Madde Detay

1077/1666-67 yılında Bursa’da doğdu. Asıl adı Hasan’dır. Eğerci-zâde, Semerci-zâde ve Sarrâc-zâde Hasan Hâtif Efendi olarak tanındı. Bursa’nın âlimlerindendir. Bursa’da medrese öğrenimi görerek mülâzım oldu. 1110/1698-99 yılında hariç medreselerinde müderrisliğe başladı. Oradan Emir Sultan Medresesi’ne müderris atandı. Şevval 1140/Mayıs-Haziran 1728’de Gence kadısı oldu. Cemâziyelevvel 1141/Aralık 1728’de atandığı Revan kadılığından Ramazan 1142/Mart-Nisan 1730’da azledildi. Şevval 1146/Şubat-Mart 1734’te Kayseri kadısı, Rebiyülâhir 1150/Temmuz-Ağustos 1737’de Bağdat kadısı oldu. Şaban 1151/Kasım-Aralık 1738’de azledildi ve İstanbul’a döndü. Vefat tarihi ile ilgili çelişkili ifadeler bulunmaktadır. Râmiz (Erdem 1994: 281)’e göre Filibe kadılığını beklerken 1152/1739-40 yılında, Sicill-i Osmanî (Akbayar 1996: 655) ve Hâtimetü’l- Eş‘âr (Çifci yty.: 439)’a göre Tokat naibi iken 1157/1744 yılında vefat etti. Osmanlı Müellifleri (Kurnaz ve Tatçı 2000: 490) ile Levend (1998: 141) de Râmiz gibi 1152/1739 tarihini vermektedir. Selami Ece (2007: 89) ise şairin Dîvân’ı ve Seyâhatnâme’sindeki tarih manzumelerinden hareketle vefatının 1156/1743 tarihinden sonra olması gerektiğini söylemektedir. Mecmûatü’t-Terâcim (Zübeyiroğlu 1989’dan aktaran Ece 2007: 90-91) ise şairin hayatı ve vefat tarihi ile ilgili farklılıkları ortadan kaldıracak bilgiler içermektedir. Buna göre Hâtif’in babası Bursa’da Kız Yakub Mahallesi Mescidi imamıdır. Hâtif, Ali Efendi’den ilim kesbetmiş, Kösec Ali Paşa Medresesi, Gence, Kayseriyye, ve Bağdat mevleviyetinde bulunmuş, ömrünün sonunda ise Tokat’ta kadılık yapmıştır. Cümle halk kendisinden hoşnut ve memnun kalmış, 1157/1744-45 yılında bu şehirde vefat etmiştir. Vefatı için “İrtihâlü’l-Hâtif” tarihi düşürülmüştür.

Şairin kendi hattıyla kaleme aldığı ve Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kitaplığı ASL 94-98; Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz FB 313; İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi 5491’de kayıtlı külliyatı Dîvân, Esmâü’l-Hüsnâ, Üç Dâmâd ve Üç ‘Arûs, Seyâhatnâme’den oluşmaktadır (Ece 2007).

1. Dîvân: 138 yapraktan ibaret olan Dîvân’da bir mensur dibace, bir tevhîd, bir mevlid, bir münâcât, yirmi kaside, ikisi Farsça beş rubâî, ikisi Farsça on kıt‘a, 180 nazm (biri Farsça, 143’ü tarih, diğerleri farklı konularda), iki mesnevi, ikisi Farsça 153 gazel, iki murabba, üç müstezâd, bir tahmîs, bir mu’aşşer, otuz altısı muamma kırk dokuz müfred yer almaktadır (Ece 2007: 91-92).

2. Esmâü’l-Hüsnâ: Külliyatın ikinci kitabıdır. Eserin önsöz mahiyetindeki bölümünde şair, muammâ şeklindeki beyitler hâlinde yazılmış olan Allâh’ın doksan dokuz isminin düğümlerini kimseden yardım almadan ve bir karşılık beklemeden çözmeye çalıştığını anlatmaktadır. Bu eser, külliyattan ayrı olarak İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 3594’te de kayıtlıdır (Ece 2007: 92-93, 102).

 3. Üç Arûs ve Üç Dâmâd: Mesnevi biçiminde kaleme alınmıştır. Geleneksel aşk mesnevîlerinden ayrı bir yapı arz eder. Modern zaman, mekân ve olay örgüsü anlayışı ile kurgulanmış olan eserde vak‘anın cereyanı reeldir. Adlandırmada ise değişik ölçüler kullanılmıştır (Ece 2007: 93).

 4. Seyâhat-nâme: Şair eserde Bağdat’a atanması münasebetiyle yolculuğunu ve bu görevde bulunduğu sürece Irak’ta ziyaret ettiği farklı yerleri anlatmıştır. Seyâhatnâme’de bazıları Farsça, birçok tarih kasîdesi ve müzeyyel gazel yanında, mesnevi, kaside, gazel ve kıtalar da yer almaktadır (Ece 2007: 97-98). 

Hâtif, hayalleri zengin, buluşları orijinal, diğer taraftan yazdığı tarih manzumeleriyle bir şiir işçisi olmasına rağmen bazen nazmında şekil ve vezin aksaklıkları da görülür (Ece 2007: 102).

Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 528-531.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 655.

Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 723-724.

Çifçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Davud Hâtimetü’l- Eş‘âr . http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 22.05.2014]. 438-439.

Ece, Selami (2007). “Serrâc-zâde Hasan Hâtif (Hayatı ve Eserleri)”. Turkish Studies 2 (1): 84-103. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1480729305_5eceselami.pdf [erişim tarihi: 22.05.2014].

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 280-281.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 706-707.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000).Bursalı Mehmed Tâhir. Osmânlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 490.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 195, 1188-1189.

Erdem, Sadık (2004). “Hâtif”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 423.

Levend, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. C. I. Ankara: TTK Yay. 141.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). “Hâtif Hasan Efendi (Eğercizâde)”. C. 4. İstanbul: Dergâh Yay. 160.

Zübeyiroğlu, Ruhsar (1989). Mehmed Tevfik Efendi, Mecmû’atü’t-Terâcim. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 288-289.

Ez-Gazeliyyât

Sensüz şarâb âteş-i seyyâledür bana

Peymâne devri şu‘le-i cevvâledür bana

Yaksam fitîlelerle çırâgan olur tenüm

Her tâze dâg sînede bir lâledür bana

*

Her zerrede kıl nakş-ı heyûlâyı temâşâ

Her katreden it sûret-i eşyâyı temâşâ

*

Alduk nesîmden gül-i câmun peyâmını

Bulmış henûz gül-şen-i işret peyâmını

İtmiş resîde sâkî-i gül-çihre bâgda

Nevrûziyâna köhne bahârun selâmını

Hâtif mutayyab itdi nesîm-i seher bizi

Yârün getürdi nâme-i müşkîn hitâmını

(Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay. 529-531.)