FERDÎ, Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi

(d. ?/? - ö. ?/?)
divan şairi, şeyh
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl Abdullah Ferdî’dir. Müftü, tarikat şeyhi ve şairdir. Nâil Tuman’ın, Tuhfe-i Nâilî isimli biyografik eserinde İstanbullu ve Emir Buhârî Tekkesi şeyhi olduğunu kaydettiği şair Nakşîdir. Osmanlı Müellifleri yazarı Mehmet Tahir ise Manisalı olduğunu kaydeder. Memleketine dair kesin bir bilgi mevcut değildir. Ancak İstanbul’un bir ilim merkezi olduğu ve Manisa’da uzun yıllar kaldığı düşünüldüğünde Manisalı olup İstanbul’a ilim tahsili için gittiğine hükmedilebilir. 18. asrın sonu ve 19. asrın başında yaşadığı eserlerinden öğrenilmektedir. Şairin Dîvân'ında yer alan Şehenşâh-ı cihân Sultân Mahmûd Hân-ı Gâzî’nün / Zamân-ı devletinde çeşm-i ‘âlem incilâ buldı” matlaıyla başlayan manzume Ferdî’nin, Sultan II. Mahmûd’un saltanatı sırasında (1808-1839 hayatta olduğunun delilidir. Yine Dîvân'da yer alan Sultan Abdülmecîd’in tahta çıkışına dair “Târîh-i Cülûs-ı Sultân ‘Abdülmecîd Hân Ber Taht” başlıklı tarih manzumesi Ferdî Abdullah’ın 1839’da hayatta olduğunun göstergesidir. Bu tarihlere yakın yılları veren başka manzumeler de Dîvân'da mevcuttur. Nâil Tuman, şairin 1274/1857-58 senesinde vefat ettiğini ve Emîr Buhârî Dergahı haziresine defnedildiğini kaydeder.

Ferdî'nin çok sayıda eseri vardır.

1. Dîvân: Klasik tertip üzere oluşturulmuş Dîvân mürettep bir görünüm arz etmektedir. Dîvân'ında 300 civarında şiir bulunan şairin şiirlerinin çoğu gazeldir. Bu gazellerin 235’i Türkçe, 27’si Farsça'dır. Asıl başarılı şiirleri de bunlardır. Ferdî’nin şiirlerinde divan şiirinin klasik mazmunlarını ve kelime dünyasını kullandığı görülür. Dîvân'ın İzmir'de ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde birer nüshası mevcuttur.

2. Risâle-i Fenâ ve Bekâ: Kelâm ilmiyle alakalı bu küçük eser Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir.

3. Nazmü’l-Le'âlî: Yaklaşık 20 varaklık küçük hacimli bir eserdir. Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir.

4. Mecmuatü’l-Fevâid: Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunan eser dinî muhtevalı olup türlü faydalı bilgilerden mürekkeptir.

5. Mektûbât: Şairin 9 varaktan oluşan edebî mektupları yer alır.

6. Risâle-i Âdâb-ı Nakşibendiyye: Nakşîlik ile ilgili küçük bir risaledir. Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir.

7. Nukût-ı Cedîde fî Ukûd-ı Ceyyide Ale’t-Tarîkati’l-Aliyyeti’n-Nakş: 30 varak civarındaki bu küçük risale tasavvufi bir muhtevaya sahiptir.

8. Risâle-i Deriyye der Nikât-i Meriyye: İran edebiyatını konu edinen 5 varaklık bir risaledir.

9. Risâle-i Ferdiyye: 3 varaklık biyografik Arapça bir risaledir.

10. Târîh: 171 varaklık eser Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir.

11. Şerh-i Salât-ı İbni Memiş: Süleymaniye Kütüphanesi'ndeki eser tasavvufi bir risaledir.

Kendisi Nakşî olan şairin şiirlerinde bazı tarikatlar ve tasavvufun önemli etkisi vardır. Tarikatlarla ilgili pek çok manzume kaleme almıştır. Şiirlerinin çoğunda tasavvufi bir muhteva hakim olmakla birlikte kimi şiirlerinde rindâne bir hava da mevcuttur. Şairin önemli bir özelliği ise devrin mühim tarihî hadiselerine tarih düşürmek suretiyle devrin tarihine tanıklık etmesidir. Şair divan şiirinin son dönemlerindeki başarılı temsilcileri arasında sayılabilir. Şiirlerinde klasik şiirin gelenekten gelen mazmunlarının yanı sıra günlük deyimleri de kullanmıştır. Şairin kelime dünyası ve üslubu, divan şiirinde görmeye alışık olduğumuz türden Arapça ve Farsça kelime ve terkiplerle örülüdür.

Kaynakça

Cunbur, Müjgan (hzl.) (1999). İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C. I . Ankara: AKB Yay. 608-609.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş‘âr. İstanbul. 328.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl. (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 865.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 142-143.

Memiş, Nuray (2008). Ferdi Abdullah Efendi ve Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.


Madde Yazım Bilgileri

Yazar: ARAŞ. GÖR. ERDEM CAN ÖZTÜRK
Yayın Tarihi: 24.07.2013
Güncelleme Tarihi: 02.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Bade-i la’l-i leb-i dildâra etdim ibtidâ

Neşelendim şevk ile güftâra etdim ibtidâ

Pîr-i cânım himmetiyle feyz alıp güller gibi

Reng ü bûyum neşrini izhâra etdim ibtidâ

Çeşm-i bülbülden içirdi sâkî-i feyz-i ezel

Câm-ı ‘aşkı bir gül-i ruhsâra etdim ibtiâ

Nagme-i elhân itme vasfında pür-şevk ü tarâb

Çok nevâlar eyleyip esrâra etdim ibtidâ

Bir sabâ reftâr olup ‘aklım havâlandı yine

Ugrayıp semt-i Hicâz’a zâra etdim ibtidâ

Gazel

Rûhum ol şâhid-i kudsî-i vefâdâra fedâ

Hâşimî vü Kureşî menşe-i esrâra fedâ

Hâne-i ehl-i kulûb andan olur hep rûşen

Âsmân-ı kerem ü matla’-ı envâra fedâ

Ehl-i Hakk bildi sahâbe-yi kirâmın kadrin

Etdiler cân ile baş Ahmed-i Muhtâr’a fedâ

Çıkdı hep kevn-i mekândan şeb-i mi’râcında

Gitdi agyâra aralıktan olup ol yâre fedâ

Ferdi-yi zârda yoktur ana lâyık bir şey

Edecek cânla varın o da dildâra fedâ

(Memiş, Nuray (2008). Ferdi Abdullah Efendi ve Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi. 45, 47.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68Doğum YeriGörüntüle
2SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982Doğum YeriGörüntüle
4TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68Doğum YılıGörüntüle
5SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982Doğum YılıGörüntüle
7TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68Ölüm YılıGörüntüle
8SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982Ölüm YılıGörüntüle
10TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68MeslekGörüntüle
11SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
12Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982MeslekGörüntüle
13TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16TIFLÎ, Mehmed Emîn Efendid. ? - ö. 1767-68Madde AdıGörüntüle
17SUN'Î ÇELEBİd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Feridun Fazıl Türlbentçid. 1912 - ö. 6 Ağustos 1982Madde AdıGörüntüle