NEDÎM-İ KADÎM, Mehmed

(d. ?/? - ö. 1081/1670)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

 

 

Asıl adı Mehmed’dir. 18. Yüzyıl şairi Nedîm’den ayırmak için Nedîm-i Kadîm lakabıyla anılmıştır. İstanbul’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemekle birlikte, 17. yüzyılın ilk çeyreğinde doğduğu tahmin edilmektedir. Ailesiyle ilgili bilinenler babasının bir berber olduğundan ibarettir.

Nedîm, medrese tahsilini müteakip Şeyhülislâm Ebû Sa'îd Efendi'den icazet olarak müderrisliğe başladı. Müderrislik hayatı sık sık tayin ve azillerle geçti. Uşşakîzade ve Şeyhî (vr. 291b)’nin verdiği bilgilere göre; sırasıyla Cenâbî Efendi Medresesi (1064/1654), Sa'dî Efendi Medresesi (1068/1657), Süleyman Subaşı Medresesi (1070/1659), Nişancı Paşa-yı Atîk Medresesi (1071/1660), Sinan Paşa Medresesi (1073/1662), Rüstem Paşa Medresesi (1075/1664), Sahn-ı Semân Medresesi (1076 /1665), son ola­rak da Zâl Mehmed Paşa (1079/1668) müderrisliği görevlerinde bulundu.

Nedîm, Safer 1081/Haziran 1670’te genç yaşında öldü. Ölüm tarihi, yanlışlıkla Âsım’da (vr. 45a) 1080, Mehmed Süreyyâ’da (1311: IV/549) ise 1108 olarak gösterilmiştir. Ölümüne, Rüşdî “Gitdi bir fâzıl didiler fevtinün târihini / Sahn-ı Cennetde Nedîmâ ol nedîm-i kudsiyân” (H. 1080) beytiyle tarih düşürdü (Şeyhî: vr.292a; Âsım: vr. 45a). Mezarı, bugün ortadan kaldırılmış olan Beyoğlu'ndaki Ayas Paşa Kabristanındadır (Mehmed Nâilî: II/1485).

Nedîm az yazan şairler­den biridir. Tek eseri yaklaşık 500 beyitlik divançe niteliğindeki Dîvân’ıdır. Kaynaklarda, üç dilde yazdığı şiirleri olduğu belirtilmekle birlikte, onun Türkçenin dışında yazdıkları Farsça bir kıta ve birkaç matladan öteye gitmez.

1.Dîvân: Dîvân, 4 kaside, 3 kıta-i kebire, 34 gazel, 7 rubai, 1 kıta, 14 matla, 2 muamma, ve 3 mektuptan oluşmaktadır. Kasidelerin sonundaki 1 kıta, 2 matla ve 2 muamma Farsçadır. Eserin, çeşitli divan mecmuaları içinde bilinen ye­di nüshası vardır. Bunlar içinde en eskisi, Nedîm-i Kadîm’in ölümünden on yıl sonra Fasih Dede tarafından istinsah edilen Topkapı Sarayı Müzesi ndeki (Emânet, 1639/2, vr. 44-57) nüshadır.  Bunun dışında, Halil Nihad Boztepe'nin Nedîm Dîvânı Külliyâtı adlı eserinin sonunda eski harflerle yayımlanmıştır (1338-40:330-347). Bu baskının, bugün için elimizde olmayan bir yazmaya dayandığı anlaşılmaktadır. Dîvân’ın tenkitli metni  yayımlanmıştır (Horata 1987).  

Nedîm-i Kadîm, kaynaklarda nüktedan, hoş sohbet, rahatına ve zevkine düşkün, rint meşrep, devlet erkânının nezdinde itibarlı bir şair olarak tanıtılır. Şeyhülislam Bahâyî, Fasîh Dede, Neşâtî, Nâ’ilî-i Kadîm, etkilendiği şairler arasındadır. Kemiksizzâde Safvet, onu meşhur Nedîm’le karşılaştırarak ikisini de birbirinden âlâ bulur. “Olmasun” redifli gazelinin Nedîm tarafından tanzir edilmesi, mahlastaşının da beğenisini kazandığını göstermektedir. Fakat iki şair arasındaki benzerlik mahlas ortaklığından öteye gitmez. Nedîm-i Kâdîm’de, yer yer Sebk-i Hindî etkisinde söylenmiş beyitlere rastlanmakla birlikte, sanatının asli özelliğini konuşma diline yaklaşan, sade ve külfetsiz bir söyleyiş oluşturur. “Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle sebeb bilmem”, “Bizüm de kadrümüz olsaydı rûzgâr yanında” vb… Nedîm-i Kadîm, Bâkî ve Şeyhülislâm Yahyâ’dan Nedîm'e uzanan çizgide daha çok taklit seviyesinde kalmış, sade ve külfetsiz bir dille yazdığı gazelleriyle devrinde şöhrete kavuşmayı başarmış ve şöhreti sonraki asra da taşmış bir şairdir. 

 

 

Kaynakça

Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.)(2009). İsmail Belîğ Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yay.

Asım. Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr. Millet Ktp. Ali Emirî Efendi. Nu. 1326. vr. 45a.

Beliğ. Nuhbetü'l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti'l-Eş'âr. İstanbul Üniversitesi Ktp. Nu. T. 1182. vr. l00.

Bilkan, Ali Fuat (2006). “Klasik Estetikte Yeni Yönelişler: Orta Klasik Dönem (1600-1700)”. Türk Edebiyatı Tarihi (2006). ed. Talât S. Halman vd. Ankara: KTB Yay. 2: 259. 

Bursalı Mehmed Tâhir (1972).Osmanlı Müellifleri. C.2. İstanbul. 270.

Boztepe, H. Nihad (1338-40). Nedîm Dîvânı. İstanbul. 330-347.

Çapan, Pervin (hzl.)(2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî: Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay. 588.

Horata, Osman (hzl.) (1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay.

Karahan, Abdülkadir (1977). “Nedîm-i Kadîm”. Türk Ansiklopedisi. C. 25. İstanbul: MEB Yay. 176.

Kemiksiz-zade Safvet. Nuhbetü'l-Âsâr min-Fevâ'idi'l-Eş'âr. İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 6189. vr.130a.

Mehmed Nailî. Tuhfe-i Nailî. C.2. Millî Ktp., Yz.B.611. 1485.

Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C.4. İstanbul. 549.

Safâyî. Tezkiretü'ş-Şu'arâ. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi Mülhakı. Nu. 112. vr. 248b;

Şeyhî Mehmed. Vekâyi'u'l-Fuzalâ. Süleymâniye Ktp. Beşir Ağa. C. 1. Nu. 479. vr. 291b.

Tevfik. Mecmû’atü’t-Terâcim. İstanbul Üniversitesi Ktp. TY. 192. vr. 51a.

Uşşâkî-zâde Seyyid İ. Hâsib. Şeka'ikü'n-Nu'mâniyye Zeyil. Süleymaniye Ktp.Murad Molla Ktb. Nu. 143.vr. 202b.

 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: PROF. DR. OSMAN HORATA
Yayın Tarihi: 04.04.2013
Güncelleme Tarihi: 26.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün

Derdün nedür gönül sana bir hâlet olmasun

Sad el-hazer ki sevdügün ol âfet olmasun

 

Gâhî girişme gâhî tegâfül gehî itâb

Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasun

 

Dünyâya oldı velvele-endâz-ı rüste-hîz

Gülzâre azm iden o sehî-kâmet olmasun

 

Bî-gâne-meşrebâ bize tâ key tegâfülün

Bir âşinâ-nigâha da mı ruhsat olmasun

 

Gelmez o şûh meclise agyâr gelmese

İster ki arz-ı hâle dahi fırsat olmasun

 

Merhem-pezîr olmadı zahmum benim Mesîh

İtme telef ilâcunı gel zahmet olmasun

 

Gâhî nigâh-ı nâza da vir ruhsat-ı niyâz

Nâz itmemek niyâza da bir âdet olmasun

 

Ey andelîb nâle-i âteş-feşânı ko

Terdür mizâc-ı nâzük-i gül sıklet olmasun

 

Şâyed eser ide nefes-i âteşîni hayf

Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasun

 

Gazel

mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün

Neden âzürde oldun nâzenînüm bî-sebeb bilmem

Beni öldürmege lâzım mı tâ böyle gazab bilmem

 

Bana zehr-i sitemdür hasretünde bâde-i işret

Ben ol metsem ki sensüz neşve-i câm-ı tarab bilmem

 

Gönül pür-ıztırâb-ı gayret ammâ mest-i nâzumla

Bu demde câm-ı sahbâ gibi kimdür leb-be-leb bilmem

 

Benem ol nev-müselmân-ı mahabbet zülf-i kâfir-kîş

Esîr itmek beni sünnet midir yâ müstehab bilmem

 

Siyeh-mest-i cünûn-ı ışk olan rüsvâ Nedîmem ben

Eger küstâh isem ma’zûr tut resm-i edeb bilmem

(Horata, Osman (hzl.)(1987). Nedîm-i Kadîm Dîvançesi. Ankara: KTB Yay. 142-43, 148-50.) 

 


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Doğum YeriGörüntüle
2ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813Doğum YeriGörüntüle
3CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774Doğum YeriGörüntüle
4Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Doğum YılıGörüntüle
5ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813Doğum YılıGörüntüle
6CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774Doğum YılıGörüntüle
7Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Ölüm YılıGörüntüle
8ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813Ölüm YılıGörüntüle
9CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774Ölüm YılıGörüntüle
10Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899MeslekGörüntüle
11ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813MeslekGörüntüle
12CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774MeslekGörüntüle
13Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Ali (Direktör)d. 1846 - ö. 3 Şubat 1899Madde AdıGörüntüle
17ZEKÂ'Î, Şeyh Mustafa Efendid. ? - ö. 1812-1813Madde AdıGörüntüle
18CİHANGÎR, III. Mustafad. 1717 - ö. 1774Madde AdıGörüntüle