Madde Detay
NEDÎM-İ KADÎM, Mehmed
(d. ?/? - ö. 1081/1670)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mehmed’dir. 18. Yüzyıl şairi Nedîm’den ayırmak için Nedîm-i Kadîm lakabıyla anılmıştır. İstanbul’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemekle birlikte, 17. yüzyılın ilk çeyreğinde doğduğu tahmin edilmektedir. Ailesiyle ilgili bilinenler babasının bir berber olduğundan ibarettir.
Nedîm, medrese tahsilini müteakip Şeyhülislâm Ebû Sa'îd Efendi'den icazet olarak müderrisliğe başladı. Müderrislik hayatı sık sık tayin ve azillerle geçti. Uşşakîzade ve Şeyhî (vr. 291b)’nin verdiği bilgilere göre; sırasıyla Cenâbî Efendi Medresesi (1064/1654), Sa'dî Efendi Medresesi (1068/1657), Süleyman Subaşı Medresesi (1070/1659), Nişancı Paşa-yı Atîk Medresesi (1071/1660), Sinan Paşa Medresesi (1073/1662), Rüstem Paşa Medresesi (1075/1664), Sahn-ı Semân Medresesi (1076 /1665), son olarak da Zâl Mehmed Paşa (1079/1668) müderrisliği görevlerinde bulundu.
Nedîm, Safer 1081/Haziran 1670’te genç yaşında öldü. Ölüm tarihi, yanlışlıkla Âsım’da (vr. 45a) 1080, Mehmed Süreyyâ’da (1311: IV/549) ise 1108 olarak gösterilmiştir. Ölümüne, Rüşdî “Gitdi bir fâzıl didiler fevtinün târihini / Sahn-ı Cennetde Nedîmâ ol nedîm-i kudsiyân” (H. 1080) beytiyle tarih düşürdü (Şeyhî: vr.292a; Âsım: vr. 45a). Mezarı, bugün ortadan kaldırılmış olan Beyoğlu'ndaki Ayas Paşa Kabristanındadır (Mehmed Nâilî: II/1485).
Nedîm az yazan şairlerden biridir. Tek eseri yaklaşık 500 beyitlik divançe niteliğindeki Dîvân’ıdır. Kaynaklarda, üç dilde yazdığı şiirleri olduğu belirtilmekle birlikte, onun Türkçenin dışında yazdıkları Farsça bir kıta ve birkaç matladan öteye gitmez.
1.Dîvân: Dîvân, 4 kaside, 3 kıta-i kebire, 34 gazel, 7 rubai, 1 kıta, 14 matla, 2 muamma, ve 3 mektuptan oluşmaktadır. Kasidelerin sonundaki 1 kıta, 2 matla ve 2 muamma Farsçadır. Eserin, çeşitli divan mecmuaları içinde bilinen yedi nüshası vardır. Bunlar içinde en eskisi, Nedîm-i Kadîm’in ölümünden on yıl sonra Fasih Dede tarafından istinsah edilen Topkapı Sarayı Müzesi ndeki (Emânet, 1639/2, vr. 44-57) nüshadır. Bunun dışında, Halil Nihad Boztepe'nin Nedîm Dîvânı Külliyâtı adlı eserinin sonunda eski harflerle yayımlanmıştır (1338-40:330-347). Bu baskının, bugün için elimizde olmayan bir yazmaya dayandığı anlaşılmaktadır. Dîvân’ın tenkitli metni yayımlanmıştır (Horata 1987).
Nedîm-i Kadîm, kaynaklarda nüktedan, hoş sohbet, rahatına ve zevkine düşkün, rint meşrep, devlet erkânının nezdinde itibarlı bir şair olarak tanıtılır. Şeyhülislam Bahâyî, Fasîh Dede, Neşâtî, Nâ’ilî-i Kadîm, etkilendiği şairler arasındadır. Kemiksizzâde Safvet, onu meşhur Nedîm’le karşılaştırarak ikisini de birbirinden âlâ bulur. “Olmasun” redifli gazelinin Nedîm tarafından tanzir edilmesi, mahlastaşının da beğenisini kazandığını göstermektedir. Fakat iki şair arasındaki benzerlik mahlas ortaklığından öteye gitmez. Nedîm-i Kâdîm’de, yer yer Sebk-i Hindî etkisinde söylenmiş beyitlere rastlanmakla birlikte, sanatının asli özelliğini konuşma diline yaklaşan, sade ve külfetsiz bir söyleyiş oluşturur. “Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle sebeb bilmem”, “Bizüm de kadrümüz olsaydı rûzgâr yanında” vb… Nedîm-i Kadîm, Bâkî ve Şeyhülislâm Yahyâ’dan Nedîm'e uzanan çizgide daha çok taklit seviyesinde kalmış, sade ve külfetsiz bir dille yazdığı gazelleriyle devrinde şöhrete kavuşmayı başarmış ve şöhreti sonraki asra da taşmış bir şairdir.
Kaynakça
Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(2009). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.
Asım. Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr. Millet Ktp. Ali Emirî Efendi. Nu. 1326. vr. 45a.
Beliğ. Nuhbetü'l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. İstanbul Üniversitesi Ktp. Nu. T. 1182. vr. l00.
Bilkan, Ali Fuat (2006). “Klasik Estetikte Yeni Yönelişler: Orta Klasik Dönem (1600-1700)”. Türk Edebiyatı Tarihi (2006). ed. Talât S. Halman vd. Ankara: KTB Yay. 2: 259.
Bursalı Mehmed Tâhir (1972).Osmanlı Müellifleri. C.2. İstanbul. 270.
Boztepe, H. Nihad (1338-40). Nedîm Dîvânı. İstanbul. 330-347.
Çapan, Pervin (hzl.)(2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 588.
Horata, Osman (hzl.) (1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay.
Karahan, Abdülkadir (1977). “Nedîm-i Kadîm”. Türk Ansiklopedisi. C. 25. İstanbul: MEB Yay. 176.
Kemiksiz-zade Safvet. Nuhbetü'l-Âsâr min-Fevâ'idi'l-Eş'âr. İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 6189. vr.130a.
Mehmed Nailî. Tuhfe-i Nailî. C.2. Millî Ktp., Yz.B.611. 1485.
Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C.4. İstanbul. 549.
Safâyî. Tezkiretü'ş-Şu'arâ. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı. Nu. 112. vr. 248b;
Şeyhî Mehmed. Vekâyi'u'l-Fuzalâ. Süleymâniye Ktp. Beşir Ağa. C. 1. Nu. 479. vr. 291b.
Tevfik. Mecmû’atü’t-Terâcim. İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 192. vr. 51a.
Uşşâkî-zâde Seyyid İ. Hâsib. Şeka'ikü'n-Nu'mâniyye Zeyil. Süleymaniye Ktp.Murad Molla Ktb. Nu. 143.vr. 202b.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. OSMAN HORATAYayın Tarihi: 04.04.2013Güncelleme Tarihi: 26.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün
Derdün nedür gönül sana bir hâlet olmasun
Sad el-hazer ki sevdügün ol âfet olmasun
Gâhî girişme gâhî tegâfül gehî itâb
Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasun
Dünyâya oldı velvele-endâz-ı rüste-hîz
Gülzâre azm iden o sehî-kâmet olmasun
Bî-gâne-meşrebâ bize tâ key tegâfülün
Bir âşinâ-nigâha da mı ruhsat olmasun
Gelmez o şûh meclise agyâr gelmese
İster ki arz-ı hâle dahi fırsat olmasun
Merhem-pezîr olmadı zahmum benim Mesîh
İtme telef ilâcunı gel zahmet olmasun
Gâhî nigâh-ı nâza da vir ruhsat-ı niyâz
Nâz itmemek niyâza da bir âdet olmasun
Ey andelîb nâle-i âteş-feşânı ko
Terdür mizâc-ı nâzük-i gül sıklet olmasun
Şâyed eser ide nefes-i âteşîni hayf
Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasun
Gazel
mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün
Neden âzürde oldun nâzenînüm bî-sebeb bilmem
Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle gazab bilmem
Bana zehr-i sitemdür hasretünde bâde-i işret
Ben ol metsem ki sensüz neşve-i câm-ı tarab bilmem
Gönül pür-ıztırâb-ı gayret ammâ mest-i nâzumla
Bu demde câm-ı sahbâ gibi kimdür leb-be-leb bilmem
Benem ol nev-müselmân-ı mahabbet zülf-i kâfir-kîş
Esîr itmek beni sünnet midir yâ müstehab bilmem
Siyeh-mest-i cünûn-ı ışk olan rüsvâ Nedîmem ben
Eger küstâh isem ma’zûr tut resm-i edeb bilmem
(Horata, Osman (hzl.)(1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay. 142-43, 148-50.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 04.04.2013Güncelleme Tarihi: 26.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün
Derdün nedür gönül sana bir hâlet olmasun
Sad el-hazer ki sevdügün ol âfet olmasun
Gâhî girişme gâhî tegâfül gehî itâb
Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasun
Dünyâya oldı velvele-endâz-ı rüste-hîz
Gülzâre azm iden o sehî-kâmet olmasun
Bî-gâne-meşrebâ bize tâ key tegâfülün
Bir âşinâ-nigâha da mı ruhsat olmasun
Gelmez o şûh meclise agyâr gelmese
İster ki arz-ı hâle dahi fırsat olmasun
Merhem-pezîr olmadı zahmum benim Mesîh
İtme telef ilâcunı gel zahmet olmasun
Gâhî nigâh-ı nâza da vir ruhsat-ı niyâz
Nâz itmemek niyâza da bir âdet olmasun
Ey andelîb nâle-i âteş-feşânı ko
Terdür mizâc-ı nâzük-i gül sıklet olmasun
Şâyed eser ide nefes-i âteşîni hayf
Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasun
Gazel
mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün
Neden âzürde oldun nâzenînüm bî-sebeb bilmem
Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle gazab bilmem
Bana zehr-i sitemdür hasretünde bâde-i işret
Ben ol metsem ki sensüz neşve-i câm-ı tarab bilmem
Gönül pür-ıztırâb-ı gayret ammâ mest-i nâzumla
Bu demde câm-ı sahbâ gibi kimdür leb-be-leb bilmem
Benem ol nev-müselmân-ı mahabbet zülf-i kâfir-kîş
Esîr itmek beni sünnet midir yâ müstehab bilmem
Siyeh-mest-i cünûn-ı ışk olan rüsvâ Nedîmem ben
Eger küstâh isem ma’zûr tut resm-i edeb bilmem
(Horata, Osman (hzl.)(1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay. 142-43, 148-50.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 26.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün
Derdün nedür gönül sana bir hâlet olmasun
Sad el-hazer ki sevdügün ol âfet olmasun
Gâhî girişme gâhî tegâfül gehî itâb
Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasun
Dünyâya oldı velvele-endâz-ı rüste-hîz
Gülzâre azm iden o sehî-kâmet olmasun
Bî-gâne-meşrebâ bize tâ key tegâfülün
Bir âşinâ-nigâha da mı ruhsat olmasun
Gelmez o şûh meclise agyâr gelmese
İster ki arz-ı hâle dahi fırsat olmasun
Merhem-pezîr olmadı zahmum benim Mesîh
İtme telef ilâcunı gel zahmet olmasun
Gâhî nigâh-ı nâza da vir ruhsat-ı niyâz
Nâz itmemek niyâza da bir âdet olmasun
Ey andelîb nâle-i âteş-feşânı ko
Terdür mizâc-ı nâzük-i gül sıklet olmasun
Şâyed eser ide nefes-i âteşîni hayf
Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasun
Gazel
mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün
Neden âzürde oldun nâzenînüm bî-sebeb bilmem
Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle gazab bilmem
Bana zehr-i sitemdür hasretünde bâde-i işret
Ben ol metsem ki sensüz neşve-i câm-ı tarab bilmem
Gönül pür-ıztırâb-ı gayret ammâ mest-i nâzumla
Bu demde câm-ı sahbâ gibi kimdür leb-be-leb bilmem
Benem ol nev-müselmân-ı mahabbet zülf-i kâfir-kîş
Esîr itmek beni sünnet midir yâ müstehab bilmem
Siyeh-mest-i cünûn-ı ışk olan rüsvâ Nedîmem ben
Eger küstâh isem ma’zûr tut resm-i edeb bilmem
(Horata, Osman (hzl.)(1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay. 142-43, 148-50.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün
Derdün nedür gönül sana bir hâlet olmasun
Sad el-hazer ki sevdügün ol âfet olmasun
Gâhî girişme gâhî tegâfül gehî itâb
Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasun
Dünyâya oldı velvele-endâz-ı rüste-hîz
Gülzâre azm iden o sehî-kâmet olmasun
Bî-gâne-meşrebâ bize tâ key tegâfülün
Bir âşinâ-nigâha da mı ruhsat olmasun
Gelmez o şûh meclise agyâr gelmese
İster ki arz-ı hâle dahi fırsat olmasun
Merhem-pezîr olmadı zahmum benim Mesîh
İtme telef ilâcunı gel zahmet olmasun
Gâhî nigâh-ı nâza da vir ruhsat-ı niyâz
Nâz itmemek niyâza da bir âdet olmasun
Ey andelîb nâle-i âteş-feşânı ko
Terdür mizâc-ı nâzük-i gül sıklet olmasun
Şâyed eser ide nefes-i âteşîni hayf
Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasun
Gazel
mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün
Neden âzürde oldun nâzenînüm bî-sebeb bilmem
Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle gazab bilmem
Bana zehr-i sitemdür hasretünde bâde-i işret
Ben ol metsem ki sensüz neşve-i câm-ı tarab bilmem
Gönül pür-ıztırâb-ı gayret ammâ mest-i nâzumla
Bu demde câm-ı sahbâ gibi kimdür leb-be-leb bilmem
Benem ol nev-müselmân-ı mahabbet zülf-i kâfir-kîş
Esîr itmek beni sünnet midir yâ müstehab bilmem
Siyeh-mest-i cünûn-ı ışk olan rüsvâ Nedîmem ben
Eger küstâh isem ma’zûr tut resm-i edeb bilmem
(Horata, Osman (hzl.)(1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay. 142-43, 148-50.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Meslek | Görüntüle |
11 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Meslek | Görüntüle |
12 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Meslek | Görüntüle |
13 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Ali (Direktör) | d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendi | d. ? - ö. 1812-1813 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | CİHANGÎR, III. Mustafa | d. 1717 - ö. 1774 | Madde Adı | Görüntüle |