Madde Detay

Cengiz Mehdipur, 1961’de İran’ın Karadağ bölgesinin Şeyh Hasanlı köyünde doğmuştur. Çocukluğundan itibaren kendisini âşıklık geleneğinin içinde bulur. Çünkü amcası, Karadağ’ın meşhur âşıklarından birisi olan Âşık Eynullah Mehdipur’dur. Ondan dinlediği şiirler, onun âşıklık eğitimi almasında önemli rol oynar (www.dalgagroup.com; Özdamar 2016). Amcası Âşık Eynullah Mehdipur’un yanına ilk eğitimine başlayan Âşık Cengiz Mehdipur, 1977'de Tahran’a giderek orada İran’da “sazın dedesi” unvanıyla tanınan Âşık Hüseyin Esedî’nin yanında saz çalmanın incelikleri ile âşıklık geleneğini öğrenmeye başlar (www.dalgagroup.com; Şehbazî 2013: 70; Özdamar 2016). Tahran’da aldığı bu âşıklık eğitimi ve âşık kasetlerinden dinlediği diğer âşık şiirleri ile Azerbaycan âşık müziği ile yoğrulan Âşık Cengiz Mehdipur, 1983'te Tahran’da “Çeng Müzik Okulu”nda müzik eğitimi almaya başlar. Bu okul, Âşık Cengiz Mehdipur’ın hayatında dönüm noktası olur. Çünkü geleneksel âşıklık eğitiminde nota öğretimi yoktur. Bu okulda nota ile tanışan Âşık Cengiz, nota okuyup yazmayı öğrenir ve hem İran’daki hem de dünyanın diğer ülkelerindeki müzik sistemleri hakkında bir yığın not toplar (www.sazsoz.com; Özdamar 2016). 1989’da Tebriz’e döndükten sonra müzik eğitimine Yahya İsmailzâde’nin yanında devam eden Âşık Cengiz Mehdipur, eğitimini tamamladıktan sonra Üstat Selimî’nin müzik okulunda öğretmenlik yapmaya başlar (www.sazsoz.com; Kafkasyalı 2009: 42; Şehbazî 2013: 70; Özdamar 2016). Hâlâ kendi sorumluluğunda faaliyetlerini sürdüren Dalga Müzik Topluluğu’nu 1990'da kuran Âşık Cengiz Mehdipur, bu toplulukla İran’ın hemen hemen bütün şehirleriyle dünyanın ülkesinde programlar yapar. Dalga Müzik Topluluğu’nda Âşık Cengiz Mehdipur ile kardeşi Âşık Ferruh Mehdipur saz çalarlarken Âşık Mehbub Halilî ise türkü söylemekte; Hüseyin Azerî tef ve Celil Hamidî ise balaban çalmaktadır (www.dalgagroup.com; Özdamar 2016). Uzun yıllar bu toplulukta türkü söyleyen Âşık Mehbub Halilî, geçtiğimiz yıllarda bu topluluktan ayrılır ve Ozan Müzik Grubu’nu kurar.

1992’de saz çalmayı öğretmek için “Rövşen Müzik Okulu” adında bir okul açan Âşık Cengiz Mehdipur, Tebriz başta olmak üzere diğer Türk şehirlerinden gelen birçok kişiye saz çalmasını öğretir ve âşıklık eğitimi verir. Bunlar arasında hâlihazırda Tebriz’de âşıklık yapanlardan bazıları şunlardır; Âşık İsa Karahanlı, Âşık Cafer Hakpur, Âşık Hasan Babayî, Âşık Ayet Kamberî, Âşık Ali Sabitfer, Âşık Asker Reşidî, Âşık Abdulali İskenderî, Hamid Hamidî vd. (Özdamar 2016). İyi bir âşıklık eğitimi alan ve gelenekteki eğitim dışında aldığı modern müzik eğitimini mensup olduğu âşıklık geleneğine uyarlayan ve İran Türkleri âşık müziğinin gelişmesinde önemli katkılarda bulunan Âşık Cengiz Mehdipur, sadece saz çalmakta, şiir okumamaktadır. Tebriz’deki müzik okulunda gençlere ve âşık olmak isteyen çıraklara saz öğretmeye devam eden Âşık Cengiz Mehdipur, Dalga Müzik Topluluğu ile de hem İran’da hem de diğer ülkelerde programlara katılmaya devam etmektedir.

Âşık Cengiz Mehdipur’un İran’da meşhur olmasını sağlayan olay, 1992'de İran’da yapılan uluslararası müzik festivalinde kazandığı ödül sayesinde olur. Âşık Cengiz Mehdipur, burada çaldığı “Dilgem” havası ile altın plaket ödülünü kazanır (Kafkasyalı 2002: 429). Bunun dışında birçok yerel müzik yarışmasında da birincilik ödülünü kazanan Âşık Cengiz Mehdipur, İspanya’da 120 müzisyenin katıldığı bir yarışmada kazandığı birincilikle dünyada tanınan müzisyenlerinden birisi hâline gelir (Meherremova 2017: 8). Yarışmalarda kazandığı birinciliklerle artık sadece İran’da değil dünyanın birçok bölgesinde ün kazanan Âşık Cengiz Mehdipur, İran’ın birçok şehri başta olmak üzere Türkiye, Azerbaycan, Kanada, İspanya, Fransa, İngiltere, Çin, Macaristan, Almanya gibi 30’dan fazla ülkede programlara katılarak Tebriz âşıklık geleneğinin dünyanın birçok yerinde tanıtılmasını sağlar (www.sazsoz.com; Özdamar 2016; Meherremova 2017: 8). 1997’de Yedullah Samedî tarafından çekilen ve İran’da yayımlanan ilk Türkçe filmlerden biri olan “Saray” filminin müzik yapımını üstlenen Âşık Cengiz Mehdipur, böylece âşık sazını, kahvehanelerden, toylardan veya küçük çaptaki programlardan alarak farklı bir mecraya taşır (www.amerikaninsesi.org). Adı geçen filmin senaryosu, Han Çoban ile Sara Destanı'ndan alınmıştır ve destandaki birçok şiiri filmde Âşık Cengiz çalmış; Âşık Mehbub Halilî ise okumuştur.

Âşık Cengiz'i diğer âşıklardan ayıran özellik, saz çalma konusundaki özgünlüğüdür. Âşık havasına yenilikler getirmeyi amaçlayan Âşık Cengiz Mehdipur, Tahran’da eğitim aldığı dönemden itibaren tek gayesi, getirmeye çalıştığı bu yeniliktir. Bu sebeple de durmadan çalışan, âşık havalarını notaya çeken, yeni âşık havaları yaratan Mehdipur, bu gayesine ulaşma yolundaki bazı kıvılcımların olduğunu görünce sevinci artar (Özdamar 2016). Dinleyicilerin kendisinin müzik yorumu hakkında söyledikleri; “Müzik yorumunuz, yaşadığınız yerin dağlık bir coğrafya olduğunu düşündürüyor.” iddialarını kabul eden Âşık Cengiz Mehdipur, bu iddianın dışında müziği etkileyen diğer unsurları da sıralar; “Müzik, yaratıldığı milletin tarihinden, coğrafyasından ve kültürel unsurlarından birer parça taşır. Atalarımızın yaşadığı sevinçli, hüzünlü her şey bize mirastır. Müzik de onlardan biridir.” (Meherremova 2017: 8).

Sazın notayla da öğretilmesi için yazmaya başladığı “Metode Amuzişi Mektebi Kopuz” adlı kitabını 2000'de yayımlayan Âşık Cengiz Mehdipur, yine öğretmenliği sırasında o zamana kadar hiçbir âşık ya da müzik adamının yapmadığı şeyi, Tebriz âşık geleneğindeki âşık havalarını notaya geçirir ve bunların bir kısmını 2004'te “Âşık Havaları” adlı kitabında yayımlar.

“El Bahçesi, Nebatî Geraylısı, Tebriz Nisgili, Karadağ Geraylısı, Tebriz Dubeytisi” adlı âşık havası yaratan/besteleyen Âşık Cengiz Mehdipur, sadece Tebriz, İran ya da Azerbaycan değil dünyadaki en önemli sanatçılardan biri kabul edilmektedir (İmamverdiyev 2001: 128; Kafkasyalı 2009: 42; Şehbazî 2013: 83).

Âşık Cengiz Mehdipur’un bir diğer özelliği Azerbaycan âşık müziğini yeniden canlandırması ve genç nesle sevdirmesi olur. Kurduğu Dalga Müzik Grubu ile gittiği konserlerde sadece orta yaş üzeri dinleyiciler değil, aynı zamanda gençler de konsere katılırlar. Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi İran’daki gençler arasında etkili olan Batı müziğinin yanında âşık müziğinin de yaygınlaşmasını kendisine gaye edinen Âşık Cengiz Mehdipur, bir konserde gençlerden oluşan bir grubun yanına gelerek söyledikleri; “Biz âşık müziğine çok uzaktık, hatta ona tahammül bile edemiyorduk. Siz, bizi bu sanatla yeniden barıştırdınız.” cümlesi, onun için önemli mutluluk olur (Özdamar 2016; Meherremova 2017: 8). Kurduğu “Rövşen Müzik Okulu”nda günümüze dek yaklaşık 400 kişiye saz çalmayı ve sazın inceliklerini öğreten Âşık Cengiz Mehdipur, gelenekte öğretilmeyen nota sistemini öğrencilerine öğrettiği için âşık sazıyla her türlü müzik türünü, hatta Beethoven ve Mozart’ın eserlerini bile sazla çalabileceklerini gösterir. Âşığa göre bu ifalar, gelenekte kullandıkları ve sadece âşıklar arasında kıymet gören sazın değerini, âşık olmayanlar arasında da artırır. Böylece âşık müziğine talep daha da artar. Hem kendilerinin hem de diğer âşıkların konserlerine gelen dinleyici sayısında ciddi oranda artış olur (Özdamar 2016; Meherremova 2017: 8). En büyük amacı ise “ölü bir sanat” olarak kabul ettiği âşık müziğini yeniden canlandırmak olduğunu söyleyen Âşık Cengiz Mehdipur, bu sebeple bu müzik geleneğinin havalarını notalara çeker, kitaplar yazar ve programlara katılır (Özdamar 2016). Tebriz’deki müzik okulunda gençlere hâlâ saz öğretmeye devam eden Âşık Cengiz Mehdipur, hem İran’da hem de diğer ülkelerde programlara katılmaya devam etmektedir (Özdamar 2016).