Madde Detay

Mesihullah Rızaî, 1939’da İran'ın Kazvin şehrinin doğusundaki Perisbana köyünde, Şahseven Türklerine mensup konargöçer bir ailenin çocuğu olarak doğmuştur. Ali Kafkasyalı, âşığın Harakan'da doğduğunu iddia eder. Babası Kerbala-yı Veli, oğlunun ileride, yaşadıkları yer olan Harakan’ın mesihi (büyük şair ve müzisyen) olmasını ister ve bu sebeple oğlunun adını Mesihullah koyar. Mesihullah çocukluk yıllarını diğer Şahsevenler gibi yaylak ve kışlaklarda geçirir (Kafkasyalı 2009: 217; www.qaraguney.blogfa.com; www.dana.ir). Okuma yazma eğitimi alamayan Rızaî, küçük yaşlarda müziğe heves eder ve İsmail Şahmuradî, Yusuf Alişarî Karahanlı, Giyas Cabbarî ile Sıdkali Rızaî’den balaban ve zurna öğrenir. 40 yıl toylarda ve çeşitli programlarda balaban çalar (www.dana.ir). Merağa’dan Tebriz ve Tahran’a kadar olan büyük bir coğrafyada âşıklık yapan Şahsevenlerin usta âşığı Mesihullah Rızai'nin iki eşinden beşi erkek diğerleri kız olmak üzere dokuz çocuğu vardır. Hayatının son yıllarında tek geliri olan yaşlılık maaşıyla yoksul bir hayat süren Rızaî, 26 Temmuz 2016’da vefat eder (www.dana.ir). Şahsevenlerin birçok kültürel unsurunu şiirlerinde barındıran âşıklardan biri olan Rızaî, kendi aşireti dışında Şahsevenlerin tamamında sevilen ve saygı duyulan âşıklardan biri olmuştur. Bu sebeple de Şahsevenler arasında “Yedi Tayfanın Âşığı” kabul edilmiştir (www.qaraguney.blogfa.com; www.dana.ir; article.tebyan.net/333133). Balaban çaldığı dönemde İsmail Şahmuradî, Yusuf Alişarî ve Yusuf İsmailî’den çöğür ve âşık edebiyatı dersleri de almaya başlar, eğitimini tamamladıktan sonra sadece âşıklık yapmaya başlar (Kafkasyalı 2009: 217; www.dana.ir). Gerek eğitimi sırasında gerekse de balaban çalıp âşıklık yaptığı dönemde destan öğrenmeye başlayan Rızaî; Fethali İtminan Kerefsî, Dellek Feyzali Selmanî, Sıdkali Rızaî, İsmailî Bendi Çaylı, Hüseyin Sadıkî ve İsmail Şahmuradî’den birçok destan öğrenir (www.dana.ir). Eğitimini tamamladıktan sonra Şaban Mustafavî ve Abbas İsmailî ile birlikte bir âşık grubu kurar ve bu grupla beraber öncelikle Şahseven aşiretlerinin yaylak ve kışlaklarındaki toy ve çeşitli programlarda (harman şenlikleri, salavat pilavı vd.); sonrasında ise İran’ın diğer Türk şehirlerinde 25 yıl boyunca programlara katılır (www.dana.ir).

Rızaî’yi, diğer Şahseven âşıklarından ayıran özellik, çok fazla destan anlatabilmesidir. Bu sebeple “Şahsevenlerin Destan Âşığı” adını alan âşık, ilk destan kasetini 1956’da, “Verge ve Gülşah Destanı”nı bir arkadaşının evinde anlatarak doldurtur. Bu kasetin çok satılması üzerine bildiği diğer destanları da önce kasetlere, son yıllarında da CD’lere kaydettirmeye başlayan Mesihullah Rızayî; yaklaşık 200 kaset ve CD doldurur. Bunlar arasında “Kerem ile Aslı”, “Garip ile Şahsenem”, “Şah İsmail ile Gülgez” ve “Abbas Tufarganlı" destanları sayılabilir. Ayrıca “Köroğlu’nun Derbent Seferi”ni 2014 yılında Dubai’de de anlatarak görüntülü olarak kaydettirir (www.dana.ir).

Yeğeni Kasım Meşedî ve Mehdi Sadrî’ye çöğür ve âşık edebiyatı dersleri vererek onları yetiştiren ve âşık olmalarını sağlayan Rızaî, aynı zamanda Tilim Han adına anma törenleri başta olmak üzere birçok âşık programlarının yapılmasında öncü olur ve yaşadığı süre zarfında düzenlenen bu tören ve programlara tamamına katılır (www.dana.ir; www.article.tebyan.net/333133).

Yarattığı şiirlerinde “Mesihullah ve Rızaî” mahlaslarını kullanan âşık, bazı şiirlerinde Şahsevenlerin konargöçer hayatını, çocukluğunu geçirdiği yaylaların özelliklerini ve eski yaylacılık geleneğini hatırlar, bu geleneğin son yıllarda yavaş yavaş sona ermesine üzülür (Kafkasyalı 2009: 219; www.dana.ir).

Şiirlerinde genellikle bireysel konulara yer veren âşığın hayata melankolik bir bakış açısı vardır. Küçük yaşta kaybettiği kardeşinin ardından kısa bir süre sonra anne ve babasının da vefat etmesi âşık için bir yıkım olur. Bu sebeple de şiirinde; “Mesihullah’am, çatup heştada (seksen) yaşum/ Ölüb ata (baba), anam, bir de gardaşum/ Sır demeğe dahi yoktur sırdaşum/ Geddimi (boy) dönderdin kemana felek” diyerek felekten şikâyet eder. Aynı şikâyeti babasının ölümü üzerine yazdığı bir başka şiirinde; “Atacan (babacığım), aldı elimden seni bu zalım felek/ Gözyaşım sel tek ahır dözmürü (beklememek) hicrana ürek/ Bilmedim gedirini dünyada oldukça senin/ İndi hesretle dözüm (beklemek) ayrılığa men de gerek” (www.dana.ir) dizeleriyle anlatır.

Rızaî’nin bir şikâyeti de yaşadığı toplumun değer yargıları içindir. Hayatının büyük bir bölümünde ekonomik zorluklar yaşayan âşık, yaşadığı dönemde toplumun; “ekmek bulmak için el el, oba oba gezdiğini” söylediği âşıklara çok fazla destek olmamasından yakınır. Birçokları gibi kendisinin de öldükten sonra hatırlanacağını bilen âşık, yaşarken kıymetinin bilinmesini ister (www.dana.ir).

Âşığın şiirlerindeki bir diğer konu da ölümdür. Birçok şiirinde ölümü farklı bakış açısıyla ele alan âşık; ölümün öncesini, sonrasını öldükten sonra geride bırakacaklarını hatırlar (www.dana.ir).

Şahsevenler arasında olduğu kadar İran Azerbaycanı’ndaki diğer bölgelerde de tanınan ve “Şahsevenlerin Destan Âşığı” ile “Yedi Tayfanın Âşığı” sıfatlarını alan âşık, kaydettirdiği destanlar ve yarattığı şiirler ile Kum/Save âşık muhitinin usta âşıklarından biri olmuştur.