Madde Detay

16. yüzyılın sonlarında Bursa’da doğmuştur. Asıl adı Muhyiddin Halife, doğum yeri Bursa olduğundan da “Bursevî” mahlasını kullanmıştır. Tahsil hayatını Bursa’da tamamlayan Muhyiddin Efendi, daha sonra Rumeli’ye gitmiş, bugünkü Yunanistan sınırlarında olan Dedeağaç yakınlarındaki Mekri kasabasında ikamet eden Cahidî Efendi’nin halifelerinden Şeyh Ali Efendi’den tasavvufi eğitimini tamamlamış ve ondan icazet almıştır. Aldığı icazetle Bursa’ya dönen Şeyh Muhyiddin Efendi, Bursa’da Uludağ’ın yamaçlarında Üçkozlar adı verilen bölgede sevenlerinin de yardımıyla bir cami ve yanına da bir zaviye inşa etmiştir. Aldığı irşad izniyle zaviyenin postnişini olmuş ve irşad faaliyetlerine başlamıştır. Söz konusu dergâhta Halvetiyye tarikatının bir şubesi olan Cahidiyye şubesinin erkânı üzere faaliyetlerde bulunmuştur. Hac vazifesini eda etmek için Hicaz’a giden Muhyiddin Bursevî Bursa’ya döndükten kısa bir müddet sonra göğüs darlığı çekmeye başlamıştır. Yakalandığı hastalıktan kurtulamayan Bursevî, 7 Zilhicce 1091/28 Aralık 1680 günü vefat etmiştir. Vefat ettiğinde 133 yaşında olduğu rivayet edilmektedir. Dergâhın bahçesindeki türbeye defnedilmiştir.

Muhyiddin Bursevî’nin ihya ettiği ve ilk şeyhliğini yaptığı Üçkozlar Dergâhı’nda kendisinden sonra oğlu Şeyh Abdi Efendi, ondan sonra Abdi Efendi’nin iki oğlu Mustafa ve Mehmed Efendiler sırayla şeyh olmuşlardır. 1925 yılına kadar açık olan dergâhta Pazartesi günü zikir yapılmaktaydı. Dergâhın h. 1235/m. 1820 senesinde sultan II. Mahmud’un emriyle esaslı bir tamir geçirdiği halen mevcut olan kitabeden de anlaşılmaktadır. Günümüzde daha önce dergâhın tevhidhanesi olarak kullanılan Üçkuzular camii ile, cami bahçesinde yer alan türbe ve dergâhta görev yapan kimi meşayıhın mezarlarının da bulunduğu hazire mevcuttur.

Şeyh Muhyiddin Bursevî’nin oğlundan Şeyh Abdi Efendi babasının yerine Üçkuzular Dergâhı şeyhi olmuştur. Bir diğer oğlu Şeyh Ömer Efendi ise; Bursa’da Molla Arap Camii yanında bir zâviyeye; Şeyh Ali Efendi Maksem semti civarındaki Abdülmü’min Tekkesi’ne ve Şeyh Hacı Mustafa Efendi ise Alipaşa mahallesinde Çarşamba Zaviyesi’ni inşa ederek oraya postnişin olmuşlardır. Şeyh Muhyiddin Bursevî’nin vefatına oğlu Şeyh Abdî Efendi şu beyitle tarih düşürmüştür: Didi nakline bekâ dârına ‘Abdî târîh “Gitdi cânı virüben kutb-ı zamân cânâne” [1091/1680].

İbretnâme: Eser tasavvufî ve ahlakî menkıbe ve hikayelerin manzum olarak anlatılmasından ibarettir. Bu eserin tek yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanesi (ND, nr.2495-154)’de kayıtlı olup 310 yapraktır. Söz konusu eser üzerine Ramadan Doğan, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde doktora tezi yapmıştır (İstanbul 2011).

Şiirlerinde “Bursevî” mahlâsını kullanan Şeyh Muhyiddin Bursevî en çok ilahi türünde şiirler yazmakla beraber; tevhid, münacaat, naat, mevlid, nutuk, devriye, şathiye, miraciye ve ramazaniye türlerinin hepsiyle de şiirler yazmıştır. Tasavvufî kimliği dolayısıyla genelde halkın anlayabileceği sade bir dil kullanmıştır.

İlahî
Eserlerinden örnekler:
Yâ Rab kıl derde çâre
Dermân senden yâ Mevlâ
Kalmışam ben âvâre
Fermân senden yâ Mevlâ

Derde dermânım sensin
Câna cânânım sensin
Afv et gufrânım sensin
Gufrân senden yâ Mevlâ

Geldim kapına garîb
Ere lütfun an-karîb
Sensin dertliye tabîb
İhsân senden yâ Mevlâ

Rahmet umarız senden
Ayırmagil îmândan
Azâd eyle nîrândan
Meded senden yâ Mevlâ

Bursevî’ye kerem kıl
Kamudan muhterem kıl
Esrârına mahrem kıl
İn’âm senden yâ Mevlâ

Yeşilbağ, Semih (2004). Muhyiddin-i Bursevî Divanı İnceleme- Karşılaştırmalı Metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi. 94.

 İlahî

Hamd zikri ile söze başlayalım
Diken ağacına gül aşlayalım
Dost bağında açıla tâze güller
Şevk ile öte şûrîde bülbüller
Bâğda türlü çiçekler açıla
Ma’nâ gülü reyhân olup saçıla
Al kokudan mest ola pes âşıkân
Ma’nî sözlerin gûş ede sâdıkân
Bu sözden açıla nice me’ânî
İşiden âşıkın zevk eden cânı
Hak katında ma’nîdir key mu’teber
Ma’nîsine kılur nâssın Hak nazar

Doğan, Ramadan (2011). Bursevî Muhyiddîn Halîfe’nin İbretnâmesi (Metin-İnceleme) . Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi . 44.

Beyit:
Hakk’ı seven dâim Hakk’ı zikreder
Azm edüp canân illerine gider
*****

Beyit:
Gel imdi Hakk’ı sev zikr eyle ânı
Dosta muhabbetin budur nişânı
*****
Beyit:
Tarikat yolu da ince yoldur
Tâlibin kalbin aşkla doldur
****
Beyit:
Aşk gözüyle bakar iki cihana
Aşkla ulaşır ulu Sübhâna
*****
Kıt’a:
Cümle âlem sırrına olur nâzır
Cümlesinde görür ol Hakk’ı hâzır
Teferrücü budur seyr-i ilâllâh
Dahî müyesser olur seyr-i fillâh
****
Kıt’a:
Sen özüni bilmeyince sana insân mı dinür
Hakk’ı ıyân görmeyince sana insân mı dinür
Ölmezden evvel ölmeyince haşr olup dirilmeyince
Nûr-ı Hakk’ı görmeyince sana insân mı dinür

Mehmed Şemseddin (1997). Bursa Dergâhları Yâdigâr-ı Şemsî I-II (Hzl. Mustafa Kara-Kadir Atlansoy). Bursa: Uludağ Yay. 149-150.