Madde Detay

Asıl adı Mahmud’dur. Bazı kaynaklarda Trabzonlu, bazılarında da Tırnovalı gösteriliyor ise de Filibeli şair Riyâzî’nin kardeşi olduğu bilindiğine göre çoğu kaynakta belirtilen Filibeli olduğu kaydı doğru olmalıdır. Yeşil-zâde Kadı Sinan Efendi’nin oğludur. Filibe’de babasından dolayı Yeşil-zâde ve halk arasında Baba Çelebi ve Baba Efendi adıyla tanındı. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra Kadrî Efendi’nin hizmetinde bulundu. İlim yolunda devam etmedi ve danişmend iken dârüşşifâ tabiplerinden Hekîm Efendi’den el alarak Nakşibendî tarikatine intisap etti. Tarikat yolunda bütün dünya mal ve hırsından elini eteğini çekmişken Kadri Efendi’nin tavsiyesiyle vezir-i azam Rüstem Paşa’nın tarikat yolunda hocalığını yapan Rızâyî, aynı zamanda onun en yakın dostu oldu. Rüstem Paşa’nın manevi pederi olması dolayısıyla Baba Efendi diye anılmaya başlandı. Rüstem Paşa 950/1543-44 senesinde vezir-i azam olunca Rızâyî elli akçe ile tekaüd oldu. Bundan sonra rahat bir ömür süren şairin evi, vezir-i azama olan yakınlığı dolayısıyla devlet kapısında umur ve makam umanların ilticagâhı durumuna geldi. 968/1560/61’de oğlunu kaybeden Rızâyî, Cemâziyelâhir 987/ Ağustos 1579’da öldü. Müstakîm-zâde, aynı yılın ilk günü (24 Ağustos 1579) öldüğünü kaydeder. “Ta’miye vechi üzre didi târîhin / Didi hâtif Rızâyî-i bî-dil” beyti ölümüne tarihtir. Kabri Eyüp Türbesi civarındadır. Kınalı-zâde Tezkiresi’nde öldüğünde arkasında oldukça fazla sayıda mal, para, emlak ve akar kaldığını belirtmektedir. Cömert, yardımsever ve hayırsever bir kimse olan Rızâyî, Süleymaniye Camii civarında bir medrese yaptırarak vakfetmiştir. Rızâyî’nin aynı zamanda hüsn-i hatta başarılı olduğu ve vakit buldukça değerli eserleri istinsah ettiği de kaynaklarda kayıtlı bilgiler arasındadır. En büyük hat sanatkârlarından Şeyh Hamdullah Efendi’den talik, sülüs ve nesih meşk etmiştir. Âşık Çelebi, İslâmî ilimlerdeki yüksek derecesinden övgüyle bahseder. Latîfî, devlet ve saltanatın ileri gelenleri ile yakınlığı olmasına rağmen makam ve mevki edinme derdine düşmediğini, dünya makamı yerine kanaati tercih ettiğini ifade etmektedir. Bâkî gibi sultânü’ş-şuarâ unvanı almış devrin en ünlü şairinin kasideyle övdüğü Rızâyî’nin devrin bir çok şairini himaye ettiği de anlaşılmaktadır. Bu şairlerden biri olan Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde Baba Çelebi’nin 11 adet naziresi de yer almaktadır. Tezkireler de şairliğinden övgüyle söz etmektedir. Latîfî, şiirde Osmanlı ülkesinin Hassân’ı, nesirde Hâce-i Cihân’ı olduğunu söyler. Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmi’u’n-Nezâ’irinde dokuz, Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde 11 ve Pervâne Bey Mecmuası’nda 13 adet şiiri yer almaktadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

Eğridirli Hacı Kemâl. Câmi’u’n-Nezâ’ir. Bayezıd Kütüphanesi No. 5782, vr. 35b, 229a, 277a…

İsen, Mustafa (hzl.) (1994).  Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane, Yz. A. 679, vr. 47a.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.[erişim tarihi: 20.03.2013]

Köksal, M. Fatih (2007). “Rızâî”. Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 7. Ankara: AKM Yay. 350-351.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkâb. Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Ef. No. 628, vr. 445a.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddîn (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat No. 406, vr. 40b, 127a, 145b…

“Rızâyî”(1990). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Dergâh Yay. 330.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. No. 3871, vr. 54b.

Solmaz, Süleyman (hzl.) (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

  GAZEL 

 Gülşen-i kûyundan esdi subh-dem bâd-ı sabâ

 Cân meşâmmıdur irişdi nefha-i bûy-ı vefâ

 Maksad-ı aksâ-yı cânum kâsıdısın ey sanem

 Hayr-makdem gel berü ehlen ve sehlen merhabâ

 Nâme-i nâmî getürdün ol kirâmî yârdan

 Makdemün şükrânesine yoluna cânum fidâ

 Her nefes ol sag esen sen ey nesîm-i kûy-ı dûst

 Kim getürdün hâk-i pây-i yârdan kuhli cilâ

 Rûşen itdi ey Rızâyî dîde-i nem-dîdemi

 Kuvvetü’l-’aynum dir isem yiridür ol hâk-i pâ

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.[erişim tarihi: 20.03.2013].111)