MES'ÛD, Hoca-zâde Mes'ûd Efendi

(d. ?/? - ö. 10 Şevval 1066/1 Ağustos 1666)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Sultan I.Ahmed (saltanatı:1603-1617)'in hocası ve imamı Aydınlı Mustafa Efendi'nin oğludur. Babasının padişah hocası olması nedeniyle kaynaklarda Hoca-zade, halk arasında Burnaz Müftü adıyla anıla gelmiştir. Babası Mustafa Efendi, 1016/1607 yılında öldü. Mesud Efendi’nin doğum yılı belli değildir. 1029/1619 yılının Ocak ayında Şeyhülislam Esad Efendi'den mülazım oldu. Sultan Bayezid Medresesini bitirdikten sonra kırkakçe medresesinden mazul oldu. 1032/1622 yılının Ocak ayında Şah Sultan Medresesine atandı. Aynı yılın Şaban'ında Mere Hüseyin Paşa'nın sadrazamlıktan ayrılması sonucu görev yaptığı medreseye Baba Halil-zâde Mehmed Efendi atandı. 1034/1624 yılının Şubat'ında Aişe Sultan Medresesi'nde, 1036/1626 Mayıs'ında Sahn Medresesinde göreve başladı. Aynı yılın Temmuz ayında bu medresenin başka bir bölümüne nakledi­ldi. 1038/1628 Nisan'ında Edirne'de Bayezid Medresesi’ne atandı. 1039/1629 yılında Eyüp Medresesi'ne, 1041/1631 yılının Nisan ayında da kardeşi Ali Efendi yerine Süleymaniye Medresesi'ne nakledildi.Mesud Efendinin müderrislik görevi 1042/1632 yılında sona erdi. İlk kez Halep kadılığına atandı. Bir yıl sonra bu görevden azledildi. 1050/1640 yılın­da Galata kadılığına atandıysa da bu görevi kabul etmedi. 1052/1642 yılının Temmuz ayında Bursa kadılığına atandı. Aynı yılın Ekim ayında Bursa'da yapılan yeni kiliseleri yıkmaya başlayınca görevinden azledildi. Gümülcine, Karasu Yenice'si arpalık olarak Mesud Efendi'ye ve­rildi. İki yıl sonra da Rumeli payesiyle taltif edildi. 1055/1645 Kasım ayında Eyüp kadılığına atandıysa da görevi kabul etmedi. 1062/1651 Ağustosunda Ana­dolu Kazaskerliğine atandı. Bir yıl sonra bu görevinden ayrıldı. Yeniçe­riler, IV. Mehmed (saltanatı: 1648-1687)'in henüz on dört yaşında bir çocuk olmasından hareketle ayaklandılar.Sadrazamın tayininden sonra Şeyhülislamlık makamına Memik-zâde Mustafa Efendi getirildi. Memik-zâde yerine bir yeniçeri aşçısının müfti olmasının akla daha yatkın olduğunu belirterek Mesud Efendi üzerinde karar kıldılar. Şeyhülislamlık makamına atanan Mesud Efendi için müverrih Aziz Efendi "Müfti-i fitne" tarihini düşürmüştür ki, bu ifade, onun belirti­len yılda 1067/1656) bu görevi yürütmeye başladığını belirtmektedir.

Mesud Efendi, Siyavuş Paşa'nın ölümüyle boşalan sadrazamlığa Boynu yaralı Mehmed Paşa'nın atanmasını sağladı. Yaşlılığından ve saflığından yararlanarak tama­men tahakkümü altına alabileceğini sandı. Sadrazamın kendisine ilti­fat etmediğini, Huzur-ı Hümayun'a yalnız başına gittiğini gören Mesud Efendi bu durumdan rahatsız olmaya başladı. Yerine başka bir adam getirmek isteyen Mesud Efendi, azledilerek Diyarbakır'a sürülür. Sadrazam bu olayı daha değişik bir biçimde padişaha arzeder. " Mesud Efendi, Diyarbakır'a git­mek istemezmiş" diyerek padişahın gazabına sebep olur. Mesud Efendi 10 Şevval 1066 / 1 Ağustos 1666 günü öldürülür. Osmanlı'da idam cezası uygulanan ikinci Şeyhülislam Mesud Efendi'dir. Mesud Efendi'nin idam fermanı da IV. Mehmed tarafından verilmiştir.Hakkında bilgi veren kaynaklar onun değerli ve yetkin bir bilgin olmadığı görüşünde birleşirler.

Bazı eserlerde Mesud Efendi'nin şairliğine de değinilmektedir. Tezkirelerde şiirlerine de pek rastlanılmamaktadır. Vakayiu'l-Fuzala’da kayıtlı bir beyti bulunmaktadır.

Kaynakça

Altunsu, Abdulkadir (1972). Osmanlı Şeyhülislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası. 83

Çabuk, Vahid (hzl.)(1989). Solakzade Tarihi. C.2. Ankara: KB Yay. 619-21.

Çağatay, Neşet (hzl.) (1992). Netâyicü’l-Vukuat, Mustafa Nuri Paşa. C.1-2. Ankara: AKM Yay. 60,258.

M. Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu'l-Alam. C.6. İstanbul: Kaşgar Neşriyat. 4279.

Mehmed Süreyya (1308-15/ 1890-97). Sicill-i Osmânî. C.4. İstanbul: Matbaa-i Âmire.365.

Müstakîm-zâde Süleymân Sadeddin (1978). Devhatü’l-Meşayih: Osmanlı Şeyhülislâmlarının Biyografileri. İstanbul: Çağrı Yay. 64.

Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fuzalâ”. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay. 237

Parmaksızoğlu, İsmet (sad.) (1962-69). Nusretnâme, Silahdar Mehmed Ağa. fas.1. Ankara: MEB Yay. 48.

 

 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. İSMAİL HAKKI AKSOYAK
Yayın Tarihi: 01.01.2015
Güncelleme Tarihi: 10.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Dâglar cismümde yer yer n'ola olsa şeb-çerâg

Her biri ruhsâre-i dildârdan yakar çerâg

(Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Şakâ’ik-i Nu’mâniyye ve Zeyilleri “Vakâyiü’l-Fuzalâ”. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay. 237).


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700Doğum YeriGörüntüle
2NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20Doğum YeriGörüntüle
3Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700Doğum YılıGörüntüle
5NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20Doğum YılıGörüntüle
6Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700Ölüm YılıGörüntüle
8NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20Ölüm YılıGörüntüle
9Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700MeslekGörüntüle
11NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20MeslekGörüntüle
12Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?MeslekGörüntüle
13NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16NASÛHÎ, Nasûh Ağa-zâde Hüseyin Efendid. ? - ö. Aralık-Ocak 1699-1700Madde AdıGörüntüle
17NEBÎL, Mehmed Nebîl Beyd. ? - ö. 1819-20Madde AdıGörüntüle
18Pınar Öğünçd. 1975 - ö. ?Madde AdıGörüntüle