Madde Detay

FÎRÛZ, Muhammed Rahîm Sânî

(d. 1263/1847 - ö. 1327/1910)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Harezm’in son hanlarındandır. Asıl ismi Muhammed Rahîm Sânî’dir. 1263/1847’de Harezm’de doğdu. Babası Seyid Muhammed zamanında müderrislerden özel dersler aldı. 1280/1864’te babasının yerine tahta geçti. Dokuz yıl tahtta kaldı. Türkistan’ın Çarlık Rusya’sı tarafından işgal edilmesinden sonra Çarlığın emrinde yine han olarak görev yaptı. Son yıllarında felç oldu ve 1327/1910’da vefat etti.
Bir Dîvân tertip etti ve Harezm’de taş baskı olarak neşredildi.
Devlet adamlığının yanında edebiyat ve sanatla da ilgilenen Fîrûz, şiirlerinde Fergana Hanı Ömer Han’ı taklit etmiştir. Zamanının güçlü şairleri Âgehî, Kâmil Harezmî ve Tabîbî’den de etkilenmiştir. Sarayında kırka yakın şairi himaye ederek onlarla meclisler düzenlemiştir. Güçlü bir lirik şair olan Fîrûz, İran’dan satın aldığı taş baskı matbaayı 1873’te kurdu. Bu matbaada Harezm şairlerinin eserlerini kapsayan Mecmuatü’ş-Şuarâ adlı tezkireyi, Nevâyî eserlerini ve Harezmli şairlerin birçok Dîvân'ını neşrettirdi. Bu devirde yine Âgehî, Kâmil, Mirza ve başka sanatçılar tarafından yazılan Farsça ve Arapça birçok eser Türkçe'ye tercüme edildi. Fîrûz, şairliğinin yanı sıra musikişinas da idi. Onun emri ile Kâmil Harezmî, Harezm klasik makamları için nota yazdı.

Kaynakça

Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım Özbek Edebiyatı. C. 14-15-16. (2000). “Feruz”. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12091,feruzpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 27.11.2014].

Özbek Edebiyatı Tarihi Hrestomiyası (1945). II. Tom.Taşkent: Özbekistan Devlet Neşriyatı.

Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.

Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies. 6 (1): 1843-1850.
 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FERİDUN TEKİN
Yayın Tarihi: 27.11.2014
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel
Yârimin ruhsarı allıda hecildür âftâb
Veh ki anın ışkı kıldı bagrımnı kebâb

Ul perî-veşga didim la’lin meyidin bâde tut
Nâz ile dir kim singe yitkey mü la’limdin şarâb

Yalbarıb her niçe lutf ümmîd kılsam yârdın
Ul mana söküb külüb yüz nâz ile iyler itâb

Tâ irür cânın bedende iste cânân valsını
Yitse hem iy dil sana yolıda yüz renc ü azâb

Min Didim yârimga la’lindin atâ’ kıl bûseî
Didi iy Firuz sabr it munça görgüzme şitâb

(Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 145.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MÛNİS, Şir Muhammed, Harezmîd. 1778 - ö. 1829Doğum YeriGörüntüle
2NİŞÂTÎ, Kadı Muhammedniyâzd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3ALÎ, Kul Alî, Kul Galid. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4CEYHUNÎ, Çördük Oğlu Ömerd. 1847 - ö. 1912Doğum YılıGörüntüle
5Şakir Şevketd. 1847 - ö. 1878Doğum YılıGörüntüle
6HAFIZ BABA, Mehmed Salih Babad. 1847 - ö. 1917Doğum YılıGörüntüle
7FEDÂÎ, İbrahimd. ? - ö. 1910Ölüm YılıGörüntüle
8FEYZÎ, Ahmed Feyzî, Tebrizlid. 1842 - ö. 1910Ölüm YılıGörüntüle
9KEŞFȊ, Mustafad. 1843 - ö. 1910Ölüm YılıGörüntüle
10KEMTER, KEMTERÎ, Buhûrî-zâde Şeyh Zâkir Abdülkerim Efendid. 1700-1701 - ö. 1778MeslekGörüntüle
11NİYÂZÎ, Niyâzî Çelebid. ? - ö. 1537MeslekGörüntüle
12HÂFIZ, Abdüllatîf/Ali, Ümmî Sinân Hâfızıd. ? - ö. 1688MeslekGörüntüle
13NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdird. 1840 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14HESTE, Abdulla Ahun Şerîf Ahun Oğlud. 1854 - ö. 1907Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15EMÎRÎ, Ömer Hand. ? - ö. 1822Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16NEVRES, Mehmed Nevres Paşad. 1825 - ö. 1872Madde AdıGörüntüle
17MÜSTAKÎM-ZÂDE SÜLEYMAN SADEDDİN EFENDİd. Mayıs-Haziran 1719 - ö. 14 Temmuz 1788Madde AdıGörüntüle
18ZİYÂÎ, Nevrûz Âhun Kâtipd. ? - ö. 1850Madde AdıGörüntüle