RÂTİB, Ahmed Paşa

(d. 1125/1135?/1711?-22? - ö. 1175/1762)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Râtib Ahmed, Mora Yenişehir’de (Tesalya) dünyaya geldi. Kaynaklarda verilen bilgilere göre 1711 veya 1722 tarihlerinde dünyaya geldi. Sultan I. Mahmud devrinde sadrazamlık ve ordu komutanlığı görevlerinde bulunan Moralı Topal Osman Paşa’nın oğludur (Tahir 1311:189; Hacı Tevfik: 192). Arapça ve Farsçayı iyi derecede öğrenerek arkadaşları arasında yüksek bir dereceye ulaştı. Şiir ve inşada kendisini geliştirdi ve bu alanlarda söz sahibi oldu. Akovalı-zâde Şeyh Hâtem Efendi’nin (ö.1757-58) terbiyesinde yetişti, ondan zahirî ve batinî ilimleri tahsil etti. Meşhur hattat Mehmed Râsim Efendi’den (ö.1169/1756) hüsn-i hat sanatını meşk ederek icazet aldı. Babası Topal Osman Paşa (1144/1732), İran’la yapılan savaşta şehit düşünce, Paşa’nın tuğ ve alemleri ile birlikte paşalık rütbesi aldı. 1153 Cemaziyülahırında (Temmuz 1740) Rumeli valisi, ardından Osmanlı donamasında kaptanıderya (1156/1743) oldu. III. Ahmed Han’ın kızı Ayşe Sultan’la evlenerek saraya damat oldu. Haniye, Eğriboz, Rumeli, Aydın Turhal, Vidin, Yanya vilayetlerinde valilik görevlerinde bulundu. Mora valisi iken kırk yaşlarında vefat etti (Sa’âdeddin 1928:72). Sicill-i Osmanî’ye göre vefat ettiğinde elli yaşlarındaydı (Süreyya 1311:255). Müstakim-zâde Sa’âdeddin (1928:73), şairin ölümü ile ilgili tam tarih düşürmüştür:

“Mansıbun kişver-i me’vâ ola Ahmed Paşa 1175”(1762)

 Râtib Ahmed Paşa, maharet, ilim ve irfan sahibi; yürekli, cesur ve itikadı kuvvetli eşsiz bir vezirdi. Râtib’in Dîvânı’ndan başka eseri yoktur. Dîvân'da  toplam 305 manzume vardır. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Ty. 1288, Ty. 5518, Ty. 347, Ty. 289, Ty. 9683; İbnül Emin Mahmud Kemal Böl. Ty. 2990;  Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Eserler Bölümü 145, Süleymaniye Kütüphanesi Mehmed Murad Efendi 250 numaralarda kayıtlı 8 yazma nüshası vardır. Dîvân'ın tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Kılıç 1996).

Şiirlerinde Râtib mahlasını kullanan şairde, hikemî tarzın yanında Sebk-i Hindî ve mahallîleşmenin de izleri görülür. Nitekim bu akımların en önemli temsilcilerinden Nâbi, Akovalı-zâde Şeyh Hâtem Efendi, Nâ'ilî-i Kadîm, Nedîm gibi şairlerin bazı manzumelerine nazireler yazdı. Şair, şiirde mana derinliğine önem vermiştir. Bazı manzumelerinde tasavvufi konuları işler, tarikat adabını anlatır. Bazan de İstanbul’un mesire yerlerinden bahseder. Kaside ve gazellerinde ağır ve sanatlı bir dil kullanmasına karşın, murabba, müfret, muhammes, kıta ve nazımlarında daha sade bir dil tercih etmiştir.

Kaynakça

Ârif Hikmet. Tezkire-i Şuara. Millet Ktp. Ali Emiri, Tarih nr. 789, vr. 25.

Bursalı Mehmed Tahir (1311). Osmanlı Müellifleri. C.2. İstanbul: Matbaa-i Amire. 189.

Hacı Tevfik. Mecmuatü’t Terâcim. İstanbul Üniversitesi Ktp nr. 192.

Kılıç, Yasin (1996). Râtib Ahmed Paşa, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Mehmed Süreyya (1311). Sicill-i Osmanî. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Amire. 255.

Müstakim-zâde S. Sa’âdeddin (1928). Tuhfe-i Hattâtin. İstanbul: Devlet Matbaası. 72-73.

Râmiz Hüseyin. Âdâb-i Zürefâ. Süleymaniye Ktp. Esad Ef. Nr. 3873. 356.

Silahdâr-zâde Mehmed Emin. Silahdâr Tezkiresi. İstanbul Ün. Ktp. Tr. Nr. 2557.

Şefkatî (Seyyid Abdülfettâh). Şefkat Tezkiresi. Beyazid Devlet Ktp. Cevdet Paşa, nr. 130. 

Şemseddin Sâmi (1311). Kâmusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası. 2232.

Türk Ansiklopedisi (1984). C. 27. Ankara: MEB Yay. 238.

Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1943). C. 3. İstanbul. 789.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ YASİN KILIÇ
Yayın Tarihi: 02.04.2014
Güncelleme Tarihi: 17.11.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün

Gülistân nazra-i im’âna nîşter zârdur sensiz

Gülün her bergi cânâ çeşmüme bir hârdur sensiz

Degül çeşm ü gönül şeb tâ seher ey gül firâkunla

Kuvâ-yı zâhir ü bâtın dahi bîdârdur sensiz

Nigâh-ı hayret-efzâ-yı dile künc-i firâkunda

Hayâl-i halka-i zülf-i siyâhun mârdur sensiz

Dem-â-dem katre-pâş olmakda gûyâ bezm-i hicrâna

Dü çeşm-i hûn-feşânum sâgar-ı ser-şârdur sensiz

N’ola dârü’ş-şifâya itse rağbet ser-te-ser diller

Gönüller şeh-levendüm şimdi hep bîmârdur sensiz

Heves ne-şnâsa bî-tâ’il iken izhâr-ı aşk itmek

Bakılsa herkese keşf-i hevâ nâ-çârdur sensiz

Yetiş ey çâre-sâzum Râtib-i zâra meded-kâr ol

Ki ana def’-i kürbet eylemek düşvârdur sensiz

Murabba

mefâ’îlün mefâ’îlün fe‘ûlün

Meded ey şûh-ı şîrîn-kâr efendim

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

Amân ey dilber-i ‘âlem-pesendim

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

Senin-çün geçmişim ben cân u tenden

Ne alıp veremez ağyâr benden

Budur ancak niyâzum işte senden

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

Firâk-ı hasretinle bî-karârum

Gice tâ subha dek encüm-şümârum

Ne var ey dil-şikâr u şive-kârum

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

Arada yoğ idi teklîf evvel

Miyâna girmemişken dahi engel

Unutma bâri teşrîf ‘ahdini gel

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

Gönül hayrân-ı hüsn ü ânun olsun

Esîr-i gamze-i fettânun olsun

Senün Râtib kulun kurbânun olsun

Bu şeb gam-hâneme behcet-resân ol

(Kılıç, Yasin (1996). Râtib Ahmed Paşa, Edebî Kişiliği, Divanı’nın Tenkitli Metni ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 237-38, 364-65).


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Doğum YeriGörüntüle
3ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraDoğum YeriGörüntüle
4Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Doğum YılıGörüntüle
6ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraDoğum YılıGörüntüle
7Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Ölüm YılıGörüntüle
9ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraÖlüm YılıGörüntüle
10Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
11İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821MeslekGörüntüle
12ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraMeslekGörüntüle
13Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraAlan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Derviş Ahmed el-Mevlevîd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17İZZET, İzzet Efendid. ? - ö. 1821Madde AdıGörüntüle
18ÂRİFÎd. ? - ö. 1564\\\'ten sonraMadde AdıGörüntüle