İLMÎ, Çelebi-zâde Ali Efendi

(d. ?/? - ö. 1224ds/1809\\\'dan sonra)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Şiirlerinde İlmî mahlasını kullanan şairin doğum tarihi belli değildir. Kaynaklarda Maraş’ta doğduğu bildirilmektedir. Asıl adı Ali İlmî olup Çelebi-zâde sanıyla tanınmıştır (TDE: 175; TDEA: 371). Ali İlmî Efendi’nin şiirleri ile istinsah ettiği muhtelif eserleri ihtiva eden yazma bir eser, Kahramanmaraşlı araştırmacı yazar Yaşar Alparslan’ın kütüphanesinde bulunmaktadır. Birçok yerinde Ali İlmî mührü bulunan söz konusu eserde şair, künyesini; “Ali İlmî eş-Şehîr bi-Çelebiefendi-zâde el-Mar’aşî İbn-i Ahmed bin Ahmed bin Ali Efendi Elbistanî el-Müftî bi-Medinetü’l-Mar’aş el-Müderris bi-Medreseti’l-Ashâb-ı Kehf-i Şerîf” olarak kaydetmiştir (Çelebizade Ali İlmî: 49b). Ali İlmî Efendi, aslen 15. yüzyılın başında -Dulkadiroğulları döneminde- Elbistan'a gelip yerleşen, Hz. Hüseyin ve Zeynelâbidîn neslinden Nurullah Çelebi soyundandır. Nurullah Çelebi, Dulkadirlilerin daveti üzerine Bağdat'tan Halep'e gelir. Bir oğlu burada kalır, kendisi ise Elbistan'a gelip yerleşir. Aile, Nurullah Çelebi'nin beşinci göbekten torunu İbrâhim Çelebi'nin çocuklarında dört kola ayrılır. Bunlardan Ali Çelebi’nin Çelebi-zâdeler diye anılan soyu Maraş'a yerleşmiştir. Çelebi-zâde Ali İlmî Efendi bu koldandır. Babası mufassal bir Fâtiha-i Şerife Tefsiri yazan Elbistanlı ilim adamı Çelebi-zâde Ahmed Efendi'dir (Özalp 2010:81; Tatcı 2000: 319). Maraş’ta yetişen âlim ve şairlerden olan Ali İlmî Efendi’nin anılan künyesinden Maraş’ta müftülük, Afşin Ashâb-ı Kehf Medrese’sinde de müderrislik yaptığı anlaşılmaktadır.

Eserleri şunlardır:

1. Nazm-ı Bedi’: Şairin 1224/1809 tarihinde Tuhfe-i Vehbî tarzında, aruzla yazdığı manzum Farsça lügattir. Çocuklara dil öğretmek gayesiyle yazılmış olan eser basılmamıştır (Tatcı vd. 2000: 319; TDEA 1981: 175).

2. Tuhfe-i Vehbî ŞerhiOsmanlı Müellifleri’nde Tuhfe-i Vehbî’yi şerh ettiği bildirilmektedir (Tatcı 2000: 319).

3. Manzum Ferâid: Fıkıh konulu manzum bir eserdir. Eser 74 beyitten müteşekkildir. (Süleymaniye Kütüphanesi. Reşid Efendi. No.1036. vr. 113-114).

4. Şiirler: Ali İlmî Efendi’nin yukarda zikredilen yazma eserde 16 gazeli bulunmaktadır. Bunlardan biri Nef’î’ye diğeri de Aynî’ye naziredir. Aynı yazmada şairin iki kasidesi, Şükûfî’ye yapılmış bir tahmisi, bir tarih manzumesi ve bir tarih beyti ile bir müfredi bulunmaktadır. Ayrıca şair, Hayâtî Ahmed Efendi'nin Bağdat'tan Elbistan'a dönüşü şerefine “hoşgeldin" redifli bir kaside yazmıştır. Kaside Hâfız Ali Efendi Yazma Eserler Kütüphanesi’nde bulunan Muhtelif Kasideler isimli yazma eserin 78a-79b varakları arasındadır (Özalp 2010: 35). Bunların dışında Osmanlı Müellifleri’nde şairin bir gazelinin üç beyti yer almaktadır (Tatcı 2000: 319).

Ali İlmî, müderris bir divan şairidir. Şairin Arapça ve Farsçaya ileri derecede vakıf olduğu şiirlerinden, yaptığı şerh ve istinsah ettiği eserlerden anlaşılmaktadır. Ali İlmî’nin edebî şahsiyeti üzerinde en çok etkili olan şair, Sünbül-zâde Vehbî’dir. Çelebi-zâde Ali İlmî, Sünbül-zâde Vehbî’nin Tuhfe-i Vehbî’si başta olmak üzere birçok şiirini de istinsah etmiştir. Tuhfe-i Vehbî’yi şerh eden Ali İlmî, bu tesir ile aynı vadide Nazm-ı Bedi’ isimli manzum lügat yazmıştır.

Kaynakça

Afşin (Efsus) (2012). Eshab-ı Kehf Şehri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Turizm Altyapı Hizmet Birliği Yay.

Çelebizâde Ali İlmî. Muhtelif Yazma Eser. Yaşar Alparslan Kitaplığı.

Kurnaz, Cemal ve M. Tatcı (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Özalp, Ömer Hakan (2010). Tuhfe Şârihi Hayatî Ahmed Efendi (1751/2-1814) Şiirleri, Kütüphanesi ve Tehâfüt-i Müstahrece’si. İstanbul: Özgü Yay.

Sınar, Alev (2006). "Türkiye’de Çocuk Edebiyatı Çalışmaları". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 4 (7): 175-225.

Tatcı, Mustafa ve C. Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yay.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). "İlmî”. C. 5. Ankara: AKM Yay. 175.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). “İlmî Ali Efendi (Çelebizâde)”. C. 4. İstanbul: Dergâh Yay. 371.

Yerdelen, Cevat (1998). "Eski Türk Edebiyatında Türler. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 10: 75-105.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ LÜTFİ ALICI
Yayın Tarihi: 26.05.2014
Güncelleme Tarihi: 10.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Bahâr irdikde ol dîvâne bülbül

Ser-âgâz eyleyüp efgâne bülbül

 

Uçurdı beççe-i akl u dilin hep

Yapup gülzâr-ı aşka lâne bülbül

 

Görüp şem-i gül-efşânı çemende

O bezme oldı bir pervâne bülbül

 

Alup gülhâneden sahbâ-yı aşkı

Sehergeh çekdi bir peymâne bülbül

 

Elünden bir gelür yok derdmendin

Okur İlmî gibi efsâne bülbül

 

Gazel

Men idüp rind-i mey-âşâmı pey-â-pey vâiz

Künc-i sahbâ-kedede kendi içer mey vâiz

 

Şiddet-i nâr tezekkür ederek girye ile

Zâhidin sinesine açmadadır key vâiz

 

Sâde-rûnun yüzüne bakmaz iken kürsîde

Bir gulâm ile basıldı ne aceb vey vâiz

 

Hân-ı yağmâ-yı sehâ nâsa açar câmi’de

Sufre-i cûdın ider evde gelüp tay vâiz

 

Va’z idüp nefsine hıfz-ı lisân u zikrin

Seni bî-râhat iden bil bu iki şey vâiz

 

Ferş ü kürsîye değil arşa dahi çıksa eger

Adam olmaz didiler bana seni ey vâiz

 

Dem urup İlmî gibi hânkah-ı rindîde

Hâme-i ma’rifeti al ele çün ney vâiz

(Çelebizâde Ali İlmî. Muhtelif Yazma Eser. Yaşar Alparslan Kitaplığı. vr. 59a der-kenar, 32a.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019Doğum YeriGörüntüle
2ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82Doğum YeriGörüntüle
3SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21Doğum YeriGörüntüle
4Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019Doğum YılıGörüntüle
5ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82Doğum YılıGörüntüle
6SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21Doğum YılıGörüntüle
7Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019Ölüm YılıGörüntüle
8ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82Ölüm YılıGörüntüle
9SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21Ölüm YılıGörüntüle
10Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019MeslekGörüntüle
11ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82MeslekGörüntüle
12SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21MeslekGörüntüle
13Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Nuri Pakdild. 1934 - ö. 18 Ekim 2019Madde AdıGörüntüle
17ŞEM’Î, Mehmed Efendid. 1808 - ö. 1881-82Madde AdıGörüntüle
18SEYFÎ, Ahmed Seyfî Beyd. ? - ö. 1620-21Madde AdıGörüntüle