Madde Detay

Asıl adı Ahmed’dir. Elbistan müftüsü Ahmed Efendi’nin oğludur. 1165/1751-52 yılında Maraş sancağına bağlı Elbistan kasabasında doğdu. Babasının ölümünden sonra onun yerine Elbistan müftüsü oldu. Daha sonra İstanbul’a gelip Ayasofya’da ders okuttu. Bu sırada bir müddet ruûs-ı hümayun müderrisi oldu ve sadrazam Yûsuf Ziyâ Paşa’nın hocalığını yaptı. 1224/1809-10’te Saray Bosna mevleviyeti, iki sene sonra Irak-ı Arap mevleviyeti ve bundan sonra da iki sene sürecek olan Bağdat mevleviyeti görevlerine getirildi. Bu görevinden ayrıldıktan sonra İstanbul’a dönüp kendi köşesine çekildi ve 10 Safer 1229/1 Şubat 1814 tarihinde vefat etti. Üsküdar’da Nuh Kuyusu civarında Seyyid Ahmed Deresi kabristanına defnedildi. Oğlu Halil Şeref Efendi’nin aşağıdaki beyti şairin ölümüne tarihdir:

 Tefe’’ülümde Şeref çıkdı bir güzel târîh

 Hayâtî buldı hayât-ı ebed cinân içre

Başta dinî bilimler olmak üzere pek çok bilim dalında, Arap ve Fars edebiyatlarında son derece donanımlı ve başarılı olan Hayâtî’nin pek çok eseri yanında Türkçe ve Arapça kasideleri ve başka bazı şiirleri vardır.

Hayâtî, Sünbül-zâde Vehbî’nin Tuhfe-i Vehbî’sini şerhi etmiştir. Matbu olan bu eser, Farsça'nın kurallarına ilişkin ayrıntılı bilgiler içermesinin yanında her bir kelime için örnek olarak meşhur şairlerin şiirlerinden birer beyit verdiği için de önemli bir eserdir. Örnek olarak verilen bu beyitler, şairin edebî literatüre hakimiyetinin göstergesi durumundadır. Şair ayrıca Nuhbe-i Vehbî’nin şerhine başlamışsa da tamamlamasına ömrü vefa etmemiştir. Onun ölümüyle yarım kalan bu eseri oğlu Halil Şeref Efendi 1260/1844-45 yılında tamamlayarak padişaha takdim etmiştir (Kaplan 2014). Yine Tuhfe-i Şâhidî’yi de Şerhu Manzûme-i Şâhidî adıyla şerh etmiştir. Bunların dışında İs’âfü’l-Minne fî Şerhi İthafü’l-Cinne adlı bir eseri, mantık ve adap üzerine yazılmış Manzûme-i Nûniyye’si ve Mehdî’nin ortaya çıkacağı zamanı tayin edenlere karşı yazdığı Tehâfütü Müstehâce adlı eserleri bulunmaktadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 

Kaplan, Yunus. “Şeref, Halîl Şeref Efendi”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1140 [erişim tarihi: 20.07.2014].

Şemseddin Sâmî (1316). Kâmusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası. 2000.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.)(2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Na’ilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yay.

Yavuz, A. Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay. 331.

Bu kesret âleminde sırr-ı vahdet bilmesi müşkil

Bilir ancak ekâlîm-i hakâyıkda gezen sû sû

(Yavuz, A. Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmânlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Meral Yay. 331.)