AZMÎ, Pîr Mehmed

(d. ?/? - ö. 990/1582)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

16. asrın ikinci yarısının tanınmış şair ve yazarlarından Azmî Pîr Mehmed, defterdar Pîr Ahmed Çelebi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu. Kınalızâde Ali Çelebi’den mülâzım olup önce Rodoscuk (Tekirdağ)’da bulunan Rüstem Paşa Medresesi'nde, daha sonra 968/1560’ta İstanbul’daki Rüstem Paşa Medresesi'nde müderrislik yaptı. Aynı yıl, vazife yeri Fatih’teki Efdaliyye Medresesi olarak değiştirildi. Buradan azledildikten sonra elli akça ile Beşiktaş’ta bulunan Sinan Paşa Medresesi müderrisi oldu. 982/1574 yılında Edirne Dârülhadîs Medresesi müderrisliğine tayin edildi. 984/1576 senesinde Sahn-ı Seman müderrisliğine getirildi. Bu sırada Kıbrıs teftişine memur olup adada “cibayet” (icare, vergi, rüsum gibi vakfa ait paraları toplama) işlerinde çalıştı. 987/1579’da Süleymaniye’den üçüncü medrese müderrisi olan Azmî, 988/ 1580’de Sultan III. Murad'ın oğlu Şehzade Mehmed’in muallimliğine getirildi. 990/1582 yazında veba hastalığından vefat edip Eyüp kabristanına gömüldü.


Enîsü’l-Arifîn: Hüseyin Vâiz Kâşifî’nin (ö. 910/ 1504-1505) 900/ 1495 yılında yazdığı Farsça mensur Ahlâk-ı Muhsinî’nin 974/ 1566 yılında Azmî tarafından yapılmış mensur Türkçe tercümesidir. “Ahlâk-ı Azmî” adıyla da anılan bu eser, Ahlâk-ı Muhsinî’nin en çok rağbet gören genişletilmiş çevirisidir. Fatih Koyuncu tarafından çalışılmıştır.

Mev‘iza-i Manzûme: Enîsü’l-Arifîn’in sonunda yer alan, ayrıca çok sayıda nüshası bulunan bu metin, 49 beyit civarında, Attâr’ın Pend-nâme’sinin tesirlerinin görüldüğü dinî-ahlâkî bir mesnevidir.

Tercüme-i Manzûme-i Ehâdîs-i Erbaîn: Azmî’nin 976/1568-69’da tamamladığı bu eser, kırk hadisin birer kıt’ayla Türkçe’ye tercümesinden ibarettir. Bazı deliller, Priştineli Azmî’ye ait olduğu da ileri sürülen bu tercümenin, Azmî Pîr Mehmed tarafından yapıldığı düşüncesini kuvvetlendirmektedir.

Mihr ü Müşterî Tercümesi: Assâr-ı Tebrizî’nin (ö. 784?/ 1382?) 778/1377’de tamamladığı Farsça mesnevisinin Sultan II. Selîm’in emriyle yapılmaya başlanan Türkçe manzum tercümesidir. Azmî, bu mesneviden bin beyit kadar çevirdikten sonra Sultan II. Selîm’in ölümü üzerine tercümeyi yarım bırakmış; oğlu Hâletî aynı işi tamamlamak istemişse de babasının metnine ancak beş yüz beyit ilâve edebilmiştir. 

Dîvân: Fransa Millî Kütüphanesinde bir nüshası bulunan bu Türkçe divan, Âdem Ceyhan tarafından yayımlanmıştır. 

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Alî bin Bâlî. El-‘Ikdu’l-Manzûm Fî Zikri Efâdıli’r-Rûm. Süleymaniye Ktp. Hkm. Nr. 749.

Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. (Edgard Blochet, Catalogue Des Manuscrits Turcs- Bibliothèque Nationale. I. Paris 1932. Nr. 283).

Azmî. Tercüme-i Manzûme-i Ehâdîs-i Erba‘în. İÜ Ktp. TY. Nr. 1401; Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi, Uzluk Bölümü, Y. Nr. 92.

Bilgin, Orhan (1991). “Assâr-ı Tebrizî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 504.

Blochet Edgard (1932-33). Catalogue Des Manuscrits Turcs- Bibliothèque Nationale, I-II. Paris.

Ceyhan, Âdem (1999). “Âlim ve Şair Bir Osmanlı Müderrisi: Pîr Mehmed Azmî Bey ve Eserleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (1): 243-286.

Ceyhan, Âdem (2008). “Azmî’nin Kırk Hadis Tercümesi”. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’ın Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu 27-28 Mayıs 2008. İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yay. 131-154.

Ceyhan, Âdem (hzl.) (2006). On Altıncı Asır Osmanlı Âlimlerinden Azmî Pîr Mehmed Bey ve Dîvânı. Manisa. 

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936-45). Türk Şairleri. I-IV. İstanbul.

Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von (1836-38). Geschichte der Osmanischen Dichtkunst. I-IV. Pesth.

Hüseyin Ayvansarâyî. Tercemetü’l-Meşâyıh. Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi. Nr. 1375.

Kafzâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş‘âr. Nuruosmaniye Ktp. No. 3723; Süleymaniye Ktp. Şehit Ali Paşa, Nr. 1877.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Koçu, Reşad Ekrem (1958-74). İstanbul Ansiklopedisi. I-XI. İstanbul.

Koyuncu, Fatih (hzl.)(2019). Azmî Pîr Mehmed Enîsü'l-ârifîn Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi. İstanbul: TYEK Yay.

Koyuncu, Fatih (2015). "Ahlakî Eğitim Rehberi Olarak Azmî Pîr Mehmed'in 'Enîsü'l-ârifîn'i". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(41): 241-258.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kut, Günay (1986). “Mihr ü Müşterî”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergâh Yay. 333-35.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Levend, Agâh Sırrı (1988). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay.

Muallim Nâcî (1888). Mecmua-i Muallim. 10 Rebîü’l-evvel 1306, 3 Teşrîn-i Sânî 1304.

Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Niseb ve’l-Kuna ve’l-Elkâb. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi, Nr. 628.

Nev‘î-zâde Atâullah (Atâî) (1268/ 1852). Zeyl-i Şekāyık li Atâî. İstanbul.

Rıdvân bin Abdülmennân. Tercüme-i Ahlâk-ı Muhsinî. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Ktp. Nr. 980.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şuarâ. Nuruosmaniye Ktp. Nr. 3724; Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi Nr. 3871, İÜ Ktp. TY Nr. 6199, Millet Ktp. AE Tarih, Nr. 765.

Sevgi, Ahmet (2001). “Azmî’nin Hadîs-i Erba‘în Tercümesi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (9): 107-132.

Seydîzâde. Târîh-i Silsile-i Ulemâ. Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi. NR. 2142.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ.  http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şahinoğlu, M. Nazif (1989). “Ahlâk-ı Muhsinî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 17.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1976-98). C. 8. İstanbul: Dergâh Yay.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. ADEM CEYHAN
Yayın Tarihi: 27.07.2013
Güncelleme Tarihi: 14.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Göge savursalar eger külümüz

 Hazret-i Hakk’adır tevekkülümüz

(Aşık Çelebi. Meşâirü’ş-Şuarâ. Hacı Selim Ağa Ktp. Hüdâî Efendi Bl. Nr. 1157)


Halîlüm sûz-ı aşkı âteş-i aşka düşenden sor

 Bir oddan pîrehendür anı başından geçenden sor  

(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 6b)


Cihân halkı şu denlü münkir olmuşdur kerâmâta

 Nedür bir fi‘l-i münker dir eger mevtâyı söyletsen   

(Azmî Pîr Mehmed, Dîvân. vr. 10a)


Hâb-ı gafletden İlâhî dili bîdâr eyle

 Mahrem-i râz kılup mahzen-i esrâr eyle 

(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 14a)


Yürek oynamamaga arz-ı cemâl eylese yâr

 Gele insâf it elün gögsüne ko çâre mi var 

(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 20b)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667Doğum YeriGörüntüle
2Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43Doğum YeriGörüntüle
4ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667Doğum YılıGörüntüle
5Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43Doğum YılıGörüntüle
7ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667Ölüm YılıGörüntüle
8Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43Ölüm YılıGörüntüle
10ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667MeslekGörüntüle
11Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?MeslekGörüntüle
12NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43MeslekGörüntüle
13ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendid. ? - ö. 1667Madde AdıGörüntüle
17Aziza Rüyad. 1968 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18NAZÎF, Ahmedd. ? - ö. 1842-43Madde AdıGörüntüle