Madde Detay
KEŞKERÎ, Muhemmed Sadik
(d. ?/? - ö. 1266/1850)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Muhemmed Sadik Keşkerî, Kaşgar’ın Konaşeher ilçesinde doğdu. Babası Molla Şah Elem Ahunum isimli dinî muteber bir şahsiyetti. Keşkerî, ilk bilgileri ailede babasından aldı, daha sonra döneminin meşhur medreselerinden Kaşgar’ın Döletbağ Köyü’nde bulunan Medrese-i Hemidiye'de Arap ve Fars dillerinin yanı sıra edebiyat, tarih, coğrafya ve dinî ilimler alanında çok iyi bir eğitim aldı. Bu medresede eğitimini tamamladıktan sonra, Kaşgar Hanlık Medresesi’ne müderris olarak atandı ve bir süre burada hocalık yaptı. Daha sonra Kaşgar Şer’i Mahkemesi’nde baş kadılık yaptı. Burada Molla Muhemmed Sadik Elem Ahunum adıyla adaletin sembolü hâline geldi (Utuk vd. 2006: 11-18). Dönemindeki Abdurehim Nizarî, Turduş Ahun Ğerbî, Noruz Ahun Ziyaî, Zeydin Korulbegî gibi diğer şair ve yazarlarla Uygur Türkleri arasında ilim ve fennin ilerlemesi için mücadele etti. Keşkerî, 1850 yılında Kaşgar’da bir siyasi toplantıda hayatını kaybetti. Onun mezarı, Yûsuf Has Hacîb’in mezarının yanında Ak Mezar adı verilen yerdedir (Nicat vd. 1988: 1-3).
Keşkerî’nin edebî faaliyetleri şiirle başladı. Şiirlerinin çoğunu gazeller, mesneviler, muhammesler, rubailer, sâkînâmeler ve müsemmenler oluşturur. Eserleri şunlardır:
1. Tezkire-i Ezizân: Tezkire-i Ezizân’ın üç nüshası bulunmaktadır. Birincisi, 1785-1786 yılında kopya edilen nüsha; ikincisi 1836 yılında kopya edilen nüsha; üçüncüsü ise 1907 yılında Molla Abdusemet Ahun tarafından kopya edilen nüshadır. Bu el yazma nüshalar, günümüzde Şincan Uyğur Otonom Bölgesi Azınlık Milletlerin Eski Eserleri Müzesi'nde korunmaktadır. Yazar bu eseri, Kaşgar’da hüküm süren Mirza Osman Bey’in annesi Rehime Ağçi’nin teşviki ile kaleme almıştır. Eserde 15. yüzyılın başlarından 18. yüzyılın sonuna kadarki dönemde Doğu Türkistan’da hüküm süren hocaların faaliyetleri, Hoca Hidayetulla’nın Cunğar hanlığı ile birleşip yürüttüğü zulüm dolu hükümranlığı, Appak Hoca’nın evlatları ile Hoca İshak Veli’nin evlatları arasında sürüp giden mücadeleler ve buna bağlı tarihî olaylar ayrıntılı biçimde anlatılmaktadır. Eserde tarihî olayların anlatıldığı kısımlar mensur, meşhur kişilerin düşüncesi ve edebî kişiliğinin anlatıldığı kısımlar ise manzum olarak kaleme alınmıştır. Eserde yer alan bütün şiirlerde nazım birimi olarak beyit kullanılmıştır ve manzum kısımlara beyt, misra, nezm, beyt misra, muhemmes, şiir, kıta gibi başlıklar konulmuştur. Yazarın eserine aldığı mesnevi, gazel, müsemmen, muhammes, rubai ve sâkînâme tarzındaki şiirler, onun şairlik yönünü göstermesi bakımından önemlidir. Eserde Farsça parçalara yer verilmekle birlikte, akıcı ve anlaşılır bir dil kullanıldığı görülmektedir.
2. Zubdetu’l-Mesâil: 1840 yılında yazılan eserde, Keşkerî yaşadığı dönemdeki sosyal hayatı ilişkin konulara ve hükümdarların yönetim anlayışında benimsemesi gereken hususlara yer vermiştir (Ğoğur vd. 1982: 431).
3. Tezkire-i Eshabu’l-Kep: 1844 yılında kaleme alınmıştır. Eserde, Eshabu’l-kehf hakkındaki rivayetler anlatılmaktadır (Ğoğur vd. 1982: 431).
4. Tarih-i İskenderiye ve Tacname-i Şahi: 1846 yılında yazılan eserde, Tevarih-i Taberi’de anlatılan dünya tarihine ilişkin kısımlara bazı bölümler eklenmiştir. Eser, dönemin Kaşgar hükümdarı Yunus Tacibeg Binni İskender Beg’in talebi üzerine yazıldığı için, esere söz konusu isim verilmiştir. (Ğoğur vd. 1982: 431).
Kaynakça
Ğopur, Vahitcan, E. Huseyin (1982). Uyğur Kilassik Edebiyat Tizisliri. Keşker: Keşker Pedagogika Enstitüsü Neşriyatı.
Muhlis Nicat, Ş. Emet (hzl.) (1988). Tezkire-i Ezizân. Keşker: Keşker Uyğur Neşriyatı.
Osman, Ğayretcan (1996). Uyğur Kilassik Edebiyati Kiskiçe Tarihi 2. Ürümçi.
Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.
Ömer, Şeripidin (1998). XIX. Esirdiki Uyğur Edebiyatı Tarihi 1. Ürümçi: Şincan Üniversitesi Neşriyatı.
Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. ADEM ÖGERYayın Tarihi: 17.04.2014Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Mesnevi
Ketur sâkî mana câminni tezrak
Ki mundak sözdin bî-hûd mest huşrak
Közümde ketre-kere tinmedi yaş
Güzer oldi dil, cân u bağri taş
Tilim yiğlap hem etti sînesin çâk
Hem andin rohi kağaz boldi nem-nâk
Cafâ ve cebr yetküzmek ravâ mu
Okubet birle öltürmek ravâ mu
Ne kâfir ne musulmân kilmadi rehim
Ne yahşi ne yamanğa kilmadi fehim
Körünler kim bu ne insâfliktur
Ser-â-ser çeşme-ser nâ-sefiliktur
İlâhâ bu zamandin ta kiyâmet
Ben-i âdem başidin el mihnet
Ezizler vecidin defi et balani
Ketürme kimsege bu mâcarâni
Tamam olsun bular birle bu mâtem
Kutulsun bu baladin ahli âlem
Kel ey sâkî tamam et bu sözünni
Ketürgen sözünge hem yüzünni
(Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı. 14.)
Gazel
Ey ki barsen zinhâr heç kimge âzâr eyleme
Heç dilğa berme renci ani köp zâr eyleme
Her cefâ kim sen kilursen tanla kelmişidur sana
Özge nef istep birevge zulm bisyâr eyleme
Koymağil bî-câ kedem kilma hiyânet kimsege
İkki âlemde katiğ câninğe köp zâr eyleme
Her ne kilsan kil fekir könlige âzâr etmegil
Der hekiket şâh erursen kim ani hâr eyleme
Neççe düşmeni özünge merhemi râz eyledin
Sirrik eyler fâş kim eğyârni yâr eyleme
Ger sana ehli hekiket kari hud melum emes
Cân u dil birle ekide eyle inkâr eyleme
Her neççe cevr u cefâ yetse felek eyyâridin
Bil özün derdini kim düşmenge izhâr eyleme
Sâdika ötken ezizler rûhidin yâri tilep
İtlernin itleri sulkide bol âr eyleme
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 472.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 17.04.2014Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Mesnevi
Ketur sâkî mana câminni tezrak
Ki mundak sözdin bî-hûd mest huşrak
Közümde ketre-kere tinmedi yaş
Güzer oldi dil, cân u bağri taş
Tilim yiğlap hem etti sînesin çâk
Hem andin rohi kağaz boldi nem-nâk
Cafâ ve cebr yetküzmek ravâ mu
Okubet birle öltürmek ravâ mu
Ne kâfir ne musulmân kilmadi rehim
Ne yahşi ne yamanğa kilmadi fehim
Körünler kim bu ne insâfliktur
Ser-â-ser çeşme-ser nâ-sefiliktur
İlâhâ bu zamandin ta kiyâmet
Ben-i âdem başidin el mihnet
Ezizler vecidin defi et balani
Ketürme kimsege bu mâcarâni
Tamam olsun bular birle bu mâtem
Kutulsun bu baladin ahli âlem
Kel ey sâkî tamam et bu sözünni
Ketürgen sözünge hem yüzünni
(Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı. 14.)
Gazel
Ey ki barsen zinhâr heç kimge âzâr eyleme
Heç dilğa berme renci ani köp zâr eyleme
Her cefâ kim sen kilursen tanla kelmişidur sana
Özge nef istep birevge zulm bisyâr eyleme
Koymağil bî-câ kedem kilma hiyânet kimsege
İkki âlemde katiğ câninğe köp zâr eyleme
Her ne kilsan kil fekir könlige âzâr etmegil
Der hekiket şâh erursen kim ani hâr eyleme
Neççe düşmeni özünge merhemi râz eyledin
Sirrik eyler fâş kim eğyârni yâr eyleme
Ger sana ehli hekiket kari hud melum emes
Cân u dil birle ekide eyle inkâr eyleme
Her neççe cevr u cefâ yetse felek eyyâridin
Bil özün derdini kim düşmenge izhâr eyleme
Sâdika ötken ezizler rûhidin yâri tilep
İtlernin itleri sulkide bol âr eyleme
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 472.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020Eserlerinden Örnekler
Mesnevi
Ketur sâkî mana câminni tezrak
Ki mundak sözdin bî-hûd mest huşrak
Közümde ketre-kere tinmedi yaş
Güzer oldi dil, cân u bağri taş
Tilim yiğlap hem etti sînesin çâk
Hem andin rohi kağaz boldi nem-nâk
Cafâ ve cebr yetküzmek ravâ mu
Okubet birle öltürmek ravâ mu
Ne kâfir ne musulmân kilmadi rehim
Ne yahşi ne yamanğa kilmadi fehim
Körünler kim bu ne insâfliktur
Ser-â-ser çeşme-ser nâ-sefiliktur
İlâhâ bu zamandin ta kiyâmet
Ben-i âdem başidin el mihnet
Ezizler vecidin defi et balani
Ketürme kimsege bu mâcarâni
Tamam olsun bular birle bu mâtem
Kutulsun bu baladin ahli âlem
Kel ey sâkî tamam et bu sözünni
Ketürgen sözünge hem yüzünni
(Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı. 14.)
Gazel
Ey ki barsen zinhâr heç kimge âzâr eyleme
Heç dilğa berme renci ani köp zâr eyleme
Her cefâ kim sen kilursen tanla kelmişidur sana
Özge nef istep birevge zulm bisyâr eyleme
Koymağil bî-câ kedem kilma hiyânet kimsege
İkki âlemde katiğ câninğe köp zâr eyleme
Her ne kilsan kil fekir könlige âzâr etmegil
Der hekiket şâh erursen kim ani hâr eyleme
Neççe düşmeni özünge merhemi râz eyledin
Sirrik eyler fâş kim eğyârni yâr eyleme
Ger sana ehli hekiket kari hud melum emes
Cân u dil birle ekide eyle inkâr eyleme
Her neççe cevr u cefâ yetse felek eyyâridin
Bil özün derdini kim düşmenge izhâr eyleme
Sâdika ötken ezizler rûhidin yâri tilep
İtlernin itleri sulkide bol âr eyleme
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 472.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Mesnevi
Ketur sâkî mana câminni tezrak
Ki mundak sözdin bî-hûd mest huşrak
Közümde ketre-kere tinmedi yaş
Güzer oldi dil, cân u bağri taş
Tilim yiğlap hem etti sînesin çâk
Hem andin rohi kağaz boldi nem-nâk
Cafâ ve cebr yetküzmek ravâ mu
Okubet birle öltürmek ravâ mu
Ne kâfir ne musulmân kilmadi rehim
Ne yahşi ne yamanğa kilmadi fehim
Körünler kim bu ne insâfliktur
Ser-â-ser çeşme-ser nâ-sefiliktur
İlâhâ bu zamandin ta kiyâmet
Ben-i âdem başidin el mihnet
Ezizler vecidin defi et balani
Ketürme kimsege bu mâcarâni
Tamam olsun bular birle bu mâtem
Kutulsun bu baladin ahli âlem
Kel ey sâkî tamam et bu sözünni
Ketürgen sözünge hem yüzünni
(Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı. 14.)
Gazel
Ey ki barsen zinhâr heç kimge âzâr eyleme
Heç dilğa berme renci ani köp zâr eyleme
Her cefâ kim sen kilursen tanla kelmişidur sana
Özge nef istep birevge zulm bisyâr eyleme
Koymağil bî-câ kedem kilma hiyânet kimsege
İkki âlemde katiğ câninğe köp zâr eyleme
Her ne kilsan kil fekir könlige âzâr etmegil
Der hekiket şâh erursen kim ani hâr eyleme
Neççe düşmeni özünge merhemi râz eyledin
Sirrik eyler fâş kim eğyârni yâr eyleme
Ger sana ehli hekiket kari hud melum emes
Cân u dil birle ekide eyle inkâr eyleme
Her neççe cevr u cefâ yetse felek eyyâridin
Bil özün derdini kim düşmenge izhâr eyleme
Sâdika ötken ezizler rûhidin yâri tilep
İtlernin itleri sulkide bol âr eyleme
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 472.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Meslek | Görüntüle |
12 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Meslek | Görüntüle |
13 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdir | d. 1840 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | NİZÂRÎ, Abdurehim | d. 1770 - ö. 1850 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | NİDÂYÎ, Şeyh Abdullah Efendi | d. ? - ö. 1760-61 | Madde Adı | Görüntüle |