NİHÂNÎ, Turak Çelebi

(d. ?/? - ö. 970/1563)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Beyânî ve Kınalızâde Edirneli olduğunu söylerse de İstanbullu’dur. Lakabı Turak Çelebi’dir. Babası İran’dan gelip Eyüp civarında yerleşmiş ve kendisi de bu bölgede doğup büyümüştür. Eğitimi hakkında kaynaklarda bilgi bulunmamaktadır. Ancak şairlik, hattatlık, silahşorluk, musikişinaslık gibi sahip olduğu yeteneklere bakılırsa iyi bir eğitim aldığı tahmin edilebilir. Kardeşi Kaya Bey ile birlikte bir süre Dukakin-zâde Mehmed Paşa’nın nedimliğini yapmıştır. Bir ara kendisi Paşa’nın nişancısı, kardeşi de mühürdarı olmuştur. Dukakin-zâde Kahire Beylerbeyi olduğu dönemde Manisa’da bulunan II. Selim’e gönderdiği hediyeleri ulaştırmakla görevlendirilmiş, burada önce Celal Bey’in yakınlığını kazanarak onun aracılığıyla şehzadeye tanıtılmıştır. Kardeşi Kaya Bey gibi saz çalmayı da bilen Turak Çelebi’nin kabiliyetleri Şehzâde tarafından fark edilince saz çalmaya tövbe ettirilip sürekli onun meclislerinde ve yakınında bulunmuştur. Bir ara imrahorluğa tayin edilmiş ve sonrasında defterdarlığa kadar yükselmiştir.

Şehzade Bayezid kaybettiği taht mücadelesi sonucu Tahmasb’a sığındığı zaman II. Selim’in Turak Çelebi’yi elçi olarak gönderdiği bilinmektedir. Gittiğinde Tahmasb’ın hayranlığını kazandığı ve Tahmasb’ın kendisi için “Rûmdan böyle bir kimse zuhur eder miymiş” dediği nakledilir. Kanuni Sultan Süleyman’dan lalalık pâyesi alma ümidi taşırken bazı bozguncu kimseler tarafından kendisine iftira edilerek sultanın gazabına uğratılıp öldürülmüştür. Hamisi olduğu Ulvî’nin onun ölümüne düşürdüğü Eyleye Hak ana cinânı Turak şeklindeki tarih mısraı meşhurdur.

Turak Çelebi cömert, güzel ahlaklı, iyiliksever ve ömrü boyunca şair ve sanatkârlara hamilik etmiş biridir. Meşâmî, Makâlî ve Ulvî gibi şairleri II. Selim’in muhitine kendisi kazandırmıştır. Kemençe üstadı kardeşi Kaya Bey ile birlikte saz çaldığı ve Sâz-nâme adlı bir eseri olduğu bilinmektedir. Evliya Çelebi’nin saz isimleri için bu eserden yararlandığı belirtilir.

 

Kaynakça

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KB Yay.

İsen, Mustafa (1993). Acıyı Bal Eylemek, Türk Edebiyatında Mersiye. Ankara: AkçağYay. 

İsen, Mustafa (2000). “Klâsik Kültürden İki İlginç Portre Turak Çelebi ve Ulvî”. Ötelerden Bir Ses, Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara:AkçağYay. 

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Alî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: TTK Yay.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2009). Gülşen-i Şu‘arâ (Bağdatlı Ahdî). Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10731,agmpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 10.02.2015]

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10733,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 10.02.2015]

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10739,tsmetinbpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 10.02.2015]

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998). Osmanlı Tarihi. C. II. Ankara: TTK Yay. 

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ESMA ŞAHİN
Yayın Tarihi: 20.02.2015
Güncelleme Tarihi: 30.10.2020

Eserlerinden Örnekler

Şiir Örnekleri

Aşağıdaki gazeli ölmeden önce söylediği rivayet edilir:

Cân oldı şehâ şâhid-i maksûdına vâsıl

Sultân-ı gam-ı ışkuna dil olalı menzil

 

Katlüme delîl olsa n’ola gamzene zülfün

Meşhûrdur e’d-dâlü ale’l-hayrı kefâ’il

 

Ey kaşı kemân tîr-i havâdisden alınmaz

Peykânun ile sînede cân olalı yek-dil

 

Olmasa kişi ‘âlem-i esrâr-ı gam-ı ‘ışk

Tahsîl-i ‘ulûm eylemedin ana ne hâsıl

 

Zulmetde kalurdum şeb-i hicrânda Nihânî

Âhum şereri olmasa ger bana meşâ‘il


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Doğum YeriGörüntüle
3Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Doğum YılıGörüntüle
6Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Ölüm YılıGörüntüle
9Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?MeslekGörüntüle
11NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629MeslekGörüntüle
12Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?MeslekGörüntüle
13ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16ŞEVKÎ, Ahmed Şevkî Efendid. 1832 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17NESÎBÎ, Seyyid Ahmed Nesîbî Efendid. ? - ö. 1629Madde AdıGörüntüle
18Onur Şimşekd. 1978 - ö. ?Madde AdıGörüntüle