Madde Detay
SIDKÎ, Murâdhan-zâde/Murâdhanlı-zâde Ebûbekir Sıdkî
(d. ?/? - ö. ?/?)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Biyografik
kaynaklara göre Türk edebiyatında Sıdkî mahlasını kullanmış 22 şair
bulunmaktadır. Bunların altısı âşık ya da tekke şairi olup 16’sı klasik tarzda
şiir yazmıştır. Klasik estetik dairesinde şiir yazanlardan dördü 16.yy, üçü
17.yy, dördü 18.yy, beşi 19.yy.da yaşamıştır. Biyografik kaynaklarda yer alan
Sıdkî mahlaslı şairlerden hiçbiri Murâdhan-zâde Ebûbekir Sıdkî değildir.
Geçmişten
Günümüze Trabzon Şairleri’’nde, Şakir Şevket’in Trabzon Tarihi kaynak gösterilerek,
aktarılan bilgi dışında Murâdhân-zâde Ebûbekir Sıdkî’nin hayatı hakkında bilgi
bulunmamaktadır. 18.yy.da yaşamış olmakla birlikte, doğum ve ölüm tarihi kesin
olarak belli değildir. Murâdhânlı-zâde Bekir/Ebubekir Sıdkî olarak tanınan
şair, Trabzonludur. Şairin Hekimoğlu Ali Paşa hakkında yazdığı kıta dolayısıyla
-Ali Paşa’nın 1751’de Trabzon valisi olduğu ve 1758 yılında öldüğü dikkate
alındığında- 18.yy. şairlerinden olduğu çıkarımı yapılmaktadır (Yüksel, 1993:
59-60).
Sıdkî’nin
mensup olduğu Muradhanlı ailesinin kökleri, III. Mehmed (salt. 1595-1603)
zamanının isyancı Celâlî gruplarına dek uzanır (Şakir Şevket, 2001: 119). Bu
isyanları neticesinde aile, bir süre Trabzon valiliğini ele geçirmiştir
(Goloğlu, 1975: 55). Kuyucu Murad Paşa’nın 13 yıl süren Celâlî isyancılarıyla
mücadelesi sonucunda ailenin bir kısmı öldürülmüş, bir kısmı Acem ülkelerine
gitmiştir. Ailenin sağ kalan fertleri, yine aynı aileden Trabzon mutasarrıfı
Ali Paşa ve iki kardeşinin isyancı birliklerine katılmalarından dolayı Bayburt
ovasında Kuyucu Murad Paşa ile girdikleri mücadelede öldürülmüşlerdir (Şakir
Şevket, 2001: 119; Uzunçarşılı, 2003: 110).
Sıdkî’nin
memleketi olan Trabzon, 18.yy.da Osmanlı Devleti’nin çevre şehirlerde ihtiyaç
duyduğu askerî malzeme için önemli bir ikmal bölgesidir. Döneme ait bir
buyrulduda Karadeniz kalelerine yardım etmesi istenen kişiler arasında Trabzon
kadısı, ulema, dergâh-ı yeniçeri ağası ve gümrük emininin yanı sıra
Muradhanlı-zâde Bekir (Sıdkî)’in de adı geçer (Trabzon Şer’iye Sicilleri
1932/89-2’den akt. Yürük, 2016: 37). Bu da Sıdkî’nin 18.yy.da devlet merkezi
ile irtibat hâlinde ve Trabzon’un önde gelen kişilerinden biri olduğunu
düşündürmektedir.
Sıdkî’nin
Muradhanlı-zâdelere mensubiyeti dışında ailesi hakkında başka bilgi yoktur.
Ancak 18.yy. Trabzon’da ticari hayatının canlılığının da göstergesi olan hanlar
arasında “Muradhan-zâde Mahzeni” ya da “Muradhan-zâde Ebubekir’in Zevcesi Hanı”
olarak kayıtlı Trabzon-Sirkeciler’de bir handan bahsedilir. Bu da Sıdkî’nin han
yaptıracak kadar varsıl bir kadınla evlendiğini işaret etmektedir. Dönemin
yöneticileri arasında zaman zaman görülen çok eşliliğin bir örneğini gösteren
Sıdkî, tereke kayıtlarına göre üç eşlidir (Öksüz, 2004: 251, 454) ve hangi eşinin söz konusu hanı yaptırdığı
belli değildir.
Sıdkî’nin
divan ya da divançesi de yoktur. Milli
Kütüphane Yazmalar Kataloğu’nun 7. cildinde 06 Mil. Yz. Cönk 53 numarada
kayıtlı cönk içinde Sıdkî’ye ait 42 şiir yer almaktadır. Bugün için
Murâdhân-zâde Ebûbekir Sıdkî’nin bilinen eserleri bu cönk içinde yer alan
şiirleridir (Yıldız 2019).
Sıdkî -tespit
edebilen az sayıdaki şiirine göre- kendi yaşadığı dönem olan- 18.yy.da görülen
sebk-i Hindî dışındaki klasik, mahallî ve hikemî üslûbun etkisiyle şiirler
yazmış bir şairdir. Sıdkî bir taraftan Nâbî’nin izinde giderek toplumsal
eleştiri içerikli şiirler yazmışken diğer taraftan gemicilik terimlerine yer
verdiği gazeller kaleme almış ve kimi gazellerinde ise yerel olana yer verme
çabası içinde olmuştur.
Sıdkî kimi zaman yerel
renkleri şiirine dâhil etme yönünde bilinçli bir çaba içindedir. Fakat bu konuda
da zarafet dairesinde kalmayı başaramamıştır. Bazen de Nâbî’yi hatırlatan
kurumlardaki bozulma, kişilerdeki ahlaki yozlaşmadan bahsederek sosyal eleştiri
içerikli şiirler yazmıştır. Ancak bu şiirlerinde Nâbî kadar başarılı olduğu
söylenemez.
Kaynakça
Goloğlu,
Mahmut (1975). Trabzon Tarihi.
Ankara: Kalite Matbaası.
Hacısalihoğlu,
Mehmet (2014). Trabzon’da Ayanlık
Mücadelesi: Hacısalihzâde Hasan Ağa, Ömer Ağa ve Büyük Ali Ağa (1737-1844).
Trabzon: Serander Yay.
MKYK
(2002). Milli Kütüphane Yazmalar Kataloğu.
Ankara: KB Yay.
Öksüz,
Melek (2004). 1746-1789 Tarihleri
Arasında Trabzon’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. Doktora Tezi. Ankara: Ankara
Üniversitesi.
Şakir
Şevket (2001). Trabzon Tarihi. (hzl.
İsmail Hacıfettahoğlu). Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yay.
Uzunçarşılı,
İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi.
C. 3/1. Ankara: TTK Yay.
Yıldız,
Ayşe (hzl.)(2019). Muradhân-zâde Ebûbekir
Sıdkî ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay.
Yüksel,
Murat (1993). Geçmişten Günümüze Trabzon
Şairleri. Trabzon: Yunus Dergisi Yay.
Yürük, Emre (2016). “18.
Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’da Etkin Bir Ayan Ailesi: Şatırzadeler”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi. 23:(29-42).
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. AYŞE YILDIZYayın Tarihi: 14.12.2020Güncelleme Tarihi: 08.12.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Elâ yâ
eyyuhe’s-sâkî edir ke’sen ve nâvilhâ
Sana
ben mübtelâ oldum eger bilmez isen bil hâ
Revâ
mıdır firâkınla beni bu rütbe ağlatman
Hele
gel gözlerim yaşın bu def’a lutf edip sil hâ
Yıkıldı
kalb-i ‘âşık gibi mey-hâne harâb oldu
Anı ta’mîr
eder yok mu ‘aceb bir hân-ı ‘âdil hâ
Çıkıp
kürsîye korkutma bizi dûzah ile vâ’iz
Nice
ki ‘ömrümüz vardır severiz dil-beri bil hâ
Hayâl-i
zülf-i yâr ile perîşân eyledim ‘aklım
Kaçan
kim ‘ârızın üzre olur o haste kâkül hâ
Sakın
sen çıkma şeyhin tekye-i rây-ı rızâsından
Eger
kim Sıdkiyâ sende bu bâbda varsa ‘âkıl hâ
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 58-59.)
***
Gazel
Şimdi halkın i’timâdı ‘akladır tedbîredir
Benim
ancak i’tikâdım Hakkadır takdîredir
Ehl-i Hakkın
dinlemezler sözünü ahmak deyü
‘Âlemin
meyl-i derûnu hayl ile tezvîredir
Degme
bir da’vâ görülmez şer’ ile şâhid ile
Ara
yerde iş gören rüşvet ile tezkeredir
Birine
sordum ne verdin hüccet içün kâziye
Dedi
bir batman yağ ile bir tulum peynîredir
‘Âlemi
kasdı kavurdu yedi içdi doymadı
Kâzinin
karnı sanasın bir takım tenceredir
Erişe
semtin gözedir yağ ile bala bakar
Rüşvet
enbârında ‘aynı gözlere penceredir
Kalmamış
anı tasarruf etmedik kimse meger
Ben sanırdım
kahbe zen dünyâ [velî] bâkîredir
Herkese
olur tasarruf bize istiğnâ eder
Fâhişe
sanki benimle belki süd hem-şîredir
Zeyd ü
‘Amrın üstüne elzem degil aslâ bu hâl
Kâzi
ile müfti ile vâliye vezîredir
Sıdki
şerh etdi sanasın Nâbi’nin Hayriyye’sin
‘Asra
göre kem degildir ‘aynı bir nazîredir
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 61-62.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 14.12.2020Güncelleme Tarihi: 08.12.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Elâ yâ
eyyuhe’s-sâkî edir ke’sen ve nâvilhâ
Sana
ben mübtelâ oldum eger bilmez isen bil hâ
Revâ
mıdır firâkınla beni bu rütbe ağlatman
Hele
gel gözlerim yaşın bu def’a lutf edip sil hâ
Yıkıldı
kalb-i ‘âşık gibi mey-hâne harâb oldu
Anı ta’mîr
eder yok mu ‘aceb bir hân-ı ‘âdil hâ
Çıkıp
kürsîye korkutma bizi dûzah ile vâ’iz
Nice
ki ‘ömrümüz vardır severiz dil-beri bil hâ
Hayâl-i
zülf-i yâr ile perîşân eyledim ‘aklım
Kaçan
kim ‘ârızın üzre olur o haste kâkül hâ
Sakın
sen çıkma şeyhin tekye-i rây-ı rızâsından
Eger
kim Sıdkiyâ sende bu bâbda varsa ‘âkıl hâ
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 58-59.)
***
Gazel
Şimdi halkın i’timâdı ‘akladır tedbîredir
Benim
ancak i’tikâdım Hakkadır takdîredir
Ehl-i Hakkın
dinlemezler sözünü ahmak deyü
‘Âlemin
meyl-i derûnu hayl ile tezvîredir
Degme
bir da’vâ görülmez şer’ ile şâhid ile
Ara
yerde iş gören rüşvet ile tezkeredir
Birine
sordum ne verdin hüccet içün kâziye
Dedi
bir batman yağ ile bir tulum peynîredir
‘Âlemi
kasdı kavurdu yedi içdi doymadı
Kâzinin
karnı sanasın bir takım tenceredir
Erişe
semtin gözedir yağ ile bala bakar
Rüşvet
enbârında ‘aynı gözlere penceredir
Kalmamış
anı tasarruf etmedik kimse meger
Ben sanırdım
kahbe zen dünyâ [velî] bâkîredir
Herkese
olur tasarruf bize istiğnâ eder
Fâhişe
sanki benimle belki süd hem-şîredir
Zeyd ü
‘Amrın üstüne elzem degil aslâ bu hâl
Kâzi
ile müfti ile vâliye vezîredir
Sıdki
şerh etdi sanasın Nâbi’nin Hayriyye’sin
‘Asra
göre kem degildir ‘aynı bir nazîredir
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 61-62.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 08.12.2021Eserlerinden Örnekler
Gazel
Elâ yâ
eyyuhe’s-sâkî edir ke’sen ve nâvilhâ
Sana
ben mübtelâ oldum eger bilmez isen bil hâ
Revâ
mıdır firâkınla beni bu rütbe ağlatman
Hele
gel gözlerim yaşın bu def’a lutf edip sil hâ
Yıkıldı
kalb-i ‘âşık gibi mey-hâne harâb oldu
Anı ta’mîr
eder yok mu ‘aceb bir hân-ı ‘âdil hâ
Çıkıp
kürsîye korkutma bizi dûzah ile vâ’iz
Nice
ki ‘ömrümüz vardır severiz dil-beri bil hâ
Hayâl-i
zülf-i yâr ile perîşân eyledim ‘aklım
Kaçan
kim ‘ârızın üzre olur o haste kâkül hâ
Sakın
sen çıkma şeyhin tekye-i rây-ı rızâsından
Eger
kim Sıdkiyâ sende bu bâbda varsa ‘âkıl hâ
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 58-59.)
***
Gazel
Şimdi halkın i’timâdı ‘akladır tedbîredir
Benim
ancak i’tikâdım Hakkadır takdîredir
Ehl-i Hakkın
dinlemezler sözünü ahmak deyü
‘Âlemin
meyl-i derûnu hayl ile tezvîredir
Degme
bir da’vâ görülmez şer’ ile şâhid ile
Ara
yerde iş gören rüşvet ile tezkeredir
Birine
sordum ne verdin hüccet içün kâziye
Dedi
bir batman yağ ile bir tulum peynîredir
‘Âlemi
kasdı kavurdu yedi içdi doymadı
Kâzinin
karnı sanasın bir takım tenceredir
Erişe
semtin gözedir yağ ile bala bakar
Rüşvet
enbârında ‘aynı gözlere penceredir
Kalmamış
anı tasarruf etmedik kimse meger
Ben sanırdım
kahbe zen dünyâ [velî] bâkîredir
Herkese
olur tasarruf bize istiğnâ eder
Fâhişe
sanki benimle belki süd hem-şîredir
Zeyd ü
‘Amrın üstüne elzem degil aslâ bu hâl
Kâzi
ile müfti ile vâliye vezîredir
Sıdki
şerh etdi sanasın Nâbi’nin Hayriyye’sin
‘Asra
göre kem degildir ‘aynı bir nazîredir
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 61-62.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Elâ yâ
eyyuhe’s-sâkî edir ke’sen ve nâvilhâ
Sana
ben mübtelâ oldum eger bilmez isen bil hâ
Revâ
mıdır firâkınla beni bu rütbe ağlatman
Hele
gel gözlerim yaşın bu def’a lutf edip sil hâ
Yıkıldı
kalb-i ‘âşık gibi mey-hâne harâb oldu
Anı ta’mîr
eder yok mu ‘aceb bir hân-ı ‘âdil hâ
Çıkıp
kürsîye korkutma bizi dûzah ile vâ’iz
Nice
ki ‘ömrümüz vardır severiz dil-beri bil hâ
Hayâl-i
zülf-i yâr ile perîşân eyledim ‘aklım
Kaçan
kim ‘ârızın üzre olur o haste kâkül hâ
Sakın
sen çıkma şeyhin tekye-i rây-ı rızâsından
Eger
kim Sıdkiyâ sende bu bâbda varsa ‘âkıl hâ
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 58-59.)
***
Gazel
Şimdi halkın i’timâdı ‘akladır tedbîredir
Benim
ancak i’tikâdım Hakkadır takdîredir
Ehl-i Hakkın
dinlemezler sözünü ahmak deyü
‘Âlemin
meyl-i derûnu hayl ile tezvîredir
Degme
bir da’vâ görülmez şer’ ile şâhid ile
Ara
yerde iş gören rüşvet ile tezkeredir
Birine
sordum ne verdin hüccet içün kâziye
Dedi
bir batman yağ ile bir tulum peynîredir
‘Âlemi
kasdı kavurdu yedi içdi doymadı
Kâzinin
karnı sanasın bir takım tenceredir
Erişe
semtin gözedir yağ ile bala bakar
Rüşvet
enbârında ‘aynı gözlere penceredir
Kalmamış
anı tasarruf etmedik kimse meger
Ben sanırdım
kahbe zen dünyâ [velî] bâkîredir
Herkese
olur tasarruf bize istiğnâ eder
Fâhişe
sanki benimle belki süd hem-şîredir
Zeyd ü
‘Amrın üstüne elzem degil aslâ bu hâl
Kâzi
ile müfti ile vâliye vezîredir
Sıdki
şerh etdi sanasın Nâbi’nin Hayriyye’sin
‘Asra
göre kem degildir ‘aynı bir nazîredir
(Yıldız,
Ayşe (2019). Muradhân-zâde Ebûbekir Sıdkî
ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yay. 61-62.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | SAKAOĞLU | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Alaettin Bahçekapılı | d. 25 Aralık 1948 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ÂGÂH, Osmân Âgâh | d. 1831 - ö. 1906 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | SAKAOĞLU | d. ? - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Alaettin Bahçekapılı | d. 25 Aralık 1948 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | ÂGÂH, Osmân Âgâh | d. 1831 - ö. 1906 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | SAKAOĞLU | d. ? - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Alaettin Bahçekapılı | d. 25 Aralık 1948 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ÂGÂH, Osmân Âgâh | d. 1831 - ö. 1906 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | SAKAOĞLU | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | Alaettin Bahçekapılı | d. 25 Aralık 1948 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | ÂGÂH, Osmân Âgâh | d. 1831 - ö. 1906 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | SAKAOĞLU | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
14 | Alaettin Bahçekapılı | d. 25 Aralık 1948 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
15 | ÂGÂH, Osmân Âgâh | d. 1831 - ö. 1906 | Madde Adı | Görüntüle |