Madde Detay

Ârif Mehmed Efendi, Kastamonulu Mehmed Sâlim Efendi’nin oğludur. Kastamonu’da doğdu. İlim tahsil etmek için İstanbul’a gitti ve o sırada Melik Paşazâde kapıcıbaşlarından Ahmed Bey’in dairesine mülâzım olduğu hâlde Hoca Neş’et Efendi’nin derslerine katıldı. O esnada Darü’s-Saâdetü’ş-Şerîfe memurları maiyetinde, kalemde kâtip olarak görev aldı. Kısa süre sonra Darü’s-Sa’âdeti’ş-Şerîfe başmemuru İdris Ağa’nın kâtipliğinde bulundu. Bu görevden azledilerek hâcegânlık rütbesine erişti ve Haremeyn mukataacılığı memuriyetine atandı. Ardından tezkireci-i sâni ve tezkireci-i evvel oldu. Tezkirecilik mansıbından, Bîcân Sultan hazretlerinin kethüdalığına tayin edildi. Yûsuf Ziyâ Paşa’nın sadrazamlığında tezkirecilik görevinden alındı. Şevval 1214/Şubat-Mart 1800’de ruznamçe-i evvel; 1215 sonları/1801’de rikâb-ı humâyun kethüdâsı 1216/1801-02’de çavuşbaşı olduysa da ordunun dönüşünde azledildi. 1217/1802-03’te kethüdalıktan azledildi. Sonra yeniçeri kâtibi olup Şevval 1220/Aralık-Ocak 1805-06’da Anadolu muhasebeciliğine, bir sene sonra Gürûh-ı Mülga Kitâbeti’ne atandı. Zilkade 1221/0cak-Şubat 1807’de ikinci kez çavuşbaşı oldu. 25 Cemaziyelevvel 1222/31 Temmuz 1807’de reisülküttap; Şaban 1222/Ekim-Kasım 1807’de üçüncü defa çavuşbaşı, birkaç ay sonra 1223/1808-09’da defter emîni, sonra tevkiî, o sene sonunda reis vekili oldu. Ordu ile İstanbul’a geldiğinde azledildi. Ordunun yeniden hazırlanması sırasında vekâleten atandı ve ordu varmadan önce azledildi. Şevval 1225/Ekim-Kasım 1810’da nişancı; Şevval 1227/Ekim-Kasım 1812’de defter emîni oldu. 27 Safer 1228/1 Mart 1813’te yetmiş iki yaşında vefat etti. Soğukçeşme’de Zeynep Sultan Camii dışında medfundur. Ârif Hikmet’in, vefat tarihini 1226/1811-12 göstermesi yanlıştır (Kurnaz 2001: II/605). Oğullarından biri kazasker olan Râif Efendi, diğeri ise Recâî Mehmed Efendi’dir.

Fatîn Davud, Ârif Mehmed Efendi’nin ârif, kâmil, sözün inceliklerini bilen ender kişilerden olduğunu, şiirlerinin beğenildiğini belirtir. Onun tezkirecilikten azledilmesinin nedeni hususunda da Süleyman Fâik’in Sefînetü’r-Rü’esâsı’nda yer alan bir anekdotu aktarır. Buna göre, Yûsuf Ziyâ Paşa sadrazam olduğu sırada usta şâir Pertev Efendi, “Dil-i gam-dîdenin bir dahi handân olduğun gördük/ O nâşâdın hele bir kere şâdân olduğun gördük” redifli kasîdesinin sadrazama sunulmasını istemiş, Ârif de, pâdişâhın huzuruna gidip bu kasideyi okumuştur. Padişah, gazabından “Maşallah, bu Pertev Efendi ne güzel şâirmiş. Kasidesinin her beyti, görünmeyeni yüzümüze vurmuş.” demiş ve birkaç gün sonra Ârif Mehmed Efendi tezkirecilik görevinden alınmıştır (Çifçi 280).

Mehmed Süreyyâ, Ârif Mehmed Bey’in nesirde orta hâlli, şiirde ise usta olduğunu (1308-15: III/268); Bursalı Mehmed Tahir ise, Farsça, Türkçe şiir ve inşâya vâkıf olduğunu ifade eder (1333-42: II/320) Dîvân'ı vardır. Dîvân'ı, Milli Kütüphane. Nr. 06 Mil Yz FB 184’te kayıtlıdır. 

Bursalı Mehmed Tâhir (1333-42). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire. II/319.

Çifçi, Ömer (hzl.). Fâtîn Davud Hâtimetü’l-Eş’âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf. 279-80.[erişim tarihi: 19.01.2015]

Kurnaz, Cemal ve  Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî, Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.. II/605.

Mehmed Süreyyâ (1308-15). Sicill-i Osmânî. İstanbul: Matbaa-i Âmire. III/268-69.

M. Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Kaşgar Neşriyat. IV/3040.

Gazel

Tegafülle yeter memnûn idersin bendeyi var ol

Yürü var sevdiğim gayri nevâzişkâr-ı ağyâr ol

Sana el virdi mi bîgânelerle âşina olmak

Berây-ı tecrübe cânâ biraz da âşıka yâr ol

Fedâ itdin yeter feryâd u âha eyledin mıstar

Beni nâ-çâr teşhîr eyledin sen dahi nâ-çâr ol

Efendim bezme gel lutf it sana teklîf-i hâm olmaz

Eger isterse cânın raks it istersen kadehkâr ol

O gül-rûya bu gün ben söyledim Ârif Nedimâsâ

Hücûm-ı nâle-i şeb-gîrden zâlim haberdâr ol

(Çifçi, Ömer (hzl.). Fâtîn Davud Hâtimetü’l-Eş’âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf. 279.[erişim tarihi: 19.01.2015])