Madde Detay
MOLLA NİYÂZ, Muhemmed Niyâz İbni Abduğupur
(d. 1184/1185/1771 - ö. ?/?)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4
1184/1185-1771 yılında Hoten’de doğdu (Osman vd. 2005: 483). Şairin 19. yüzyılın ortalarına kadar yaşadığı tahmin edilmektedir. Tarihçi ve şair olan Molla Niyâz, küçük yaşlarda Arapça ve Farsçayı öğrendi ve bu dillerden çok sayıda eseri Uygur Türkçesine tercüme etti. Bunlardan biri Tarih-i Reşîdî isimli eserdir. Şairin yaşadığı dönemde Doğu Türkistan’ın vilayetleri Çinli generaller tarafından yönetilmekte idi. O dönemde Hoten vilayeti Muhemmed Aziz Vañ (General) tarafından yönetilmekte idi ve şair onun sarayında uzun yıllar hizmet etti (Utuk vd. 2006: 124-125). Vefat tarihi bilinmemektedir.
Eserleri şunlardır:
1. Dîvân-ı Niyâzî: Bu eserde 146 gazel, taamlar münazarası, meyvelerin vasfı ve muhammesler yer almaktadır. Çeşitli el yazma nüshaları bulunan bu eserin, yeni bulunan bir nüshasında 11 gazel ve muhammes fazladan yer almaktadır. Şairin şiirlerinin toplamı 1000 beyitten daha fazladır (Utuk vd. 2006: 125).
2. Tezkire-i İmâm Zebihullâh: 1040 beyitten oluşan eser, Hoten’de İslam dininin yayılması için savaşırken şehit düşen tarihî ve dinî şahsiyetlerin hayatını konu almaktadır. Üç bölümden oluşan eserin ilk bölümünde hamd u sena, ikinci bölümünde Kaşgar ve Yarkent gibi şehirlerin İslâmiyeti kabulü ve savaşlarda şehit düşenlerin başından geçen vakalar, üçüncü bölümünde ise şairin hayatıyla ilgili bazı bilgiler yer almaktadır (Utuk vd. 2006: 131; Ehmidi 1996: 207-208).
3. Emir Ebu Müslîm: Eser tahminen 1795 yılında yazılmıştır. 8000 beyitten oluşan eser, Uygur edebiyatının en hacimli eserlerinden biridir. Eserde, 8. yüzyılda yaşanan tarihî olaylar ile Ebu Müslim Horasânî ve Müslümanların savaşları anlatılır (Utuk vd. 2006: 129-130).
4. Kıssasü’l-Garâyip: Eserde, o dönemde Farsça yazılan tarih kitaplarında yer alan Orta Asya ile ilgili bilgiler tercüme edilerek bir araya getirilmiştir. Bu eser, Muhemmed Aziz Vañ’nın isteği üzerine yazılmıştır. Eser üç bölümden oluşur. İlk bölümde Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar olan dönemde yaşayan peygamberlerle ilgili kıssa ve rivayetler anlatılır. İkinci kısımda Cengiz Han’ın soyu ve savaşları anlatılır. Üçüncü bölümde Humâyûn padişahının savaşları anlatılır. Niyâz, bu eserini Arapça ve Farsça yazılan eserlerden faydalanarak yazdığını belirtir (Utuk vd. 2006: 127-129).
5. Târih-i Vefâtnâme: Eser, Çolpanhan isimli bir kadının ölümü üzerine yazılan ve 150 beyitten oluşan bir eserdir (Utuk vd. 2006: 129).
Şair, şiir yazmanın yanı sıra tarih kitapları kaleme aldı ve bazı tercümeler yaptı.
Kaynakça
Ehmidi, İmincan (1996). Uyğur Edebiyati Tarihidiki Namayandeler. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
Utuk, İmincan Ehmidi, M. Mirziehmet, H. Abdusalam, Ş. Elahun ve M. Muhemmet (2006). Uyğur Edebiyatı Tarihi 3. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. ADEM ÖGERYayın Tarihi: 28.12.2014Güncelleme Tarihi: 30.11.2020Eserlerinden Örnekler
Yetipdur hem yigirme üçge yaşim
Katipdur ğem bilen bu heste başim
Yürüpmen neççe kün hesret bile boy
Kilip erdim bu ötken erte yaz toy
Tavar meşruh ötük hem aşka turdi
Mana alt ekeri hem oşte koydi
Dadam birle anamğe çasu yağlik
Koyupdur özgege yançukğe çağlik
Kilip toyni bu yenliğ öyge yandim
Didim könlümde hatunğe ulandim
Hatunumğe anasi örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Keyin anam ezâzildin ziyâde
Aninki allida şeytan piyâde
Hatunumğe anasi örgetip söz
Hatunum salmadi barsam mana köz
Çirayliğ sen erin eski miyâne
Dimiş kelse tutup sok tâziyâne
Anasi uşbu yenliğ örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Katip bermey hatunumni anasi
Yaman iken hatunnin biheyasi
Yiğip öyge yene yaş yaş oğuldin
Başi at baş ayağ ğonrat muğuldin
Bular birle içipdur her kiçe mey
Çalip berbabu dumbağ daf bile ney
Meni barsam tutup sokmakğe turdi
Tayak rastlap bolup tohmakğe turdi
Guvahidur uşbu işda molla Turduş
Tayak tüşti mana birneççe bir muş
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 484-485.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 28.12.2014Güncelleme Tarihi: 30.11.2020Eserlerinden Örnekler
Yetipdur hem yigirme üçge yaşim
Katipdur ğem bilen bu heste başim
Yürüpmen neççe kün hesret bile boy
Kilip erdim bu ötken erte yaz toy
Tavar meşruh ötük hem aşka turdi
Mana alt ekeri hem oşte koydi
Dadam birle anamğe çasu yağlik
Koyupdur özgege yançukğe çağlik
Kilip toyni bu yenliğ öyge yandim
Didim könlümde hatunğe ulandim
Hatunumğe anasi örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Keyin anam ezâzildin ziyâde
Aninki allida şeytan piyâde
Hatunumğe anasi örgetip söz
Hatunum salmadi barsam mana köz
Çirayliğ sen erin eski miyâne
Dimiş kelse tutup sok tâziyâne
Anasi uşbu yenliğ örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Katip bermey hatunumni anasi
Yaman iken hatunnin biheyasi
Yiğip öyge yene yaş yaş oğuldin
Başi at baş ayağ ğonrat muğuldin
Bular birle içipdur her kiçe mey
Çalip berbabu dumbağ daf bile ney
Meni barsam tutup sokmakğe turdi
Tayak rastlap bolup tohmakğe turdi
Guvahidur uşbu işda molla Turduş
Tayak tüşti mana birneççe bir muş
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 484-485.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 30.11.2020Eserlerinden Örnekler
Yetipdur hem yigirme üçge yaşim
Katipdur ğem bilen bu heste başim
Yürüpmen neççe kün hesret bile boy
Kilip erdim bu ötken erte yaz toy
Tavar meşruh ötük hem aşka turdi
Mana alt ekeri hem oşte koydi
Dadam birle anamğe çasu yağlik
Koyupdur özgege yançukğe çağlik
Kilip toyni bu yenliğ öyge yandim
Didim könlümde hatunğe ulandim
Hatunumğe anasi örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Keyin anam ezâzildin ziyâde
Aninki allida şeytan piyâde
Hatunumğe anasi örgetip söz
Hatunum salmadi barsam mana köz
Çirayliğ sen erin eski miyâne
Dimiş kelse tutup sok tâziyâne
Anasi uşbu yenliğ örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Katip bermey hatunumni anasi
Yaman iken hatunnin biheyasi
Yiğip öyge yene yaş yaş oğuldin
Başi at baş ayağ ğonrat muğuldin
Bular birle içipdur her kiçe mey
Çalip berbabu dumbağ daf bile ney
Meni barsam tutup sokmakğe turdi
Tayak rastlap bolup tohmakğe turdi
Guvahidur uşbu işda molla Turduş
Tayak tüşti mana birneççe bir muş
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 484-485.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Yetipdur hem yigirme üçge yaşim
Katipdur ğem bilen bu heste başim
Yürüpmen neççe kün hesret bile boy
Kilip erdim bu ötken erte yaz toy
Tavar meşruh ötük hem aşka turdi
Mana alt ekeri hem oşte koydi
Dadam birle anamğe çasu yağlik
Koyupdur özgege yançukğe çağlik
Kilip toyni bu yenliğ öyge yandim
Didim könlümde hatunğe ulandim
Hatunumğe anasi örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Keyin anam ezâzildin ziyâde
Aninki allida şeytan piyâde
Hatunumğe anasi örgetip söz
Hatunum salmadi barsam mana köz
Çirayliğ sen erin eski miyâne
Dimiş kelse tutup sok tâziyâne
Anasi uşbu yenliğ örgetip söz
Bukün kelse eringe salmağil köz
Katip bermey hatunumni anasi
Yaman iken hatunnin biheyasi
Yiğip öyge yene yaş yaş oğuldin
Başi at baş ayağ ğonrat muğuldin
Bular birle içipdur her kiçe mey
Çalip berbabu dumbağ daf bile ney
Meni barsam tutup sokmakğe turdi
Tayak rastlap bolup tohmakğe turdi
Guvahidur uşbu işda molla Turduş
Tayak tüşti mana birneççe bir muş
(Osman, Ğayretcan, O. İsmail ve T. Savut (hzl.) (2005). Uyğurlarnin Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincan Maarip Neşriyatı. 484-485.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MEHZÛN, İsmail | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ŞEVKÎ, Muhemmed Resûl | d. 1853-1854 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | HOTENÎ, İbrahim | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | HÂMİD, Dîvân Efendisi-zâde Halîl Hâmid Efendi | d. 1771 - ö. 1829 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | CEHDÎ, İbrahim Cehdî Efendi | d. 1771-72 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | TERKÎ | d. 1771 - ö. 1897 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | HÂMİD, Dîvân Efendisi-zâde Halîl Hâmid Efendi | d. 1771 - ö. 1829 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | CEHDÎ, İbrahim Cehdî Efendi | d. 1771-72 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | TERKÎ | d. 1771 - ö. 1897 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | HÂMİD, Dîvân Efendisi-zâde Halîl Hâmid Efendi | d. 1771 - ö. 1829 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | CEHDÎ, İbrahim Cehdî Efendi | d. 1771-72 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | TERKÎ | d. 1771 - ö. 1897 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | HÂMİD, Dîvân Efendisi-zâde Halîl Hâmid Efendi | d. 1771 - ö. 1829 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | CEHDÎ, İbrahim Cehdî Efendi | d. 1771-72 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
15 | TERKÎ | d. 1771 - ö. 1897 | Madde Adı | Görüntüle |