AZÎZ, Mektûbî-zâde Abdülazîz Efendi

(d. 1216/1801-02 - ö. 1279/1862)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İsmi Abdülazîz, mahlası Azîz'dir. 1216’da/1801-02 İstanbul’da doğdu (Çiftçi 2014: 310). Babası şeyhülislam mektupçusu Mustafa İzzet Efendi’dir. Babasını mesleğinden dolayı “Mektûbî-zâde” unvanıyla tanındı (Cunbur 1999: 55). İyi bir eğitim alarak medrese tahsilini tamamladı. 1235/1819-20'de müderris oldu. Bazı medreselerde yaklaşık beş yıl müderris olarak çalıştıktan sonra kadılığa terfi etti. Sırasıyla Nazilli, Cisr-i Ergene, Manisa, Isparta, Tırnova, Tekirdağ, Uzuncaâbâd Hasköyü, Kütahya, Kayseri ve ikinci defa Manisa kadılığı yaptı (Çiftçi 2014: 310). 1262/1845-46'da beytülmal kassamlığına tayin edildi (Akbayar 1996: 100). 1263/1846-47'de İzmir kadılığı ile görevlendirildi. 1268 Şaban/Mayıs-Haziran 1852'de Şam’a kadı olarak tayin edildi. Daha sonra Mekke ve İstanbul payelerine sahip oldu. 1279 Safer/Temmuz-Ağustos 1862'de evkaf müfettişi oldu. Aynı yılın Cemâziyelevvel/Ekim-Kasım 1862'de vefat etti (Akbayar 1996: 100; Cunbur 1999: 55). Müntesibi olduğu Celvetî tarikatının Üsküdar’daki şubesi olan Azîz Mahmûd Hüdâyî dergâhı haziresine defnedildi (Bursalı Tâhir 1342: 107).

Âlim, fazıl ve irfan sahibi zât idi. Dîvân tertip edip etmediği bilinmemektedir. Fatîn, Abdülazîz Efendi’nin birçok şiiri olduğunu belirtirse de İbnü'l-Emin Mahmud Kemal, şairin sadece bir şiirini görebildiğini kaydetmektedir (Çiftçi 2014: 310; Cunbur 1999: 56). Yazar, daha çok mensur eserleriyle tanınmaktadır. Bilinen dört mensur eseri vardır:

1. Târîh-i Osmânî: Yıldırım Bayezid zamanına kadar olan vak‘aları anlatan bir Osmanlı tarihidir. Eserden bahseden ilk kişi Bursalı Tâhir (1342: 107)'dir. Eserin bilinen tek nüshası, İstanbul Ünv. Nadir Eserler Ktp. TY. 2413 numarada kayıtlı Telhîs-i Şakā’ik-ı Nuʻmâniyye’nin  baş kısmında bulunmaktadır.

2. Telhîs-i Şakā’ik-ı Nuʻmâniyye: Taşköprî-zâde Ahmed Efendi’nin Arapça kaleme aldığı Şakā’iku’n-Nu‘mâniyye adlı biyografik eserin Türkçe olarak özetlenmiş hâlidir. Yazar eserinin mukaddimesinde, Nevʻî-zâde Atâyî ve Uşşâkî-zâde Hasîb’in zeyillerini de telhis etme arzusu duyduğunu bildirmiştir. Bilinen iki nüshası vardır: İstanbul Ünv. Nadir Eserler Ktp. TY. 2413-2456.

3. Telhîs-i Zeyl-i Atâyî: Mektûbî-zâde Abdülazîz Efendi, Şakā’ik’tan sonra Atâyî’nin Şakā’iku’n-Nu‘mâniyye zeylini de telhis etmek istemiş, ancak eserini 12. tabaka olan III. Murâd devrinin sonuna kadar getirerek bitirmeden bırakmıştır (Gönül 1944: 154). Eserin bilinen tek metni, İstanbul Ünv. Nadir Eserler Ktp. TY. 2413’teki Telhis-i Şakā’ik-ı Nuʻmâniyye’nin son kısmında kayıtlıdır.

4. Devhatü’l-Meşâyih Zeyli: Müstakim-zâde Süleymân Sa'deddîn’in şeyhülislamların biyografilerini kaleme aldığı Devhatü’l-Meşâyih adlı eserine yazılmış son zeyildir. Eser, doğrudan Ayntablı Mehmed Münîb Efendi’nin Devhatü’l-Meşâyih’e yazdığı zeylin zeylidir. Mektûbî-zâde Abdülazîz Efendi kitabının mukaddimesinde, Münîb Efendi’nin zeyline zeyl yazan Süleymân Fâik’in eserini “yanlış ve garazkârâne” bulduğunu ifade etmiş; Münîb Efendi’nin bıraktığı yerden başlayarak on şeyhülislamın biyografisini yeniden yazmıştır (Levend 2008: 373). Eserin bilinen altı nüshası vardır: Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi 2267, Yazma Bağışlar 5497/6, Yazma Bağışlar 2246; İstanbul Ünv. Nadir Eserler Ktp. TY 3829; Almanya Millî Ktp. Ms.or.oct. 2219; Mısır Millî Ktp. Talat 186.

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. I. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB. Yay.

Bursalı Mehmed Tâhir (1342). Osmanlı Müellifleri. C. III. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Cunbur, Müjgân (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. I. Ankara: AKM Yay.

Çiftçi, Ömer, (hzl.) (2014). Fatîn Davud, Hâtimetü'l-Eşârhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf [erişim tarihi: 15.05.2014]. 309-10.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (yty.). Türk Şairleri. C. II. 625-26.

Gönül, Behcet (1945). “İstanbul Kütüphanelerinde Al- Şakâ’ik Al-Nu‘mâniya Tercüme ve Zeyilleri”. İstanbul: Türkiyat Mecmuası. (VIII): 136-168.

Komisyon (1977). “Abdülaziz Efendi (Mektûbîzâde)”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. I. İstanbul: Dergâh Yay. 18.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Levend, Agâh Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK. Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. RAMAZAN EKİNCİ
Yayın Tarihi: 13.06.2014
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Devhatü'l-Meşâyih Zeyli'nden Bir Biyografi

Şeyhü’l-İslâm Mevlânâ es-Seyyid Mehemmed Zeyne’l-Âbidîn Efendi Hazretleri

Mevlânâ-yı müşârun ileyh mevleviyyet-i Haleb’den münfasılan muttasıl-ı rahmet-i Rabb-i Mecîd olan Surre-emîni-zâde Mehemmed Sa‘îd Efendi’nin ferzend-i reşîdi ve şeyhü’l-İslâm-ı benâm Çelebi-zâde Âsım İsmâ‘îl Efendi hazretlerinin hafîd-i necâbet-bedîdidir. Bin yüz altmış üç târîhinde gehvâre-yi vücûda zîb ü zeyn ve perveriş-i eb ü ced ile fârık-ı miyân-ı şân u şeyn olup, bin yüz seksen yedi senesi şehr-i Rebî‘ü’l-Evvel’inin yigirmi sekizinci güni dâhil-i adâd-ı müderrisîn ve yigirmi sekiz sene mikdârı merâtib-i medârisde bi’l-istikrâr bin iki yüz on beş senesi gurre-i Cumâde’l-Ûlâ’da Dârü’l-hadîs-i Süleymâniyye’den bâ-mahrec-i Üsküdâr mevleviyyeti teveccühünde hasbe’r-resm tahallüf-i maksad ile hazîn olmuş idi. Hâh u nâ-hâh mansıb-ı mezkûrı itmâm ve hâne ve sâhilhânede imrâr-ı eyyâm ile iki yüz yigirmi bir senesi Muharrem’inin on beşinci günü Edirne pâyesi tevcîhiyle çend nefer eskilerine takdîm ve yigirmi iki senesi şehr-i Rebî‘ü’l-Âhire’sinin yigirminci günü Mekke-yi Mükerreme mevleviyyeti rütbesiyle tekrîm olundular. Yigirmi üç senesi Şevvâlü’l-Mükerreminin ikinci günü Dürrî-zâde Abdu’llâh Efendi hazretlerinin mesned-i fetvâyı teşrîfleri münâsebetiyle münhall olan nekâbet-i eşrâfa müstehakk olmuşlar idi. Ba‘z-ı ashâb-ı enfâs-ı müteberrikeden me’zûn oldukları ruķye-perdâzî-i illet-i yarakân münâsebeti ile sarây-ı hümâyûna intisâb ve yigirmi sekiz Muharrem’inin on beşiyle müverrah pâye-yi kazâ-yı Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye emr-i âlîsini iktisâb eylediler. Şeyhü’l-İslâm-ı müşârun ileyh Dürrî-zâde Abdu’llâh Efendi hazretlerinin meşîhat-ı sâniyelerinde mevlânâ-yı sâhib-tercemenin meclis-ârâlık vâdîsinde zebân-dırâzlıkları müşârun ileyh hazretlerinin hâtırlarına îrâs-ı igbirâr ve teşebbüs-i azl ü tenkîline icbâr itmekden nâşî, yigirmi sekiz senesi Cumâde’l-Âhire’sinde hıdmet-i celîle-yi nekâbetden azl ile dil-hırâş ve peygûle-i inzivâda mübtelâ-yı fikr ü telâş-ı ma‘âş olup, ol vechle imrâr-ı zamân üzere iken vesîle-yi mezkûre ile enderûn-ı hümâyûna irtibât u tereddüd ve ba‘z-ı kârâzmâyân-ı asr ile ihtilât u teveddüd ve haklarında melhûz olan mu‘âmele-yi iltifâta zerî‘a-yı te’ekküd olmagın, yigirmi tokuz senesi Şevvâl’inin onuncu günü def‘aten Anatolı sadâreti pâyesiyle mütekaddim-i kudemâ ve sitâre-yi ikbâllerinde âsâr-ı teveccüh-i şâhâne-yi rû-nümâ olmış ise de asr-ı mezkûr sudûr-ı fezâ’il-nüşûrunun her biri mânend-i cebel-i şâmih merkez-i übbehetde sâbit ü râsih olarak ol cibâl-i râsiyâtı sebak u tekaddüm, hayâl-i âmmede mahz-ı tevehhüm iken:

(Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi 2267, vr. 10a-11a.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621Doğum YeriGörüntüle
2ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Doğum YeriGörüntüle
3Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621Doğum YılıGörüntüle
5ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Doğum YılıGörüntüle
6Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621Ölüm YılıGörüntüle
8ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Ölüm YılıGörüntüle
9Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621MeslekGörüntüle
11ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904MeslekGörüntüle
12Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?MeslekGörüntüle
13KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16KEMÂLÎ, Taşköprî-zâde Kemâleddîn Mehmedd. 1553 - ö. 1621Madde AdıGörüntüle
17ÂSIM, Küçük Filibeli-zâded. 1856 - ö. 1904Madde AdıGörüntüle
18Gülse Birseld. 11 Mart 1971 - ö. ?Madde AdıGörüntüle