Madde Detay

Asıl adı İsmâil, mahlası Hikmetî’dir. Edirne’de dünyaya geldi (Şimşek 2008: 124). Doğum tarihi bilinmemektedir. Devrin önemli şahsiyetleri olan Koca Râgıb Paşa’ya (d.1699-ö.1763), Halîmî Mustafa Paşa’ya (ö.1760) ve yaptırdığı hayır eserleriyle meşhur olan Beşir Ağa’ya (ö.1746) kasideler yazdı. Dîvân'ında, Edirne ve İstanbul’un çeşitli semtlerinden bahseden şiirleri vardır. Halvetîliğin Uşşâkî yoluna mensuptur. Ahmed Sâkî’nin halifesidir. Hüseyin Vassaf'a göre 1751'de vefat etti (Akkuş vd. 2006: 401). Ancak Dîvân'ını bitirmesi üzerine düşürdüğü tarihi 1180/1766-67'dir. Dolayısıyla şair bu tarihte hayattadır ve Vassâf'ın verdiği bilgi yanlıştır. Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki tomarda ise İsmail Hikmetî’nin 1187/1773-74 yılında vefat ettiği yazılmaktadır. Bu tarih, daha doğru gözükmektedir. Hüseyin Vassâf'taki bilgiye göre, hocası Ahmed Sâkî’nin Edirne’de bulunan türbesinde medfundur (Akkuş vd. 2006: 401). Ancak bu türbe şu an mevcut değildir (Özkan 1995: 28).

Hikmetî'nin eserleri şunlardır:

1.Tuhfe-i Nâ-dîde: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi Bölümü, 3638 numarada bulunmaktadır. İbrahim Şâhidî’nin Tuhfe’sinden etkilenerek yazılmıştır. Eserde çeşitli Farsça kelimelerin anlamları verilmektedir.

2. Dîvân: Şu ana kadar bulunabilen dört nüshası vardır. Bu nüshalardan hareketle kurulmuş olan tenkitli metninde (Sona 2012), dibâce dışında 131 kaside, 430 gazel, 38 murabba, 11 muhammes, 10 müseddes, 6 müsemmen, 2 muaşşer, 3 kıta, 3 mesnevi, 11 müfred olmak üzere toplam 645 manzume bulunmaktadır. Dîvân'da, şiirler klasik divan tertibine göre değil, huruf-ı hecâ tertibine göre sıralanmıştır.  Hikmetî, her harfin redif olduğu birer kaside yazmıştır.

İsmail Hikmetî hakkında şuara tezkirelerinde herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Şair hakkında Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ isimli eserinde, onun hakkında “Saltanat-ı irfâniyye tahtına oturmuş, safâ sürmüş.” der (Akkuş vd. 2006: 401). Şair, şiirlerini ilahi bir bakış açısıyla yazmıştır. Şiirlerinde Allah aşkını, peygamber sevgisini ve zaman zaman da beşeri aşkı işlemiştir. Dîvân sahibi mutasavvıf bir şair olan Hikmetî, şiirlerinde tekke şiirine değil divan şiiri geleneğine bağlı kalmıştır.

Akkuş, Mehmet, A. Yılmaz (hzl.) (2006). Osmanzade Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliya, C.4. İstanbul: Kitabevi Yay. 400-01.

Horata, Osman. (2006). "Klasik Estetikte Hazan Rüzgarları: Son Klasik Dönem". Türk Edebiyatı Tarihi . C.II. İstanbul: KTB Yay.

Özkan, Selma (1995). Edirne Türbeleri. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.

Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Sona, Fatih (2012). “İsmail Hikmetî ve Divanı”. Turkish Studies 7(3): 2287-2298.

Şimşek, Selami (2008). Osmanlı’nın İkinci Başkenti Edirne’de Tasavvuf Kültürü. İstanbul: Buhara Yay.

 

 Gazel

 Bülbülüm feryâd-ı şevketden gınâ gelmez baña

 Bezm-i gülzâr-ı mahabbetden gınâ gelmez baña

 Milket-i cismim harâb etdi benim ‘aşk âteşi

 Teşneyem mey-nâb-ı şerbetden gınâ gelmez baña

 Toymazam bûy-ı gül-i gülzârına dîdârına

 Rahmet-i bisyâr-ı vuslatdan gınâ gelmez baña

 Ben visâl-i yâr ile mev‘ûd olup şâd olmuşum

 N’eyleyim dünyâyı cennetden gınâ gelmez baña

 Dil diler dilleşmesin hâlleşmesin derdleşmesin

 Mecma‘-ı ahbâb-ı sohbetden gınâ gelmez baña

 Her ne denlü da‘vet-i hulyâ ile kılsam taleb

 İhticâb-ı fakr u zilletden gınâ gelmez baña

 ‘Âlem-i vahdet ilinden kesrete kıldım sefer

 Ermeyince yâra gurbetden gınâ gelmez baña

 Âlem-i ma‘nâda gerçi eyledim seyr-i cemâl

 Lîkin ol ta‘bîr-i rü’yetden gınâ gelmez baña

 Madde-i hey’etde sırr-ı Hak cemâlin görmede

 Hikmetî’yim ‘ilm-i hikmetden gınâ gelmez baña

( Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 253-4.)

 Gazel

 Ağyâr ile seyrân-ı cihân eyleme ey şûh

  Reftâr ederek ‘arz-ı miyân eyleme ey şûh

 Öldürdü niçe âşıkıñ ol hançer-i cevriñ

 Çek destini kan üstüne kan eyleme ey şûh

 Lutf et kızıl ebrî gibi ebrûları çatma

 Bu dîde-i hûn-âbı revân eyleme ey şûh

 Dildir saña meyl eyleyen ol hâne-i dilden

 Hakk olduğun inkâr u gümân eyleme ey şûh 

 Aşk ehlini ta‘n etme ki serde gelenidir

 Âşık ne diye vird-i zebân eyleme ey şûh

 Fırsat-ı safâ elde iken fevt hatâdır

 Bir olmayacak va‘d-i zamân eyleme ey şûh

 Uşşâk okusun Hikmetî vasfındaki şi‘riñ

 Dîvânımı koynunda nihân eyleme ey şûh

(Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 347.)