Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Asıl adı Abdurrahman’dır. Kuburî-zâde Abdurrahman Rahmî Efendi olarak tanındı. Agâh Sırrı Levend (1984: 524)’de Edirneli olarak geçmektedir. Öğrenim gördü. Kevkeb Mehmed Hafız Efendi’den sülüs ve nesih hatlarını meşk etti. Ruznamçe-i evvel kâtipliği yaptı. Eğrikapı dâhilinde bulunan Emir Buharî Tekkesi şeyhi Tokadî Hoca Mehmed Emin Efendi’ye intisap etti. Daha sonra hacca gitmeye karar verdi ve hacca giderken 27 Ramazan 1127/26 Eylül 1715’te Mısır’da vefat etti. Müstakim-zâde (1928: 254)’ye göre hac dönüşü Kahire’de vefat etti. Vefatına “Çekdi pây-ı inzivâyı çün dedim / Rahmîye rahm eylesin Rabb-ı rahîm” beyti ve “türbetü’l-‘azîz” terkibi ile tarih düşüldü. Vefat tarihi Safayi (Çapan 2005: 230) ve Bursalı Mehmed Tâhir (2000: 489)’de 1122/1710 ve Fatin (1271: 131) ve Şemseddin Sami (1996: 2270)’de 1137/1724-1725’tir. Mezarı, Tuhfe-i Nâ’ilî (Kurnaz, M. Tatçı 2001: 1208)’ye göre Mısır’da, Canım (2005: 20)’a göre ise Emir Buhari Tekkesi civarındadır.

Eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Hevâyî mahlasıyla kaleme alınan eser ve Hevâyî-nâme olarak da bilinir. Dîvân nüshaları, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 3444, 777, 1822/2, 286/1, 5543; Millet Kütüphanesi Ali Emiri Efendi Manzum Eserler 510, 511, 512, 513; Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail Efendi 501 ve 502, Halet Efendi 668/2, Bağdatlı Vehbi Efendi 1545, Hacı Mahmud Efendi 3823 ve 5199, Esad Efendi 3743/14 numaralarda kayıtlıdır (İKTYDK 1959: 616-621). Dîvân'da 165 gazel, 2 tahmîs, 8 rübâi, 1 kıt'a ve 4 matla bulunmaktadır. Divan’da dinî unsurlara pek yer verilmemiştir. Daha çok mahallî unsurlar yer almaktadır. Atasözü, deyim ve argo söyleyişlerle doludur. Dili sadedir (Yıldırım 2004: VIII). Dîvân üzerine (Çakır 1998) ve nazirelerinin yer aldığı mecmua (Yıldırım 2004) üzerine birer yüksek lisans çalışması yapıldı.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000: 489) tarafından Dîvan haricinde Vâmık u Azrâ ve Yûsuf u Züleyhâ adlı eserleri olduğu belirtilmektedir. Ayrıca Hz. Peygamber için bir na‘t kaleme aldı (İnce 2005: 339-340). Aynı zamanda hattat olup kendi hattıyla birçok şairinin divanını da istinsah etti (Müstakim-zâde 1928: 354).

Abdurrahman Rahmî Efendi, divan edebiyatında mizahî şiirin belli başlı temsilcisidir. Mizahî şiirlerinde Hevâyî, diğerlerinde ise Rahmî mahlasını kullandı. Daha çok hezel vadisindeki şiirleriyle ün kazandı ve hezel tarzındaki şiir ustalarından biri oldu. Şiirlerinin başlıca konuları basit, gündelik hayat ve sahneleri ve tipleridir. Bir kısmı da büyük divan şairlerinin özellikle devrin beğenilen şairi Nâbî’nin şiirlerine yazılan nazirelerden oluşur.

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 110-112.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1343.

Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 489.

Çakır, Zehra Vildan (1998). Hevayi (Abdurrahman, Kuburi-zade) Divanı'nın Tenkidli Metni ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Tekirdağ: Tekirdağ Üniversitesi.

Canım, Rıdvan (2004). “Hevâ’î”. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 5. Ankara: AKM Yay. 20.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 230-233.

Fatin Davud (1271). Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş'âr. İstanbul. 1130-131.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 338-343.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.  363.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1959). “Havâyî”. C. II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 616-621.

Karatay, Halit (2008). Hattat Divân Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları. 337-338.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1967). Türk Edebiyatı Antolojisi. Ankara: Edebiyat Yayınevi Yay. 237-238.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi Yay. 502.

Kurnaz, Cemâl ve M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 1208-1209.

Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi Yay. 524.

Müstakim-zâde Süleyman Sa’deddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası. 544-545.

Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay. 230a.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-‘Alâm. Tıpkıbasım. C. 3. Ankara: Kaşgar Neşriyat Yay. 2270.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). “Hevaî Abdurrahman Rahmi (Kubûrîzâde)”. C. 4. İstanbul: Dergâh Yay. 211.

Yıldırım, Sinan (2004). Divan Edebiyatında Nazirecilik Geleneği ve Hevâyî’nin Nazirelerden Oluşan Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Gazel

Gül dalını ev yapragı dâm eyledi bülbül

Hep işini furtayla temâm eyledi bülbül

Her sıklıga düşdükçe birer çalıya kondı

Her ötmede tebdîl-i makâm eyledi bülbül

Hiç susmadı gece bogazın yırtarak ötdi

Gözine çün uyhuyı harâm eyledi bülbül

Serhoşlug ile çok içüp ahşamla şarâbın

Dolaşdı dili halt-ı kelâm eyledi bülbül

Bagdan gelüp ak yel seherî dedi Hevâyî

Dükkândaki ‘usfûra selâm eyledi bülbül

(Yıldırım, Sinan (2004). Divan Edebiyatında Nazirecilik Geleneği ve Hevâyî’nin Nazirelerden Oluşan Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. 98.)

Ebyât

Ne şeb ki müjde-resân çeşme peyk-i hâb gelir

Sarây-ı kalbe o şâh-ı felek-me’âb gelir

Vefâ eserleri yok Rahmiyâ o mehveşde

Selâm-ı sâde dahı gelse pür-‘itâb gelir

(İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 342-343.)