Madde Detay
ŞEYHÎ, Şeyhî Mehmed Efendi
(d. ?/? - ö. 1235/1819-20)
divan şairi ve yazar
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mehmed’dir. Diyarbakır’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemektedir. Seb’a-i Seyyâre sanıyla tanınan meşhur Hoca Osman Efendi’den Kur’an-ı Kerîm’i kırâ’at-i seb’a denilen yedi farklı makamla okumayı öğrendi. Devrinin tanınmış kırâat âlimlerindendir. 1235/1819-20 yılında Diyarbakır’da vefat etti.
Şeyhî’nin bilinen iki eseri bulunmaktadır:
1. Nazmü’l-Ehem: Tecvîd ilmine dair manzum bir eserdir. Kaside nazım şekliyle kaleme alınmıştır. 226 beyitten oluşan eserde; med, tenvin, ihfa, izhar, idgam, imale, teshil, sekte, hemze, teâvvüz, tilavet gibi tecvid ilmiyle ilgili konular müstakil başlıklar hâlinde anlatılmıştır. Ayrıca Nazmü’l-Ehemm’de Hz. Osman, İbnü’l-Cezerî ve Tayfûr es-Secâvendî’nin kıraata dair görüşlerine de yer verilmiştir. Eser, bir münacatla sona erer. Manzumenin sonundaki tarih beytinden eserin 1210/1795-96’da te’lif edildiği anlaşılmaktadır. Şeyhî’nin en tanınmış eseri olup birkaç defa basılmıştır (İstanbul 1275, 1322, 1324).
2. Tenbîhât: Kırâ’at ilmi ve dinî konularda nasihat içeren bir risaledir.
Şeyhî, özellikle dönemin tanınmış kârilerinden olduğu gibi tecvid ilmine vukufiyeti ve bu vukufiyetini manzum bir şekilde anlatacak kadar edebî kudrete sahip bir şairdir.
Kaynakça
Beysanoğlu, Şevket (1996). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C. I. Ankara: San Matbaası.
Güner, Galip, N. Güner (hzl). (2003). Esâmî-i Şu’arâ-yı Âmid. Ankara: Anıl Matbaası.33.
Kurnaz, Cemal, M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.521.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. HAKAN YEKBAŞ
Yayın Tarihi: 16.06.2014
Güncelleme Tarihi: 12.11.2020
Eserlerinden Örnekler
Nazmü’l-Ehemm’den
Bâbü Mehârici’l-Hurûf
Harfler çıkan mevzi’lere dirler mehâric ey püser
On yedi mahrec var durur kıl tecrübe ol mu’teber
Bogazla agız cevfidür med harflerinin mahreci
Hevâda dükensin nefes etrâfa degmeye hazer
Bogaz aşagısı durur hemzeyle hânın mahreci
Üçünci bogaz ortası ayn ile hâ andan çıkar
Dördünci bogaz evveli gayn ile hâya mahrec ol
Beşinci dil köküyle dilcik arasından kâf çıkar
Kâf mahreci kâfdan beri bir barmagın eni kadar
Dil ortasıyla üst tamak beyninde cîm ü sîn çıkar
Dil yanı ile dişlerin iç yanıdır dâd mahreci
Sol yan ya sag yandan gelür dimiş ikisinden Ömer
Uca yakın dil yanıla dört diş eti lâm mahreci
Dil ucı iki diş eti izhâr olan nûna makar
Uca yakın dil arkasıyla karşusı râ mahreci
Dil ucı iki üst dişin beyninde tâ dâl tâ çıkar
Dil alt senâyâ uclarından sâd u sîn u zâ gelür
Dil ucı iki üst dişin beyninde zâ zâl sâ çıkar
İki ön üst dişler ucıyla alt tudak karnı durur
Fâ mahreci iki tudak beyninde vâv bâ mîm çıkar
Di on yedinci genz durur gunne vü ahfâ mahreci
Kavl-i Halîl’e iktidâ eylediler ehl-i hüner
(Diyarbekirli Şeyhî Mehmed (1324). Nazmü’l-Ehemm. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmâniyye Matbaası. 5.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendi | d. ? - ö. 1892 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | ŞÛHÎ, Bengî-zâde Hacı Osman Şûhî Efendi | d. ? - ö. 1738 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | İSMAİL, İsmail Çelebi | d. 1611 - ö. 1679 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendi | d. ? - ö. 1892 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | ŞÛHÎ, Bengî-zâde Hacı Osman Şûhî Efendi | d. ? - ö. 1738 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | İSMAİL, İsmail Çelebi | d. 1611 - ö. 1679 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendi | d. ? - ö. 1892 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | ŞÛHÎ, Bengî-zâde Hacı Osman Şûhî Efendi | d. ? - ö. 1738 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | İSMAİL, İsmail Çelebi | d. 1611 - ö. 1679 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendi | d. ? - ö. 1892 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
11 | ŞÛHÎ, Bengî-zâde Hacı Osman Şûhî Efendi | d. ? - ö. 1738 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
12 | İSMAİL, İsmail Çelebi | d. 1611 - ö. 1679 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
13 | ÂKİF, Emîrî-zâde Ahmed Âkif Efendi | d. ? - ö. 1892 | Madde Adı | Görüntüle |
14 | ŞÛHÎ, Bengî-zâde Hacı Osman Şûhî Efendi | d. ? - ö. 1738 | Madde Adı | Görüntüle |
15 | İSMAİL, İsmail Çelebi | d. 1611 - ö. 1679 | Madde Adı | Görüntüle |