Madde Detay

Antep’in yetiştirdiği büyük âlimlerden olan şairin asıl adı Mehmed’tir. Mahlası Münîb olmakla beraber Hâce Mü­nîb ve Enderûn Hocası Münîb olarak da tanınmıştır. Babasının mesleği nedeniyle Debbağzâde sanıyla da anılmıştır. Antep’te Bayram-zâdeler ailesine mensuptur (Güzelbey 1979). Kendisinden bahseden kaynaklarda doğum tarihi verilmemiştir. Hikmet Turhan Dağlıoğlu 25, 30 yaşlarında İstanbul‘a gitmiş olabileceğini kabul ederek doğumunun 1150/173l’lerde olabileceğini tahmin etmektedir (Dağlıoğlu 1941: 1). Zeki bir çocuk olduğu için henüz dört yaşında iken babası onu mektebe yazdırmıştır. Zamanında iyi bir eğitimden geçmiştir. Abdurrahmân Hâkî Efendi‘den edebiyat, ilahiyat ve riyaziyat dersleri almıştır (Dağlıoğlu 1941: 2). 1182/1768’de İstanbul’a gitmiş, Kadı Beyzâvî tefsirine haşiye yazan meşhur âlim İsmâil Konevî‘den birkaç sene ders almıştır (Özel 1991: 248). 1182/1768’de Esmahan Sultan Medresesi’nde müderrislik etmiştir. Meşhur müderris Ebu İshak-zâde Ataullah Efendi‘ye 1189/1775’te muallim olmuştur. 1209/1794’te Kudüs, İzmir, Mekke ve Bilâd-i Hamse Mollalığı payesine yükselmiş, 1214/1799-1800’de Mekke payesini almıştır (Fatîn Dâvud 1271: 383). 1219/1804’te İstanbul payesine yükselip Muharrem 1222/Mart 180l’de bir müddet Meclis-i mukaleme memurluğu yapmış, 1222/1807’de Anadolu Kazaskerliğine nail olmuştur. 29 Cemaziyelevvel 1223/23 Temmuz 1808’de Ataullah Efendi ile birlikte İstanbul’dan sürülmüştür. Bu sürülmenin sebebi, Ataullah Efendi ile birlikte III. Selîm’i tahtan indirenlere yardım ettiği iddiasıdır. 1224/1809’da Ankara’ya gönderilmiştir. Ankara’da çok sıkıntılı günler geçirmiş, Sultan Mahmûd’a yazdığı bir kasidesinde durumunun kötülüğünden bahsederek yardım talep etmiş, olumlu karşılanan bu talep sonucu, kendisine ayda bin kuruş maaş tahsis edilmiştir (Yener 1934: 29). Birkaç yıl sonra Ankara‘da çıkan bir karışıklık kendisine isnat edilerek 1227/1812’de Antep’e gönderilmesine karar verilmiştir. Antep’e gelirken yolda Cabbar-zâde Celâleddîn Paşa‘ya tesadüf etmiş, onun şefaatiyle Aydın-Güzelhisar’da oturmasına müsaade edilmiştir. 20 Şevval 1238//30 Haziran 1823 tarihinde ikamet ettiği Aydın’da vefat etmiş, Aydın Yeni Camii Kabristanı’nda Sadrazam Çelebi Mustafa Paşa ile Şeyhülislam Ataullah Efendi’nin mezarları önüne defnedilmiştir (Özel 1991: 245).

Eserleri şunlardır:

1. Tercüme-i Şerhü’s-Siyer-i Kebir: Devletler hukukuna dair Arapça eserin Türkçe tercümesidir. (Süleymaniye Ktp. Yahya Tevfik 1565)

2. Zeyl-i Devhati’l-Meşâyih: Nüshaları şunlardır: İstanbul Üniversite Ktp. TY 2558, 6198, 9823; Millî Ktp. 53; Süleymaniye Ktp. Esad Efendi 2265, 2441/2.

3. Fezâili’l-Cihat/El ­Hikmetü’l-Garra fi Ahkami’l-Gaza: İstanbul Üniversitesi Ktp. TY 2203’te ve Süleymaniye Esad Efendi 319’da nüshaları vardır.

4. Hulâsâtü’n-Nukûl fi’l-Edeb: Nüshası Mısır Millî Kütüphanesi nr. 93’te bulunmaktadır.

5. Münşeât, Tevârih, ­Kasâid ve Eş’âr Mecmuası: Nüshası İstanbul Üniversitesi Ktp. mnz. 1709’dadır.

6. Temhidü’l-Mevlüd fi Mehdi’l-Vücûd: İstanbul Üniversitesi Ktp. TY 6692, Millî Ktp. 462'de nüshaları bulunmaktadır. 16 varaktır.

7. Teysirü’l-Mesîr fi Şerhi’s-Siyeri’l-Kebîr: Arapçadır ve Ter­cüme-i Siyer-i Kebîr’den farklı bir eserdir. Süleymaniye Ktp. Hüsrev Paşa 382, Süleymaniye Ktp. Mihrişah Sultan 110, İstanbul Üniversitesi Ktp. AY 5867'de nüshaları bulunmaktadır.

8. Risâletü’l-Arûz: Asıl ismi Mizân-ı Selîm olan bu eser, 1203'te telif edilmiş olup III. Selîm’e sunulmuştur. Süleymaniye Ktp. Halet Efendi 739, Köprülü Ktp. Asım Bey 435, İstanbul Üniversitesi Ktp. TY 9729, 5616, 2979'da nüshları bulunmaktadır. 39 varaktır.

9. Manzûme-i Vilâdet-i Hatice Sultan: Abdülhamîd’in kızı Hatice Sultan’ın dünyaya gelişi münasebetiyle Arapça nazım ve nesir karışık yazılmış bir risaledir. İstanbul Üniversitesi Ktp. A. 5944, Millî Ktp. 06 Mil Yz A 154/2'da nüshaları bulunmaktadır.

10. İcazetnâme: İstanbul Üniversitesi Ktp. A. 4668'de ve İstanbul Üniversitesi Ktp TY 1709'da Münşeat Mecmuası içinde, 125b-132b varakları arasında yer almaktadır.

11. İmtihan Risâlesi: İstanbul Üniversitesi Ktp TY 2474'de Münşeat Mecmuası içinde 114a-114b varaklar arasında ve Süleymaniye Ktp. Yazma Bağışlar 4164/39'da nüshası bulunmaktadır.

12. Asâru’l-Hikem Fi Nakşi’l-Kadem: Nüshası Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmut 2184'dedir.

13. Risâle fi Hakki’l- Keff: İbadetler hakkındadır. Nüshası Milli Ktp. 19 Hk 630/4'dedir.

14. Risale fi Hakki’r-Reddi alâl-Vahhabiyet: Sünniler ile diğer mezhepler arasındaki münakaşaları içermektedir. Nüshası Milli Ktp. 27 Hk 229/2'dedir.

15. Nohud Yakısı Risâlesi: Nüshası Süleymaniye Mehmet Hafid 72/5'de 16b-18a varakları arasındadır.

Mehmed Münîb'in şiirleri genelde tarih manzumelerinden ibarettir. Hemşehrisi Mütercim Âsımla İstanbul’da ilk yıllarda aralarının iyi olmasına rağmen sonraları araları fena hâlde açılmıştır. Âsım, Târîh'inde hem Münîb’i hem Ataullah’ı ağır bir dille eleştirir. Âsım, bu çatışmayı her ikisinin de kendisini çekememeleri olarak yorumlar (Aksoy 1990: 7).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. C.4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Aksoy, Ömer Asım (1990). “Mütercim Asım-Hoca Münip Çatısması”. Yöre Dergisi (4): 7.

Arif Hikmet Tezkiresi. Millet Ktp. Tarih 789. vr. 59a.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Çoşkun Üçok. Ankara: KB. Yay.

Dağlıoğlu, Hikmet Turhan (1941). “Mehmet Münip Efendi”. Başpınar Dergisi (27): 1-20.

Erdem, Sadık (hzl.) (1985). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ'sı. Ankara: AKM Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Hatimetü’l-Eşar. İstanbul: İstihkam Alaylan Litografya Destgahı.

Güzelbey, Cemil Cahit (13 Mart 1977). “Bülbülzâde Hacı Abdullah Edip Bayram ve Bayram Soyundan Gelenler”. Gaziantep Sabah Gazetesi.

Güzelbey, Cemil Cahit (1-3 Mart 1979). “Hoca Mehmet Münip”. Gaziantep Sabah Gazetesi.

İpekten Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Okiç, Muhammed Tayyib (1969). “Mehmet Münib Ayıntâbî”. Gaziantep Kültür Dergisi (12): 33, 34, 57, 58, 81, 82, 106, 111-113.

Özel, Ahmet (1991). “Münib Ayıntabî”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 245-46.

Tatcı, Mustafa, Cemal Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Bizim Büro Yay.

Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Yaşar Cevizli Mağazaları.

Yener, Şakir Sabri (1934). Gaziantep Büyükleri. Gaziantep: Gaziantep Halk Fırkası Matbaası.

Gazel

Yârin tutalım gamze-i nâvek-eseri var

Âşıklarının sîne gibi bir siperi var

Bûs-ı lebini başına kaksa n’ola dilber

Zevk-i meyin elbetde gönül derd-i seri var

Meyl etdirir eşk-i ruh-ı zerdim bana yâri

Hâlince fakîrin de biraz sîm ü zeri var

Dikkatler ile yokladım ol mûy-miyânı

Bir hanceri vardır sakınır bir kemeri var

Yapsa gazel-i Es‘ada ebyât-ı nazîre

Bu tâze zemîn içre Münîbâ’da yeri var

Gazel

Fikr-i hattın isterim sînemde reyhân eyleyim

Seyl-i eşkim ol çemenzâr üzre bârân eyleyim

Nakş-ı pây-ı rahşına yüz sürmeden kasdım bu kim

Hâk-i kûyun dîdeye kuhl-i Sıfâhân eyleyim

Dâd ey rûh-ı musavver hicrile öldüm meded

Bâri gel âgûşa kim cisme seni cân eyleyim

Gönlümü deyr-i harâbât içre yap kim bir dahi

Hâne-i zühdü yıkıp da Kâ‘be vîrân eyleyim

Ben Münîbâ Es‘ada tahkîk-i taklîd eyledim

Kim bu nazm-ı zîveri ünvân-ı dîvân eyleyim

(Yakar, Halil İbrahim (2013). Antepli Divan Şairleri. Gaziantep: Yaşar Cevizli Mağazaları. 137.)