Madde Detay

Bektaş Onbaşı, 19. yüzyılın sonunda Diyarbakır'da doğmuştur. Hakkındaki bilgilere sözlü kaynaklardan ve yaşadığı yörede tespit edilen bir cönkten ulaşılan âşık, Diyarbakırlı Alevi Bektaşi inancına mensup Türkmen âşıklardandır. Yörede bulunan ve bir kısmı yöredeki önemli Alevi ocaklarından olan Ağuiçen ocağı mensubu dede ve âşıklarından Derviş Ali’ye, diğer kısmı ise kendisine ait olduğu anlaşılan bir cönkte isminin Bektaş (Onbaşı) olarak kayıtlı olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu cönkün ilk yazarı olan Derviş Ali’nin şeceresinden, 1975’li yıllarda hayatta olduğu anlaşılmaktadır. Âşık ise cönkün ikinci yazarı olup sözlü kaynaklardan da teyit edilen bilgilere göre 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın ilk yarısında yaşamıştır. Nitekim cönkte geçen “Tokatlı Mehmed Onbaşı iki gözlerini bus ederim ve hal hatırınız sual ederim. Pederi Süleyman Çavuş’un ellerin bus ederim. İki dest-i şeriflerini bus ederim. Biraderi Aziz’in iki gözlerini öperim. Valideleri hanımın ellerin bus ederim. e’l-Baki dua. 12 Şubat” şeklindeki satırlarda “12 Şubat” tarihi atılması ve şiirlerin bir kısmının aynı kalemden çıktığının tespiti cönkün en azından belli bir kısmının Cumhuriyet döneminde kaleme alındığını göstermiştir. Vefat tarihi tam olarak bilinmeyen âşığın ailesi, eğitimi ve mesleği hakkında kaynaklardan herhangi bir bilgi tespit edilememiştir (Yılmaz vd. 2016: 66-67).

Hayatı hakkındaki bilgilerin sınırlı olduğu âşığın şiirleri ve edebî kişiliği hakkındaki bilgilere sözlü kaynaklar ve yaşadığı yöre olan Diyarbakır'ın merkez ilçelerinden Sur ilçesine bağlı Şarabi köyünde yapılan derleme çalışmalarında elde edilen cönk üzerinden ulaşılmıştır. Alevi Bektaşi inancına mensup olan âşık, şiirlerinde Huri mahlasını kullanmıştır. Huri’nin mahlasının ikinci harfi olan “u” sesi, cönkte çift “و” (vav) harfi ile yazıldığı için, mahlası “Havvari” ya da “Havveri” biçiminde okunmaya da müsaittir. Bununla birlikte, yörede yaşayan Alevi inancına mensup dede ve âşıklar tarafından mahlası “Huri” olarak söylenmekte ve kendisi de Huri olarak tanınmaktadır.

Âşık Huri şiirlerini hece ölçüsüyle kaleme almıştır. Şiirlerinde yalın bir dil kullanan âşığın, ayrıca Alevi Bektaşi terminolojisine oldukça hâkim olduğu görülür. Şiirlerinde bu inanca ait kavram, terim, sembol ve şahıs isimlerine yoğun olarak yer vermiştir. Alevi Bektaşi edebiyatına özgü düvaz imam, mersiye ve tevhit türlerinde şiirler kaleme alan âşığın deyişlerinin büyük çoğunluğunun cem ritüelleri bağlamında üretildiği ve icra edildiği anlaşılmaktadır. Bu durumun neticesi olarak da şiirlerinde “musahip”, “düşkün”, “dede”, “pir”, “rehber”, “mücerret” vb. ritüele özgü terimlerle yoğun biçimde karşılaşılır. Doğrudan Musahiplik ritüelini ve kurumunu konu edinen deyişler kaleme almıştır. Yine Alevi Bektaşi yol uluları, Oniki İmam ve Ehlibeyt sevgisi ve methi şiirlerinde oldukça yoğundur. Yeri geldiğinde Alevi dedelerinin içerisinden yol ve erkân kurallarına uymayanları ve çıkarcı düşünenleri pervasızca eleştiren şiirler de söyleyen Huri, Oniki İmamların her birisini ayrı ayrı konu edinen şiirler de kaleme almıştır (Yılmaz vd. 2016: 67-110).