Madde Detay
AZMÎ, Pîr Mehmed
(d. ?/? - ö. 990/1582)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
16. asrın ikinci yarısının tanınmış şair ve yazarlarından Azmî Pîr Mehmed, defterdar Pîr Ahmed Çelebi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu. Kınalızâde Ali Çelebi’den mülâzım olup önce Rodoscuk (Tekirdağ)’da bulunan Rüstem Paşa Medresesi'nde, daha sonra 968/1560’ta İstanbul’daki Rüstem Paşa Medresesi'nde müderrislik yaptı. Aynı yıl, vazife yeri Fatih’teki Efdaliyye Medresesi olarak değiştirildi. Buradan azledildikten sonra elli akça ile Beşiktaş’ta bulunan Sinan Paşa Medresesi müderrisi oldu. 982/1574 yılında Edirne Dârülhadîs Medresesi müderrisliğine tayin edildi. 984/1576 senesinde Sahn-ı Seman müderrisliğine getirildi. Bu sırada Kıbrıs teftişine memur olup adada “cibayet” (icare, vergi, rüsum gibi vakfa ait paraları toplama) işlerinde çalıştı. 987/1579’da Süleymaniye’den üçüncü medrese müderrisi olan Azmî, 988/ 1580’de Sultan III. Murad'ın oğlu Şehzade Mehmed’in muallimliğine getirildi. 990/1582 yazında veba hastalığından vefat edip Eyüp kabristanına gömüldü.
Enîsü’l-Arifîn: Hüseyin Vâiz Kâşifî’nin (ö. 910/ 1504-1505) 900/ 1495 yılında yazdığı Farsça mensur Ahlâk-ı Muhsinî’nin 974/ 1566 yılında Azmî tarafından yapılmış mensur Türkçe tercümesidir. “Ahlâk-ı Azmî” adıyla da anılan bu eser, Ahlâk-ı Muhsinî’nin en çok rağbet gören genişletilmiş çevirisidir. Fatih Koyuncu tarafından çalışılmıştır.
Mev‘iza-i Manzûme: Enîsü’l-Arifîn’in sonunda yer alan, ayrıca çok sayıda nüshası bulunan bu metin, 49 beyit civarında, Attâr’ın Pend-nâme’sinin tesirlerinin görüldüğü dinî-ahlâkî bir mesnevidir.
Tercüme-i Manzûme-i Ehâdîs-i Erbaîn: Azmî’nin 976/1568-69’da tamamladığı bu eser, kırk hadisin birer kıt’ayla Türkçe’ye tercümesinden ibarettir. Bazı deliller, Priştineli Azmî’ye ait olduğu da ileri sürülen bu tercümenin, Azmî Pîr Mehmed tarafından yapıldığı düşüncesini kuvvetlendirmektedir.
Mihr ü Müşterî Tercümesi: Assâr-ı Tebrizî’nin (ö. 784?/ 1382?) 778/1377’de tamamladığı Farsça mesnevisinin Sultan II. Selîm’in emriyle yapılmaya başlanan Türkçe manzum tercümesidir. Azmî, bu mesneviden bin beyit kadar çevirdikten sonra Sultan II. Selîm’in ölümü üzerine tercümeyi yarım bırakmış; oğlu Hâletî aynı işi tamamlamak istemişse de babasının metnine ancak beş yüz beyit ilâve edebilmiştir.
Dîvân: Fransa Millî Kütüphanesinde bir nüshası bulunan bu Türkçe divan, Âdem Ceyhan tarafından yayımlanmıştır.
Kaynakça
Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Alî bin Bâlî. El-‘Ikdu’l-Manzûm Fî Zikri Efâdıli’r-Rûm. Süleymaniye Ktp. Hkm. Nr. 749.
Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. (Edgard Blochet, Catalogue Des Manuscrits Turcs- Bibliothèque Nationale. I. Paris 1932. Nr. 283).
Azmî. Tercüme-i Manzûme-i Ehâdîs-i Erba‘în. İÜ Ktp. TY. Nr. 1401; Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi, Uzluk Bölümü, Y. Nr. 92.
Bilgin, Orhan (1991). “Assâr-ı Tebrizî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 504.
Blochet Edgard (1932-33). Catalogue Des Manuscrits Turcs- Bibliothèque Nationale, I-II. Paris.
Ceyhan, Âdem (1999). “Âlim ve Şair Bir Osmanlı Müderrisi: Pîr Mehmed Azmî Bey ve Eserleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (1): 243-286.
Ceyhan, Âdem (2008). “Azmî’nin Kırk Hadis Tercümesi”. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan’ın Anısına Uluslararası Divan Edebiyatı Sempozyumu 27-28 Mayıs 2008. İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yay. 131-154.
Ceyhan, Âdem (hzl.) (2006). On Altıncı Asır Osmanlı Âlimlerinden Azmî Pîr Mehmed Bey ve Dîvânı. Manisa.
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936-45). Türk Şairleri. I-IV. İstanbul.
Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von (1836-38). Geschichte der Osmanischen Dichtkunst. I-IV. Pesth.
Hüseyin Ayvansarâyî. Tercemetü’l-Meşâyıh. Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi. Nr. 1375.
Kafzâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş‘âr. Nuruosmaniye Ktp. No. 3723; Süleymaniye Ktp. Şehit Ali Paşa, Nr. 1877.
Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
Koçu, Reşad Ekrem (1958-74). İstanbul Ansiklopedisi. I-XI. İstanbul.
Koyuncu, Fatih (hzl.)(2019). Azmî Pîr Mehmed Enîsü'l-ârifîn Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi. İstanbul: TYEK Yay.
Koyuncu, Fatih (2015). "Ahlakî Eğitim Rehberi Olarak Azmî Pîr Mehmed'in 'Enîsü'l-ârifîn'i". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(41): 241-258.
Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.
Kut, Günay (1986). “Mihr ü Müşterî”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: Dergâh Yay. 333-35.
Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.
Levend, Agâh Sırrı (1988). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay.
Muallim Nâcî (1888). Mecmua-i Muallim. 10 Rebîü’l-evvel 1306, 3 Teşrîn-i Sânî 1304.
Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Niseb ve’l-Kuna ve’l-Elkâb. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi, Nr. 628.
Nev‘î-zâde Atâullah (Atâî) (1268/ 1852). Zeyl-i Şekāyık li Atâî. İstanbul.
Rıdvân bin Abdülmennân. Tercüme-i Ahlâk-ı Muhsinî. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Ktp. Nr. 980.
Riyâzî. Riyâzü’ş-Şuarâ. Nuruosmaniye Ktp. Nr. 3724; Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi Nr. 3871, İÜ Ktp. TY Nr. 6199, Millet Ktp. AE Tarih, Nr. 765.
Sevgi, Ahmet (2001). “Azmî’nin Hadîs-i Erba‘în Tercümesi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (9): 107-132.
Seydîzâde. Târîh-i Silsile-i Ulemâ. Süleymaniye Ktp. Es‘ad Efendi. NR. 2142.
Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.
Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]
Şahinoğlu, M. Nazif (1989). “Ahlâk-ı Muhsinî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 17.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1976-98). C. 8. İstanbul: Dergâh Yay.
Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. ADEM CEYHANYayın Tarihi: 27.07.2013Güncelleme Tarihi: 14.12.2020Eserlerinden Örnekler
Göge savursalar eger külümüz
Hazret-i Hakk’adır tevekkülümüz
(Aşık Çelebi. Meşâirü’ş-Şuarâ. Hacı Selim Ağa Ktp. Hüdâî Efendi Bl. Nr. 1157)
Halîlüm sûz-ı aşkı âteş-i aşka düşenden sor
Bir oddan pîrehendür anı başından geçenden sor
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 6b)
Cihân halkı şu denlü münkir olmuşdur kerâmâta
Nedür bir fi‘l-i münker dir eger mevtâyı söyletsen
(Azmî Pîr Mehmed, Dîvân. vr. 10a)
Hâb-ı gafletden İlâhî dili bîdâr eyle
Mahrem-i râz kılup mahzen-i esrâr eyle
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 14a)
Yürek oynamamaga arz-ı cemâl eylese yâr
Gele insâf it elün gögsüne ko çâre mi var
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 20b)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 27.07.2013Güncelleme Tarihi: 14.12.2020Eserlerinden Örnekler
Göge savursalar eger külümüz
Hazret-i Hakk’adır tevekkülümüz
(Aşık Çelebi. Meşâirü’ş-Şuarâ. Hacı Selim Ağa Ktp. Hüdâî Efendi Bl. Nr. 1157)
Halîlüm sûz-ı aşkı âteş-i aşka düşenden sor
Bir oddan pîrehendür anı başından geçenden sor
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 6b)
Cihân halkı şu denlü münkir olmuşdur kerâmâta
Nedür bir fi‘l-i münker dir eger mevtâyı söyletsen
(Azmî Pîr Mehmed, Dîvân. vr. 10a)
Hâb-ı gafletden İlâhî dili bîdâr eyle
Mahrem-i râz kılup mahzen-i esrâr eyle
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 14a)
Yürek oynamamaga arz-ı cemâl eylese yâr
Gele insâf it elün gögsüne ko çâre mi var
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 20b)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 14.12.2020Eserlerinden Örnekler
Göge savursalar eger külümüz
Hazret-i Hakk’adır tevekkülümüz
(Aşık Çelebi. Meşâirü’ş-Şuarâ. Hacı Selim Ağa Ktp. Hüdâî Efendi Bl. Nr. 1157)
Halîlüm sûz-ı aşkı âteş-i aşka düşenden sor
Bir oddan pîrehendür anı başından geçenden sor
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 6b)
Cihân halkı şu denlü münkir olmuşdur kerâmâta
Nedür bir fi‘l-i münker dir eger mevtâyı söyletsen
(Azmî Pîr Mehmed, Dîvân. vr. 10a)
Hâb-ı gafletden İlâhî dili bîdâr eyle
Mahrem-i râz kılup mahzen-i esrâr eyle
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 14a)
Yürek oynamamaga arz-ı cemâl eylese yâr
Gele insâf it elün gögsüne ko çâre mi var
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 20b)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Göge savursalar eger külümüz
Hazret-i Hakk’adır tevekkülümüz
(Aşık Çelebi. Meşâirü’ş-Şuarâ. Hacı Selim Ağa Ktp. Hüdâî Efendi Bl. Nr. 1157)
Halîlüm sûz-ı aşkı âteş-i aşka düşenden sor
Bir oddan pîrehendür anı başından geçenden sor
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 6b)
Cihân halkı şu denlü münkir olmuşdur kerâmâta
Nedür bir fi‘l-i münker dir eger mevtâyı söyletsen
(Azmî Pîr Mehmed, Dîvân. vr. 10a)
Hâb-ı gafletden İlâhî dili bîdâr eyle
Mahrem-i râz kılup mahzen-i esrâr eyle
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 14a)
Yürek oynamamaga arz-ı cemâl eylese yâr
Gele insâf it elün gögsüne ko çâre mi var
(Azmî Pîr Mehmed. Dîvân. vr. 20b)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Meslek | Görüntüle |
11 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Meslek | Görüntüle |
13 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | ABDÎ, Ağraslı Mehmed Efendi-zâde Abdullah Abdî Efendi | d. ? - ö. 1667 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Aziza Rüya | d. 1968 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | NAZÎF, Ahmed | d. ? - ö. 1842-43 | Madde Adı | Görüntüle |