaktik bir eserdir. Üslûp bakımından Pend-nâme ile benzerlik gösteren eser birlikte basılmıştır (Aslan,2004).

4. Istılahât-ı Meşâyıh: Bazı tasavvufî kavramların açıklandığı manzum-mensur küçük bir sözlüktür. 23 beyitlik bir mesnevi ile başlayan eserde 35 isim ve makam ele alınmıştır. Yöntem olarak önce tasavvufî terim ve alâmeti nesir olarak verilmiş ardından her isim ikişer beyitle nazmedilmiştir. Istılahât-ı Meşâyıh yayınlanmıştır (Koçoğlu 2012).

Zarîfî’nin, İsm-i A‘zâm, Kısasü’l-Enbiyâ, Kitâb-ı İ‘tikâd, Hikâye-i Kan Kalesi, Beyân-ı Ser-encâm olmak üzere beş eserinin daha olduğu tespit edilmiştir (Koçoğlu 2012: 1756).

Aktan, Ali, vd. (hzl) (1995). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmânî. C. III. İstanbul: Sebil Yay.

Arslan, Mehmet (1994). Pendnâme-i Zarîfî. Sivas: Dilek Matbaacılık.

Arslan, Mehmet (1994). "Zarîfî". İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV Yay. 

Bursalı Mehmed Tâhir (2009). Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Fatin Davud (ty). Hatimetü’l-Eş’âr. İSAM. 928 FAT.T. 137012.

Gönel, Hüseyin (2013). Rusçuklu Zarîfî Dîvânı. Ankara: Grafiker Yay.

İpekten, Haluk, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Kiel, Machiel (2008). "Rusçuk". İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Yay. 246-50.

Koçoğlu, Turgut (2012). "Rusçuklu Zarîfî Ömer Baba ve Manzum-Mensur Tasavvuf Terimleri Lügatçesi: Istılahât-ı Meşâyıh". Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7 (3): 1751-1776.

Kurnaz, Cemal, Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yay.

Şemseddin Sami (1996).  Kamusu’l A’lâm. C. IV. Ankara: Kaşkar Neşriyat.
 

Dîvân

Gazel

Bir acâ’ib derde düş kim derd ola dermân sana
Dost yoluna cân verirsen cân ola cânân sana

Her kapıya yüz sürüp hâlini i’lâm eyleme
Bir kapının kulu ol kim kul ola sultân sana

Tekye-i aşkında sırrı hattı anlarsan eger
On sekiz bin âlem olur âşık u hayrân sana

Varlıgını ver fenâya aşk ile çık aradan
Sır içinde nice sırlar göstere seyrân sana

Ey Zarîfî terk edersen dü cihânın kaydını
Şol felek kabzına girip râm ola devrân sana

Gönel, Hüseyin (2013). Rusçuklu Zarîfî Dîvânı. Ankara: Grafiker Yay. 74.

Pend-nâme

Hamd-i bî-had ol Hudâya ibtidâ
Hikmetine yokdur anın intihâ

Kudretiyle on sekiz bin âlemi
Halk edipdir ins ü cinn ü âdemi

Yel emirle mümkinât-ı nüh felek
Var edipdir hem firişte hem melek

Yok nihâyet rahmeti deryâsına
Bakmaz âsîler yüzi karasına

Rahmetiyle afv edip mücrimleri
Sıhhate ol irgürür kötrümleri

Afv ola cürmüm umaram rahmeti
Şâh-ı Kevneyn ol Resûlün hurmeti

Bahr-i rahmet yur ise noksânımı
Katre koymaz cürm ile isyânımı

Menba’-ı kân-ı vefânın ışkına
Fahr-i âlem Mustafâ’nın ışkına

Rûz-ı mahşer bendeni kılma hacîl
Hurmetine Hâtem’in sen yâ Celîl

Seyyidü’l-Kevneyn Şâh-ı Enbiyâ
Bâ'is-i “Levlâke Levlâke Lemâ”

Arslan, Mehmet (1994). Pendnâme-i Zarîfî. Sivas: Dilek Matbaacılık. 9-20.

Tasavvuf-nâme

Hudâya evvelâ hamd-i hezerân
Yaratdı kâ'inâtı cinn ü insân

Resûlüne salât ile selâmı
Kılalım cân u dilden subh u şâmı

Dahi hem çâr-yâr-ı bâ safâya
Ola ashâb-ı erbâb-ı vefâya

Cihânın yok imiş çünki sebâtı
Degil bir kimseye bâkî hayâtı

Diledim ben de yazam bir risâle
Kala ardımdan ashâb u ricâle

Tasavvufnâme dedim ismin anın
Okudukça safâlar ede cânın

Zarîfî bu risâlem muhtasardır
Velî ehli katında mu'teberdir

Âgâz-ı Risâle-i Tasavvufnâme

Hakîkat ilmine ger âşık isen
Erenler sırrına hem layık isen

Açıp cân gûşunu dinle kelâmı
İşit iklîm-i cânândan peyâmı

Bunu böyle demiş hakkı bilenler
Tasavvuf âlemine yol bulanlar

Tasavvuf sırr-ı hakkı gizlemekdir
Rızâ ile hayâyı gözlemekdir

Niceler terk edipdir hânumânı
Fedâ kıldı bu yolda baş u cânı

Arslan, Mehmet (1994). Pendnâme-i Zarîfî. Sivas: Dilek Matbaacılık. 94-101.