Madde Detay

Asıl adı İlkin Manya olan âşık 23 Haziran 1948 tarihinde Eskişehir’de doğmuştur. Mehmet ve Latife Manya’nın beş çocuğundan ilkidir. Ailedeki ilk çocuk ve ilk torun olduğu için kendisine İlkin adı verilmiştir. İki yaşına kadar Eskişehir’de yaşamış, dedesinin faili meçhul bir cinayete kurban gitmesinin ardından aile Ankara’ya taşınmıştır (Çobanoğlu 2006:16; Altun 2018a). İlkin Manya, ilkokul eğitimini 1961 yılında Ankara Yenimahalle Kubilay İlkokulunda bitirmiş; eğitimine iki yıl ara vermiş; ortaokul eğitimini ise 1963-1966 yılları arasında Ankara Ulus Atatürk Kız Enstitüsünde tamamlamıştır. Öğretmenlerinin yönlendirmesiyle 1966’da girdiği Konya Kız Öğretmen Okulundan 1970 yılında mezun olmuştur (Altun 2018a).

İlkin Manya’nın babası Mehmet Manya, atletizm millî hakemliği yapmış bir sporcu, aynı zamanda Eskişehirspor’un kurucularındandır. Kızı İclal ve oğlu İsmail’i de sporcu olarak yetiştirmiş; kızı İlkin, aletli jimnastikte üç kez Türkiye birincisi olmuştur (Altun 2012).

İlkin Manya, 1964-66 yıllarında Ankara Radyosu Çocuk Saati Korosu’nda kadrolu olarak müzik çalışmalarına başlamış, saz çalma hevesinin Âşık İhsanî ve Âşık Güllüşah’ı tanıdığı, onlara hayranlık beslediği ilkokul yıllarına dayandığını belirtmiştir (Altun 2018a).

Âşık Sarıcakız, 1970 yılında başladığı öğretmenlik mesleğini 1973’e kadar Ankara’da sürdürmüştür. 1973 yılında Âşık Reyhani ile evlenmiş, mesleğini Erzurum’da devam ettirmiş ancak evliliği dokuz ay sürmüştür. Sarıcakız, 1974’te İstanbul’a dönerek 1985 yılına kadar öğretmenlik yapmıştır. Mesleğinin yanında çalıp söylemeye, üretmeye devam etmiştir. Âşık İhsanî ile 1980 yılında, yine kısa sürecek bir evlilik yapmıştır. 1984’te ise Âşık Reyhani’nin çırağı Âşık Emircan’la evlenmiştir. 1984’te Emircan’la birlikte deyişme albümü çıkarmıştır (Altun 2019a).

Âşık Sarıcakız, 1984’ten 1990’a kadar hayatına yurt dışında devam etmiştir. Bu süre zarfında Hollanda, Belçika, Almanya ve Avusturya'da yaşamıştır. 1990 yılında Âşık Emircan’dan ayrılmış ve Türkiye’ye dönmüştür. Millî Eğitim Bakanlığına başvurarak Van’da öğretmenliğe başlamıştır (Altun 2019b). 1994’te Van’dan İstanbul’a dönmüş ve 1995-96 yılları arasında Arif Sağ Müzik Okulunda bağlama eğitimi almıştır. 1996’dan itibaren birkaç yıl Berlin’de yapılan âşık etkinliklerine katılmıştır. 2000 yılında öğretmenlikten emekli olmuştur.

Âşık Sarıcakız, 2010 yılında on âşıkla birlikte Azerbaycan’da yapılan Âşık Festivali’ne katılmıştır. Aynı yıl, Sevilay Çınar tarafından hazırlanan ve sekiz kadın âşıktan oluşan "Kadın Âşıklar" albümünde yer almıştır (Altun 2019b).

Âşık Sarıcakız, âşıklığın yanında öğretmenlik mesleğini her fırsatta devam ettirmiştir 2010-2013 yılları arasında İstanbul Eyüp’teki 100. Yıl İlkokulunda özel eğitime muhtaç çocuklara eğitim vermiştir. Ayrıca 2012-2013’te yaşadığı Eyüp Yeşilpınar’da kadınlardan oluşan “Barışa Çığlık” adlı bir koro oluşturmuş; konserler verip televizyon programları yapmıştır. Aynı yıllarda “Barış Meclisi” adlı bir radyo programı hazırlamış ve sunmuştur (Altun 2019a). Âşık, 2013 yılında İstanbul’dan Antalya’ya taşınmıştır ve hâlen Antalya’da yaşamaktadır.

Âşık Sarıcakız, küçük yaşlardan itibaren âşıklık geleneğine ve mesleğine ilgi duyduğunu, hayatını âşık olmak, âşıklık yapmak üzere şekillendirdiğini ifade etmiştir. Şiirlerinde, yaşadığı sıkıntılı hayatın yanında ayrılık, sitem, hasret, sevgi, sevgisizlik, adaletsizlik, haksızlık, kadınlık ve kadın olmanın zorluğu gibi temalara, döneminin toplumsal sorunlarına değinmiştir (Altun 2018b).

Âşık, “Sarıcakız” mahlasını nasıl aldığını şöyle aktarmıştır: “Öğrenciyken Karacaoğlan’ı severdim ve Karacaoğlan’dan şiirler okurdum. Uzun, sarı saçlarım vardı. Edebiyat öğretmenim bana, ‘Karacaoğlan’ı seviyorsun ve onun Karacakız’ı var, sen de Sarıcakız’sın’ dedi.” (Altun 2018a).

Âşık Sarıcakız, 1971’de Fevzi Halıcı’nın düzenlediği Konya Âşıklar Bayramı’nda ilk defa mahlasını kullanmıştır. Aynı yıl Konya Âşıklar Bayramı’nda “Türkü Dalı Birinciliği” derecesi kazanmıştır (Çobanoğlu 2006: 19). Sarıcakız’ın türkü dalındaki birincilik madalyasını dönemin Kültür Bakanı Talat Halman takmış, 27 Kasım 1971 tarihli Günaydın gazetesinde, “Âşık Sarıcakız Çaldı, Âşık Bakan Dinledi” başlığı ile çıkan haberde, Talat Halman’ın, "Çok sevdiğim Anadolu deyişlerini, türkülerini dile getirdiniz. Sizi mükafat olarak Almanya’ya göndereceğim." diyerek genç âşık öğretmene müjde verdiği belirtilmiştir (Becerikli 2012: 15).

Âşık Sarıcakız, 1972 yılında katıldığı Hacı Bektaş Veli’yi Anma Törenleri'nde Âşık Veysel ile tanışmıştır (Çobanoğlu 2006: 19). Sarıcakız; Daimi, Reyhani, Feymani, Murat Çobanoğlu, Şeref Taşlıova, Nuri Çırağı, Fuad Çerkezoğlu, Hüseyin Çırakman, Nevruza Bacı, Sürmelican, Günay Yıldız, Nevcihan Bacı ve daha pek çok bire bir çalıp söylediği âşıkla festival ve turnelerde bulunmuştur (Altun 2019a).

Âşık Sarıcakız, kadınların yaşadığı problemlere kayıtsız kalmamıştır. Erkek egemen toplumda kadının yaşadığı sıkıntıları şiirlerinde dile getirmiştir. Evliliklerinde hayal kırıklığına uğrayan Âşık Sarıcakız, erkekler uğruna gözyaşı dökmeye, ana baba hatırı kırmaya, hatta al kınalar yakıp evlenmeye değmediğini söyleyerek erkeklere sitem etmiştir (Altun 2017: 672).

1980 öncesinde birkaç kaset ve plak çalışması olan Âşık Sarıcakız’ın çalışmaları, 1983 yılında gazeteci yazar Tahir Kutsi Makal’ın desteği ile “Halk Şiirinde Kadın Âşıklar” adlı kadın âşıklar antolojisinde yayımlanmıştır. Bu kitap kendi alanında ilk olma özelliği taşır. 1983 yılında Müzik-San Vakfı tarafından “Yılın Ozanları Ödülü” nü almıştır. 1992 yılında Malatya İnönü Üniversitesi bünyesinde yapılan Âşıklar Yarışması’nda kendisine ‘Türkü Dalı Birinciliği’ verilmiştir. (Becerikli 2012: 16-128). Âşığın ayrıca "Sarıcakız - Âşık Reyhanî Atışması" (1972), "Sarıcakız" (1976), "Sarıcakız" (1977), "Sarıcakız - Âşık Emircan Atışması" (1985) adlı plak ve kasetleri mevcuttur.

Âşık Sarıcakız’ın, 19. ve 20. yüzyılları kapsayan ve elli iki kadın ozana yer verdiği Halk Şiirinde Ana Sesi: Kadın Ozanlar adlı kitabı 1983 yılında yayımlanmıştır. Aysun Çobanoğlu'nun 2004'te hazırladığı Âşık Sarıcakız adlı kitap âşıkla ilgili yapılmış çalışmalardan olup 1993’te Van Yüzüncü Yıl Üniversitesinde ve 2012’de de Kocaeli Üniversitesinde âşık hakkında lisans tezleri hazırlanmıştır (Altun 2018a). Ege Şirin tarafından 2018'de “Âşık Sarıcakız” adlı bir belgesel film hazırlanmıştır. Film, pek çok festivalde gösterilmiş ve VI. Uluslararası Boğaziçi Film Festivali'nde kısa belgesel film dalında finale kalmıştır (Altun 2019b).