Madde Detay
ATAYÎ, Şeyh-zâde Atayî
(d. ?/? - ö. ?/?)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / Başlangıç-15. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Yesevî dervişlerinden Ahmed Yesevî’nin kardeşi İbrâhîm Ata’nın oğlu olan İsmâîl Ata’nın torunudur. Aslen Afganistan’ın Belh şehrindendir. Ölüm tarihi bilinmeyen şairin kabri de buradadır. Nevâyî’nin verdiği bilgiye göre Atayî; derviş meşrepli, hoş yaradılışlı, alçak gönüllü, şen tabiatlı biriydi. Türkçe söyleyen şairlerden olup şiirleriyle kısa zamanda Türkler arasında şöhret kazanmıştı (Eraslan 2001: 383). Elimizdeki tek eseri Dîvân’ıdır. Atayî Dîvânı’nın Petersburg Şarkiyat Enstitüsü’nde kayıtlı 22 V- 2456 numaralı tek nüshasında 260 gazel vardır. Metin, 16. yüzyılda istinsah edilmiş ve Tebrizli Beylerbeyi Fethalî Han tarafından saklanmıştır. Samoyloviç (1927), Dîvân’daki 17 gazelin metnini yayımlamış ve dil özelliklerini incelemiştir. Atayî Dîvânı’nın tam metni Özbekistan’da neşredilmiştir (Seyfullah 2009). Bu çalışmanın giriş kısmı Türkiye Türkçesine çevrilmiştir (Üşenmez 2009: 325-344). Atayî; “Atayî”nin yanı sıra Yesevî ailesine mensup olması nedeniyle Dîvân’ının ilk ve son sayfalarında “Şeyh-zâde Atayî” mahlasını da kullanan mutasavvıf bir şairdir. Halk şiirine ve kültürüne aşina olduğu anlaşılan Atayî, manzumelerinde halk şairleri gibi kafiye kaygısına düşmemiş, hatta gazellerinin 109’unu halk şiirindeki koşuklara uygun biçimde aruzla yazmıştır. Şiirlerinde çoğunlukla Türkçe kelimelere ve atasözlerine yer veren şairin söyleyişi sade ve halk diline yakındır. Nitekim Samoyloviç'in de belirttiğine göre “Atayî’nin dili, Çağatay dili yani XIV. yüzyılda da kullanılan Uygur dili yerine XV. yüzyılda şekillenen biraz Uygur Türkçesi görünümlü daha çok nesir diline göre şekillenmiş geleneksel Çağatay Türkçesine ait olan Oğuz Türkmen unsurlarına sahip Orta Asya (Türkistan) Türk edebî dilidir” (Üşenmez 2009: 329).
Kaynakça
Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî’nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 113-164.
Eraslan, Kemal (hzl.) (2001). Alî Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n-Nefâyis. Ankara: TDK Yay.
Samoyloviç, Aleksandr (1927). “Materiali po credneaziatsko - Tureçkoy literature, IV Cagatayskiy poet XV veka Atayî”. Zapiski Kollegii Vostokovedov (II): 257-274.
Seyfullah, Seyfettin (hzl.) (2009). Divan-ı Şeyhzade Atayî. Taşkent: Özbekistan İlimler Akademisi Fen Neşriyatı.
Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 325-344.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. FUNDA TOPRAKYayın Tarihi: 11.10.2014Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ol sanem kim suv yakasında peri teg olturur
Gayeti nâzüklükindin suv bile yutsa bolur
Ta meğer kim, selsebil âbına cevlân kıla
Keldi cennet ravzasındın âb-ı kevser sarı hur
Ol ilik kim suvdın arıktur yuvmas anı suda
Belki suvnı pâk bolsun deb iliki birle yur
Emdi bildim rast ermiş belki kördim köz bile
Ol ki derler suv kızı ki gâh közge körünür
Kaşların yasın Atayî körgeli hüsn içre tâk
Subh-i dem mehrâblarda sure-i Yâsin okur
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 123.)
Gazel
Hasta könglümdin hayâli ki bir zamân ketmes begim
Nece kim vaslıng etekige kolum yetmes begim
Neteyin dermânde boldum men bu könglüm ilkide
Sensizin hiç yerde bir lahza karâr etmes begim
Gerçi sen düşnâm itersen men duâçimen sana
Âşık-ı sâdık celâldın iling çekmes begim
Sen meni ta’zim itib kullar sanında tutmagıl
İtlerin haylingde bolsam ne manga yetmes begim
Ta’nedin kavmas Atayî’ni eşikingdin rakib
Heç gedâ it ürse eşikni koyub ketmes begim
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 124-125.)
Gazel’den
Ey ki hûblar közgüside özing izhâr eylegen
Hem özi ol közgüge bakıp mini zâr eylegen
Nergis-i ayyârelerde küfr ü îmân körgüzüp
Kudreti bir gonçedin hâr u gülzâr eylegen
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 119.)
Gazel’den
Zinhâr ışk işingni usal tutma ey köngül
Asânı müşkil erür anıng müşkülâttın
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 334.)
Gazel’den
Kıldı cânımga meni şirin lebing zavkı bile
Bu meseldür kim kişi bal tutsa barmagın yalar
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 336.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 11.10.2014Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ol sanem kim suv yakasında peri teg olturur
Gayeti nâzüklükindin suv bile yutsa bolur
Ta meğer kim, selsebil âbına cevlân kıla
Keldi cennet ravzasındın âb-ı kevser sarı hur
Ol ilik kim suvdın arıktur yuvmas anı suda
Belki suvnı pâk bolsun deb iliki birle yur
Emdi bildim rast ermiş belki kördim köz bile
Ol ki derler suv kızı ki gâh közge körünür
Kaşların yasın Atayî körgeli hüsn içre tâk
Subh-i dem mehrâblarda sure-i Yâsin okur
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 123.)
Gazel
Hasta könglümdin hayâli ki bir zamân ketmes begim
Nece kim vaslıng etekige kolum yetmes begim
Neteyin dermânde boldum men bu könglüm ilkide
Sensizin hiç yerde bir lahza karâr etmes begim
Gerçi sen düşnâm itersen men duâçimen sana
Âşık-ı sâdık celâldın iling çekmes begim
Sen meni ta’zim itib kullar sanında tutmagıl
İtlerin haylingde bolsam ne manga yetmes begim
Ta’nedin kavmas Atayî’ni eşikingdin rakib
Heç gedâ it ürse eşikni koyub ketmes begim
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 124-125.)
Gazel’den
Ey ki hûblar közgüside özing izhâr eylegen
Hem özi ol közgüge bakıp mini zâr eylegen
Nergis-i ayyârelerde küfr ü îmân körgüzüp
Kudreti bir gonçedin hâr u gülzâr eylegen
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 119.)
Gazel’den
Zinhâr ışk işingni usal tutma ey köngül
Asânı müşkil erür anıng müşkülâttın
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 334.)
Gazel’den
Kıldı cânımga meni şirin lebing zavkı bile
Bu meseldür kim kişi bal tutsa barmagın yalar
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 336.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 08.12.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ol sanem kim suv yakasında peri teg olturur
Gayeti nâzüklükindin suv bile yutsa bolur
Ta meğer kim, selsebil âbına cevlân kıla
Keldi cennet ravzasındın âb-ı kevser sarı hur
Ol ilik kim suvdın arıktur yuvmas anı suda
Belki suvnı pâk bolsun deb iliki birle yur
Emdi bildim rast ermiş belki kördim köz bile
Ol ki derler suv kızı ki gâh közge körünür
Kaşların yasın Atayî körgeli hüsn içre tâk
Subh-i dem mehrâblarda sure-i Yâsin okur
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 123.)
Gazel
Hasta könglümdin hayâli ki bir zamân ketmes begim
Nece kim vaslıng etekige kolum yetmes begim
Neteyin dermânde boldum men bu könglüm ilkide
Sensizin hiç yerde bir lahza karâr etmes begim
Gerçi sen düşnâm itersen men duâçimen sana
Âşık-ı sâdık celâldın iling çekmes begim
Sen meni ta’zim itib kullar sanında tutmagıl
İtlerin haylingde bolsam ne manga yetmes begim
Ta’nedin kavmas Atayî’ni eşikingdin rakib
Heç gedâ it ürse eşikni koyub ketmes begim
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 124-125.)
Gazel’den
Ey ki hûblar közgüside özing izhâr eylegen
Hem özi ol közgüge bakıp mini zâr eylegen
Nergis-i ayyârelerde küfr ü îmân körgüzüp
Kudreti bir gonçedin hâr u gülzâr eylegen
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 119.)
Gazel’den
Zinhâr ışk işingni usal tutma ey köngül
Asânı müşkil erür anıng müşkülâttın
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 334.)
Gazel’den
Kıldı cânımga meni şirin lebing zavkı bile
Bu meseldür kim kişi bal tutsa barmagın yalar
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 336.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Ol sanem kim suv yakasında peri teg olturur
Gayeti nâzüklükindin suv bile yutsa bolur
Ta meğer kim, selsebil âbına cevlân kıla
Keldi cennet ravzasındın âb-ı kevser sarı hur
Ol ilik kim suvdın arıktur yuvmas anı suda
Belki suvnı pâk bolsun deb iliki birle yur
Emdi bildim rast ermiş belki kördim köz bile
Ol ki derler suv kızı ki gâh közge körünür
Kaşların yasın Atayî körgeli hüsn içre tâk
Subh-i dem mehrâblarda sure-i Yâsin okur
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 123.)
Gazel
Hasta könglümdin hayâli ki bir zamân ketmes begim
Nece kim vaslıng etekige kolum yetmes begim
Neteyin dermânde boldum men bu könglüm ilkide
Sensizin hiç yerde bir lahza karâr etmes begim
Gerçi sen düşnâm itersen men duâçimen sana
Âşık-ı sâdık celâldın iling çekmes begim
Sen meni ta’zim itib kullar sanında tutmagıl
İtlerin haylingde bolsam ne manga yetmes begim
Ta’nedin kavmas Atayî’ni eşikingdin rakib
Heç gedâ it ürse eşikni koyub ketmes begim
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 124-125.)
Gazel’den
Ey ki hûblar közgüside özing izhâr eylegen
Hem özi ol közgüge bakıp mini zâr eylegen
Nergis-i ayyârelerde küfr ü îmân körgüzüp
Kudreti bir gonçedin hâr u gülzâr eylegen
(Eraslan, Kemal (1987). “Çağatay Şâiri Atayî'nin Gazelleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. Ankara: TTK Yay. 119.)
Gazel’den
Zinhâr ışk işingni usal tutma ey köngül
Asânı müşkil erür anıng müşkülâttın
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 334.)
Gazel’den
Kıldı cânımga meni şirin lebing zavkı bile
Bu meseldür kim kişi bal tutsa barmagın yalar
(Üşenmez, Emek (2009). “XV. Yüzyıl Özbek Şairlerinden Mevlana Atayî ve Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (40): 336.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MEVLÂNÂ MECNÛNÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | MEVLÂNÂ KEMÂLÎ | d. ? - ö. 1491’den önce | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | KALENDER | d. 1747 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | MEVLÂNÂ MECNÛNÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | MEVLÂNÂ KEMÂLÎ | d. ? - ö. 1491’den önce | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | KALENDER | d. 1747 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | MEVLÂNÂ MECNÛNÎ | d. ? - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | MEVLÂNÂ KEMÂLÎ | d. ? - ö. 1491’den önce | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | KALENDER | d. 1747 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | MEVLÂNÂ MECNÛNÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | MEVLÂNÂ KEMÂLÎ | d. ? - ö. 1491’den önce | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | KALENDER | d. 1747 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | MEVLÂNÂ MECNÛNÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | MEVLÂNÂ KEMÂLÎ | d. ? - ö. 1491’den önce | Madde Adı | Görüntüle |
15 | KALENDER | d. 1747 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |