Madde Detay

Asıl adı bazı kaynaklara göre Mehmed, bazılarına göre Muhyiddin veya Muhyiddin Mehmed’dir. Bursalıdır. Kara Çelebi lakabıyla tanındı. Babası Kadı Hüsâmeddin Efendi, Fatih Sultan Mehmed’in vezirlerinden Karamanlı Mehmed Paşa’nın yakını idi. Rum Mehmed Paşa’nın yeğeni ve daha sonra Osmanlı devleti ilmiye sınıfında önemli yer kaplayacak olan Kara Çelebi-zâde’lerin atasıdır. Mutad medrese eğitimini tamamlayarak devrin en ünlü âlimlerinden olan Kemâl Paşa-zâde’den mülazım oldu. Medrese eğitiminin akabinde sırasıyla Bursa’da İsa Bey Medresesi, Kütahya’da Molla Vâcid Medresesi, Tire Medresesi, Amasya’da Hasiniyye ve Çivrili Medreseleri, Bursa’da Manastır Medresesi, Manisa’da Sultan Medresesi, Sahn-ı Semân Medreseleri’nden biri ve nihayet Edirne’de Sultan Bayezid Medresesi’nde müderrislik yaptı. Daha sonra kadılığa geçen Kara Çelebi’ye Şam ve Bursa kadılıkları verildi. Azledilerek tekrar müderrislik görevi verilen Hicrî, önce Bursa’da Muradiye ve Ayasofya Medreselerinde, sonra Sahn-ı Seman Medreselerinden birinde müderrislik yaptı. İkinci kere kadılık görevi tevcih edilince Bursa, Edirne ve nihayet İstanbul kadısı oldu. Bu görevinde iken Mecmûa-i Tevârîh ve Mecelletü’n-nisâb dışındaki kaynakların ittifakına göre 965 /1557/58 senesinde öldü. Mecmû’a-i Tevârîh ile Mecelle’de ise bu tarih 964/1556/57’dir. Kabri İstanbul’da Edirnekapı haricinde Emir Buhârî Tekkesi yakınlarındadır. “Çeküp bir âh târîh-i vefâtın / Didiler hicret-i Hicrî Efendi” beyti, “Visâl irdi gâyet buldı Hicrî” mısraı ve “Ferîkü’n fi’l-cenneh” ibareleri ölümüne tarihtir. Keşfü’z-zunûn ve Esmâ’ü’l-müellifîn’de Türkçe Divan’ı ve Vâkıât adlı bir fetva kitabı bulunduğu kayıtlıdır. Mecdî’nin Şakâyık tercümesinde “bî-misl âsârı vardır” kaydı bulunmakla birlikte bu eserlerin neler olduğu hususunda bahis yoktur. Kelâm, fıkıh, siyer ve tarih ilmine vâkıf idi. Âşık Çelebi, bütün ilmi ve irfanına rağmen Hicrî’nin müptela derecesinde içkiye düşkün olduğunu, güzel sevmekten de uslanmayan rind-meşrep bir kimse olduğunu söyler. Hatta sonradan Rumeli kazaskeri olan Hamid Çelebi’nin onun için “Sâgarı devr-i felek aksine döndür sâkiyâ / Döne döne Hicri’ye ol cevr idüpdür kat kat” beytini söylediği de Âşık Çelebi Tezkiresi’nde kayıtlıdır. Tezkirelerde nükteli olduğu belirtilen şiirinin de beğenilmekle beraber nesrinin güzel olduğu özellikle vurgulanmaktadır. Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde 13 adet gazeli bulunmaktadır. Şiirleri Yunus Kaplan tarafından makale olarak yayımlanmıştır (2010).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Atlansoy, Kadir (1989). Bursa Şairleri - Bursa Vefeyatnamelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: ASA Kitabevi.

Bağdatlı İsmail Paşa (1951). Hediyyetül-Ârifîn Esmâ’ü’l-müellifîn ve Âsârü’l-musannifîn. C.2. İstanbul: MEB Yay.

Derin, Fahri Ç. ve Vahit Abuk (hzl.) (1985). Hâfız Hüseyin Ayvansarayî, Mecmûa-i Tevârîh. İstanbul: İÜEF Yay.

“Hicrî” (1981). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Dergâh Yay.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

İsmail Belîğ (1302). Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Bursa: Hüdâvendigâr Vilâyeti Matbaası.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane, Yz. A. 679, vr. 126a.

Kaplan, Yunus (2010). “Bursalı Divan Şairi Hicrî ve Şiirleri”. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi=Journal of Turkish Research Institute: Prof. Dr. Muhan Bali Özel Sayısı 17 (43): 231-257.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]

Köksal, M. Fatih (2004). “Hicrî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 5. Ankara: AKM Yay. 35.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Ef. No. 628, vr. 352a, 439b.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. No. 3871, vr. 116b.  

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

  GAZEL 

 Benüm gibi benefşe zülfüñe var ise âşıkdur

 Anuñçün dûd-ı âhından göge gökler boyanıkdur

 Gel insâf idelüm dil-ber kıyâmet serv-kâmetdür

 Güzeller pâdşâhıdur ne kim geyse yaraşıkdur

 Geçilür her ne kim olsa güzergâh-ı cihân içre

 Velî câm ile şâhidden geçilmez Tañrı tanıkdur

 Göñül gâh açılur gül gibi gâhî gonçeveş dil-teng

 Meger var ise yâruñ alnı açık kaşı çatıkdur

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf. [erişim tarihi: 20.03.2013]. 869.)