Madde Detay

Ayn-ı Ekber hakkında kaynaklardaki bilgiler yetersizdir ve birbirinin tekrarı mahiyetindedir. Eldeki bilgilere göre Bursa'da doğdu. Asıl adı Mehmed'dir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Bursa ve İstanbul’da tahsil gördü. İstanbul ve Bursa'daki medreselerde müderrislik yaptı. Hangi medreselerde ne kadar süre ile müderrislik yaptığı bilinmemektedir. Halvetiyye tarikatine girerek Şeyh Niyâzî-i Mısrî hazretlerine intisâb etti. Onun vefatından sonra halîfesi olan Şeyh Kâsım’dan tarikat adabını öğrendi. Kâsım’dan sonra da onun yerine halife oldu. 1134/1721-2’de vefat etti ve Yahya Efendi Tekkesi'ne defnedildi.

Ayn-ı Ekber, Tirmîzî’nin (ö. 892), kısaca Eş-Şemâ’ilü’n-Nebeviyye olarak anılan şemâilinin manzum tercümesiyle tanındı. Eserin tek nüshası Michigan Üniversitesi Abdülhamid Koleksiyonu Nr. Isl. Ms. 411/de kayıtlıdır. Bunun dışındaki eserleri hakkında bir bilgi yoktur. Niyâzî-i Mısrî’nin halifelerinden ve Halvetiyye tarikatının ileri gelenlerinden olan Ekber, kendi eserinde “Ekâbir-i Sâdât-ı Sûfiyyeden ‘Ayn-ı Ekber Efendi Kuddise Sırrıhu hazretlerinin...” şeklinde tarif olunması yine onun devrinin önemli sûfîlerinden olduğunu göstermektedir. 

Ayn-ı Ekber'in elde mevcut tek eseri incelendiğinde edebî yönden kayda değer bir önemi olmadığı söylenebilir. Ekber'in eserinde ciddi vezin hataları vardır. Bununla birlikte Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi tarafından edebî bir eser vücuda getirmekten ziyade Tirmizî'nin eserinin kolay okunması ve ezberlenmesi amacıyla manzum bir şekilde tercüme edilmesi amaçlanmıştır. Şemâ'il-i Şerîf Tercümesi, konuşma dilinin basit bir şekilde nazma çekilmiş halidir.

Ahmed Rifat (1299). Lügât-i Târîhiyye ve Coğrâfiyye. İstanbul. 5-6-7: 98.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 

Ayn-ı Ekber. Şemâ’il-i Şerîf Tercümesi. Michigan Üniversitesi Abdülhamid Koleksiyonu Nr. Isl. Ms. 411.

Galitekin, Mehmed Nezih (hzl.) (2001). Ayvansarâyî Hüseyin Efendi Hadîkatü’l-Cevâmi'. İstanbul: İşaret Yay. 

Kara, Mustafa ve Kadir Atlansoy (hzl.) (1997). Mehmed Şemseddin Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî I-II. Bursa: Uludağ Yay.

Öztürk, Erdem Can (2012). "'Ayn-ı Ekber Mehmed Efendi'nin Manzum Şemâ'il-i Şerîf Tercümesi". Turkish Studies 7 (2): 889-902.

Tek, Abdurrezzak (2010). “Bursa’da Kâdirî Tekkeleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (1):164.

Eş-Şemâ’ilü’n-Nebeviyye

Hazret-i Tîrmizî mu‘allim-i gül

Gülşen-i ‘ilm-i haberde bülbül

Cem‘ kılmış huyını sultânın

Dimiş adına Şemâyil anın

...

Hazretin vasfını halk anlayalar

Ona uymaklıga bil baglayalar

Hâlimi ben de biraz fikretdim

‘Ömr-i mâzî nicedir zikretdim

Bu kitâb nazmıla Türkî olsa

Herkes içinde olanı bilse

...

Bâbu mâ-câ’e fî hâtemi’n-nübüvvet ‘aleyhissalâtu vesselâm

Sâ’ib bin Yezîd ol server

Nübüvvet mührini ben gördim dir

İki omuzı arasındaydı tamâm

Vast-ı zahrını itmişdi makâm

...

Şemâ’il-i Şerîf Tercümesi. Michigan Üniversitesi Abdülhamid Koleksiyonu Nr. Isl. Ms. 411.