Madde Detay

Gaşem Caferî, 1901’de İran Azerbaycanı’nın Güney muhitindeki Şebister’in Kündür köyünde doğmuştur. İlk eğitimini babası Âşık Muhammet Ali’den alan Caferî, âşıklık dışında tarımla da uğraşan ailesinin ekonomik zorluklar yaşaması sebebiyle zor bir çocukluk dönemi geçirir, eğitim de alamaz (Feyzullahî Vahid 1990: 218; Kafkasyalı 2009: 66; Caferî ve Mehemmedhanî 2010: 16; Ağkemerli 2013: 91-92; 95).

Âşıklık geleneğinde kabul edilen “Usta oğlunun, ustaya ihtiyacı yoktur” inancı, Gaşem Caferî için de geçerlidir. O, babasının yanında saz çalmasını ve âşıklık geleneğinin tüm inceliklerini küçücük yaşta öğrenir (Ağkemerli 2013: 95). Aslında onun âşıklık istidadı, irsidir denebilir. Çünkü babası Muhammet Ali, onun babası Caferkulu, onun babası Muhammetkulu ve onun da babası Ahmetkulu da dönemlerinin usta âşıklarındadır. Hatta Âşık Ahmetkulu’nun Hasta Kasım’ın soyundan geldiği rivayet edilmektedir (Ağkemerli 2013: 95). 11 yaşında babasını, 12 yaşında ise annesini kaybeden Gaşem Caferî, bu dönemde kardeşiyle birlikte kendisini, Tebriz’de Şeyh Muhammed Hıyabanî’nin başlattığı bağımsızlık hareketinin İngilizler ve Rusların desteğiyle bastırılması sebebiyle bölgede yaşanan siyasi baskı ve zorlukların içinde bulur ve bu sebeple bölgedeki halkın bir kısmı gibi 13 yaşında Kuzey Azerbaycan’a göç etmek zorunda kalır (Feyzullahî Vahid 1990: 218; Caferî ve Mehemmedhanî 2010: 17; Ağkemerli 2013: 92).

Kuzey Azerbaycan’da Gence-Tiflis-Bakü hattındaki şehirlerde uzun yıllar çalıştıktan sonra 1933 yılında İran Azerbaycanı’na dönen ve âşıklık yapmaya başlayan Gaşem Caferî, katıldığı sohbetlerde Sovyetlere bağlı olan Azerbaycan’da Türkçe kitap, dergi ve gazetelerin yayımlandığını ve âşıklar için festivaller düzenlediğini söyleyince Sovyet propagandası yaptığı gerekçesiyle hapse atılır ve dokuz ay hapiste kalır (Feyzullahî Vahid 1990: 218; Ağkemerli 2013: 96). 1945’te Şeyh Cafer Pişeverî’nin öncülüğünde başlayan ve Güney Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ni kurmasıyla devam eden bağımsızlık hareketine katılan âşık, 1946’da Rus ve Avrupalı devletlerin desteğiyle kanlı bir şekilde bastırılan bu hareket sonunda yakalanmamak için Mişov Dağı’na çıkar ve orada kaçak yaşamaya başlar. O yıllarını; “Kaçak Nebi’nin papağı (börk) gülleden (mermi) delik deşik olduysa benim de semaverim sumak palan olmuştur (süzgeç, kevgir olmak)” şeklinde açıklayan Gaşem, tekrar hapse girmemek için dağları mesken edinir (Feyzullahî Vahid 1990: 218).

1979’daki İran İslam Devrimi’nden sonra affedilen ve tekrar âşıklık yapmaya başlayan Caferî, şiirlerinin bir kısmını 1979’da El Meni Atmaz adlı kitabında toplayarak yayımlar. İkinci kitabı olan Veten Bülbülüyem, El Âşığıyam adlı kitabı ise ölümünden sonra 1993 yılında yayımlanır. Son devirlerinde halk arasında Kaçak Nebi destanını anlattığı için aldığı "Koçak Nebi" lakabı dışında "Halk Âşığı, Âşıklar Atası, Kocaman Âşık, Yaşlı Âşık, Âşıklar Üstadı ve Kalender" lakaplarıyla da tanınan âşığın, bazen doğduğu köyün adı olan Kalenrud Âşık lakabıyla da anıldığı olmuştur (Daver 1979: 5). Âşık Hüseyin Cevan, Âşık Hasan İskenderî, Âşık Abdulali Nuri, Âşık Yadullah, Âşık Zülfikâr Kemali ve Âşık Aziz Şehbazî ile atışmaları olan Âşık Gaşem Caferî, toylarda ve katıldığı programlarda Köroğlu Destanı’nın bazı kolları dışında "Kaçak Kerem, Abbas ile Gülgez, Kerem ile Aslı, Leyla ile Mecnun" destanlarını anlatmıştır (Ağkemerli 2013: 98). 24 Eylül 1989’da doğduğu köyde vefat eden Âşık Gaşem Caferî, şiirlerinde “Gaşem, Güneyli Gaşem” mahlaslarını kullanmıştır (Kafkasyalı 2009: 66; Caferî ve Mehemmedhanî 2010: 18; Ağkemerli 2013: 102).

13 yaşında Kuzey Azerbaycan’a göç eden Gaşem Caferî, orada yaşadığı dönemde Rusça ve Ermeniceyi öğrenmekle kalmaz, Azerbaycanlı âşık ve şairlerle de tanışma imkânı bulur. Tiflisli Sadık, Şemkirli Teymur, İrevanlı Muhtar gibi âşıklar dışında Azerbaycanlı meşhur şair Samet Vurgun’la da tanışan ve onunla yakın dostluk kuran âşıkta hem Güney hem de Kuzey Azerbaycan âşıklık geleneğinin etkileri görülür (Feyzullahî Vahid 1990: 218; Ağkemerli 2013: 95). Küçük yaşlarda ailesinin yaşadığı ekonomik zorluklar, anne ve babasını küçük yaşta kaybetmesi, çocukluk yıllarında yaşadığı bölgedeki siyasi baskı ve ekonomik zorluklar Gaşem Caferî’yi derinden etkiler. Bu etki, âşığın şiirlerinde sıkça karşımıza çıkar, anasız ve babasız geçirdiği çocukluk yılları ile sonrasında yaşadığı sorunlardan dolayı felekten şikâyet eder (Ağkemerli 2013: 92-93).

Âşığın şiirlerinde siyasi düşüncesinin etkisi de görülür. O sebeple de şiirlerindeki temel konular, yaşadığı vatan ve mensubu olduğu millete ait değerlerdir. Giriştiği bağımsızlık hareketinde halkının kendisini desteklediğini bilen âşık, kitabına da adını verdiği “El meni atmaz” adlı şiirinde bu düşüncesini dile getirir (Caferî 1979: 2). Âşık için vatan, Büyük Azerbaycan’dır. Azerbaycan’ın parçalanmasına tanık olan ve yeni bir devlet kurmak için yapılan bağımsızlık hareketine katılan âşık, vatanı olan Azerbaycan, âşık için bir "cennet bağı"dır (Caferî 1993: 15). Şeyh Cafer Pişeverî’nin 1945’te kurduğu Güney Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin 1946’da dağıtılmasıyla Mişov Dağı’na kaçarak orada yaşayan Gaşem Caferî’nin şiirlerinde bu dağ da kendine yer bulur; “Mişov sene kurban olum/ Meni mihman eyledin sen/ Yaman günde, bed çağımda/ eni pünhan eyledin sen” (Tebrizli 1993: 7; Caferî 1993: 48).

Siyasi düşüncesinin ürünü olan şiirleri dışında âşığın aşkı konu alan şiirleri de vardır. Bunlardan biri, onun ikinci kitabına isim olarak da verilen “veten meni” redifli şiiridir. Şiirinde sevgiliye duyulan aşk, onu “ateşlere atmıştır” (Caferî 1993: 80). Yaşadığı dönemde olduğu gibi günümüzde de Tebriz/Karadağ âşık muhitinde olduğu kadar Kuzey Azerbaycan âşık muhitinde de usta âşıklardan birisi kabul edilen ve âşıklık geleneğinde saygıyla anılan Gaşem Caferî, yarattığı şiirlerle günümüz Tebriz âşıklarını etkilemeye devam etmektedir.