Madde Detay

İstanbul'da dünyaya geldi. Tuğrul Tanyol'un babası kendisi gibi şair, yazar ve akademisyen Prof. Dr. Cahit Tanyol, annesi ise öğretmen Fethiye Hanım'dır. Cahit Tanyol, Yahya Kemal ile yakın dosttur. Yahya Kemal Cahit Bey'in hem nikâh şahidi olur hem de oğlu Tuğrul'a adını verir. İlköğrenimini 1963'te Moda İlkolunda tamamladı. Saint-Joseph (1968) ve Kabataş Erkek Lisesinde (1972) öğrenim gördü. 1977'de Boğaziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümünden mezun oldu. İstanbul Üniversitesinde başladığı doktorasını “Kültür Kişilik Kuramları” adlı teziyle 1980'de tamamladı. Aynı yıl Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesine asistan olarak girdi. 1983'te aynı yerde yardımcı doçent, 1990'da doçent unvanını aldı. 1989 yılında IEP Aix-enProvence’da misafir öğretim üyesi olarak bulundu. 2009'a kadar Marmara Üniversitesinde daha sonra da Yeditepe Üniversitesinde öğretim üyesi olarak çalıştı. Üç Çiçek (3 sayı, Adnan Özer ve Haydar Ergülen ile birlikte), Poetika (Mehmet Müfit ve Metin Celâl ile birlikte), Özgür Edebiyat dergileriyle Çizgi Yayınlarının kurucuları arasında yer alan Tanyol; Gözlem Yayınevi, Gelişim Yayınevi ve Sabah gazetesinde editörlük, Yapı Kredi Kültür Sanat’ta danışmanlık; Güneş, Yeni Yüzyıl, Pazar Postası gazetelerinde köşe yazarlığı, Açık Radyo’da klasik müzik yayınları yaptı. Açık Radyo’da “Settecento” adlı bir müzik programı hazırladı (1997). Bilimsel çalışmaları sanat, müzik ve edebiyat sosyolojisi alanında yoğunlaştı (Gökhan 2015: 16).

İlk şiiri on yedi yaşındayken Yeni İnsan dergisinde yer aldı (1970). İlk şiirlerinde "A. Tuğrul Tanyol" imzasını kullandı. Şiir ve yazılarını; Varlık, Somut, Türkiye Yazıları, Yazko Edebiyat, Sanat Olayı, Gösteri, Üç Çiçek, Poetika, Sombahar, Düşler, Broy, E, kitap-lık ve Mühür gibi süreli yayınlarda yayımlamayı sürdürdü. Şiirin temel meseleleri üzerine yazılar yazdı. Varlık dergisinde yakın dönem Türk şiiri hakkında yaptığı değerlendirme, tartışma yazılarını "Kesit" başlığı altında yayımladı. Yeniden Çarmıha Gerilen İsa (Nikos Kazancakis'ten, 1982), Kötü Saatte (G. G. Marquez'den, 1987), Bir Üçkâğıtçının Anıları (S. Guitry'den 1991), Kahvehane Şiirleri (R. Mc Kane'den, Selahattin Özpalabıyıklar ile birlikte, 1994) ve Kılıçtan Keskin Dudaklar (V. Aleixandre'dan, 1996) gibi eserleri dilimize kazandırdı. Tuğrul Tanyol; 1980 yılında Güzel Sanatlar Akademisi tarafından Sanat Emeği Dergisi Şiir Özel Ödülü'ne, 1985'te Ağustos Dehlizleri adlı şiir kitabı ile Behçet Necatigil Şiir Ödülü'ne ve 2016 Metin Altıok Şiir Ödülü'ne değer bulundu.

Tanyol kendisini akademisyenden ziyade şair olarak gördü: "Kendimi hep şair olarak hissettim. Oysa uzmanlığım sosyal bilimlerdi. Üniversiteden sosyolog olarak mezun oldum ve aynı alanda doktora yaptım. Kuşkusuz eğitimim akademik yaşamım boyunca da sürdü. Öğrencilerime ders verirken yeni konulara sürüklendim. Öğretirken öğrenmeye devam ettim." (Tanyol: 2015: 225). 2000'de Taşkent Lima Şiir Hattı İstanbul Buluşması'na ve 2003'te 57 ülkeden 115 şairin yer aldığı Uluslararası Granada Şiir Festivali'ne katıldı. 2008 yılında İstanbul Uluslararası Şiir Festivali’nin kurucu direktörlüğünü üstlendi. 2015 yılında 8. Uluslararası Medellin Şiir Festivali'ne katıldı. 1995-1996 yıllarında Türkiye Yazarlar Sendikasının 2. başkanlığını yürüttü. Işıl Hanım ile evlendi ve Çağrı adında bir oğlu oldu. PEN Yazarlar Derneği üyesi olan Tuğrul Tanyol, hâlen İstanbul'da yaşamakta ve çalışmalarını burada sürdürmektedir.

1980 kuşağı içerisinde imge merkezli şiir dünyasıyla dikkat çeken Tuğrul Tanyol, edebiyatla özellikle şiirle iç içe olan bir ailede büyümüştür. Bilindiği üzere babası Cahit Bey'de bir şairdir ki oğlunun şairliği üzerinde de doğrudan etkili olmuştur. Tuğrul Tanyol, şiire yönelişini şu cümlelerle dile getirmiştir: "Saint-Joseph Fransız Lisesindeki eğitimim beni Fransız klasiklerini okumaya yöneltti. Ronsard, Malherbe ve giderek Corneille, Racine ve Moliére okumalarımız bizde erken bir edebiyat zevki yarattı. 15- 16 yaşlarıma geldiğimde Lamartine, Hugo, Leconte de Lisle ve öteki Parnassien şairleri okumuştum. Açıkçası henüz şiir yazmaya ciddi olarak yönlenme gibi bir istek yoktu içimde. Bende ilk şiir yazma isteği sanırım Verlaine okumalarımla birlikte başladı. Rimbaud ve Baudelaire'i daha sonraları okudum. Mallarmé'den fazla etkilenmedim, hâlâ da fazla hoşlandığımı söyleyemem. Ama beni derinden etkileyen ve belki de ilk yayınlanan şiirimin itici gücü Tristan Tzara'nın bazı dizeleri olmuştur." (Tanyol: 2015: 223). Şiire başladığı dönemde Tristan Tzara'dan etkilenen şair, şiirde herhangi bir ustasının olmadığını belirtir. İngilizce bilen ve Fransızca şiirleri de okuyabilmiş ve böylece dünya şiiriyle Türk şiirini karşılaştırmalı olarak okuma imkânına sahip olmuştur. Tanyol, hem Batı şiirinden okumalar yapar hem de kuşağı içerisinde gelenekle hesaplaşmanın gerekliliğini vurgular. Geleneğin nasıl algılanması husususunda yazılar kaleme alan Tanyol, geleneğe bakışında ise sentezci bir yaklaşıma sahiptir.

Tuğrul Tanyol şiirinin en belirgin özelliği imge merkezli olmasıdır. Asiltürk'e göre Tuğrul Tanyol'un şiir anlayışının ayrıntılarına bakıldığında imge ve estetik değerin iki ana bileşen olduğu, şairin çok önem verdiği dize yapılanmasını bunların belirlediği görülür (Asiltürk 2017: 104). Şair gerek yazılarında gerekse söyleşilerinde bu konu üzerinde sıklıkla durmuştur: "İmge konusu çok tartışılmıştır. Saussure'a kadar imge sadece görsel olarak anlaşıldı. Seslerin de imgesi olduğunu düşündüğümüz zaman, imgenin sadece görsel olamayacağını anlıyoruz. Şiir iki boyutlu, bir şeyi söylerken hem görsel bir imge çiziyorsunuz hem de sessel." (Kartal 2001). Merkezine imgeyi yerleştirmesi şiirlerinde lirik bir alan açılmasına yol açmıştır. Nitekim Tanyol'a göre de kalıcı şiir lirik şiirdir. Titiz bir dize işçiliği sergilemiş ve dize kuruluşuna son derece önem vermiştir. Tanyol, bu minvalde dize kuruluşu ve estetik bakımdan Yahya Kemal'den, lirizm yönüyle de Ahmet Hâşim'den etkilenmiştir. Geleneğe bakışında kendine özgü bir bireşim söz konusudur ve yaratıcı imgelemin şair yeteneği ve çabasıyla yönetilmesi gerektiğini düşünür: "Bir söyleşisinde dile getirdiği gibi 'aklıyla Yahya Kemal'in kalbiyle Ahmet Hâşim'i benimseyen; bir başka ifadeyle Yahya Kemal'in yazdığı gibi yazılması gerektiğini düşünen ama duygusal olarak kendini hep Ahmet Hâşim'e yakın bulan Tuğrul Tanyol bu sözüyle şiirin bir yanıyla imge ve doğal yaratıcılık bir yönüyle de .çalışma işi olduğunu vurgulamıştır (Asiltürk 2017: 104). Kendini Ahmet Hâşim'in yanı sıra Cahit Sıtkı ve Oktay Rifat çizgisine yakın hisseden Tanyol için şiir yazmak âdeta varoluşunun bir gereğidir.

Şiirde esas olan herhangi bir fikri ya da düşünceyi aktarmak değil estetik ölçütlere bağlı kalarak duyguları yansıtmaktır. Şiirlerini 1970'li yıllarda yayımlamaya başlayan şair, varlığını 80'lere kadar dergilerde sürdürmüştür. 70'li yıllarda toplumcu anlayışın ve İslâmcı şiirin hakimiyeti dikkate alındığından Tanyol'un bunlardan sıyrılarak özgün olduğu görülür. Zira Tanyol'da toplumcu-gerçekçi bir estetik olamayacağı görüşündedir. İlk şiir kitabı Elinden Tutun Günü 1983'te yayımlanmıştır. Kitaptaki şiirlerde 80 darbesinin atmosferine bağlı olarak karamsarlık duygusu sezilmektedir. Toplumun sıkıntısı şairin bu kitabına yansımış; ölüm, acı, sessizlik, korku, akşam, yalnızlık ve ihanet gibi izlekleri işlemiştir. Dönemin olumsuz atmosferi benzer biçimde Ağustos Dehlizleri (1985)'ne de yansımıştır. İlk kitaptaki karamsarlık bu kitapta "kaçış" a dönüşmüştür ki zaten üç bölümden oluşan kitabın ilk bölümünün adı "Gitmek"tir.

Kaçış temi Sudaki Ankâ (1990)'da çocukluğa geri dönme ve özleme, çocukluğa sığınışa dönüşmüştür. Tanyol için özel bir anlam ifade eden ve kitapları arasında ayrı bir yeri olan Oda Müziği (1992), şairin müziğe olan ilgisinde ortaya çıkmıştır: "Oda Müziği, gerek Ağustos Dehlizleri'nde gerekse Sudaki Ankâ'da tek tük rastlanan kısa ve yoğun şiirler biraz da doğrudan bir amaç ve anlam taşıyarak bu kitaba taşındı. Baştan bir kitap olarak tasarlandı. Adı nedeniyle benim müziğe düşkünlüğüm çerçevesinde kuru bir biçimde değerlendirildi. Müzikle olan ilişkisini yadsıyamam, her bir şiirin bende Schubert, ya da Boccherini'ye göndermesi vardı. Oda müziğin bana bu iki besteci sevdirdi. Oda müziği, belirli bir yaşı ve müzik dinleme olgunluğunu bekler. Oda müziği, özellikle yaylı sazlar dörtlüsü ve beşlisi düşünüldüğünde, müziğin en olgun, insan duyarlığına en yakın biçimleridir, en yoğun olanları da." (Doğan 1995). İhanet Perisinin Soğuk Sarayı (1995), 80 kuşağıdaki bazı şairlerde görülen cin ya da peri temasından yola çıkmakla birlikte şairin kendi çevresinden dışa açıldığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Geçmişe özlemle aşk arasında salınan Büyü Bitti (2000)'de şairin üslûbunun farklılaştığı görülmektedir. Öztoprak, "Yalınlığın Büyüsü Bitti" başlıklı yazısında Tanyol'un bu kitaba kadar olan şiir atmosferinin değiştiğini, önceki kitaplarında görülmeyen tematik farkların bulunduğunu; yeteri kadar imge, az metafor ve çevresini kirletmeyen bir lirizmin hâkim olduğunu belirtir (Öztoprak 2001). Her Şey Bir Mevsim (2006) şairin kişisel şiirlerinden oluşmaktadır ve kendi hayatından izler taşımaktadır. Belirgin bir duygusallığın sezildiği Öncesi ve Sonrası (2012)'nda yer alan şiirlerde yalnızlık, anne, zaman, ölüm ve aşk işlenen başlıca temalardır. Şiirlerinde toplumsal temaları Gelecek Günlerin Şarabı (2015)'na kadar hiç işlemediğini söyleyebileceğimiz Tanyol, bu kitabında güncel meseleleri de şiirinin malzemesi yapmıştır. Ansızın Yaz (2017), Tanyol'un şiiri değiştirip dönüştürebilen bir şair olduğunu göstermesi bakımdan önemlidir. İmge saplantısı olmayan şair, müzik, resim, görsellik ve sessel imge gibi özellikleri bu kitabındaki şiirlerde yeni bir söylem geliştirecek şekilde dönüştürmüştür. İyi Şiir Koalisyonu (2015) şairin poetik fikirlerini dile getirdiği ve şiirin temel sorunlarını tartıştığı yazılarından oluşmaktadır.

Tanyol'un şiirleri genel olarak ele alındığında; aşk, zaman, yalnızlık, ölüm, müzik, anne ve çocuk gibi temaları işlediği görülmektdir. Yer yer modernitenin bireyi sürüklediği çıkmazları da sorgulayan şair, estetiğe son derece önem vermiştir. Koşar'a göre Tanyol’un şiirlerinde ağacın içinde barınan söz, gökyüzünü dolduran müzik, kanat açma isteği, umutla çizilen sahil, aşkla çağrılan kız hatırlanır. Unutmak ölmek gibi bir şey olduğu için şiir çvresini kirletmeyen bir lirizimin özneleri adı geçenleri unutmaktan korkar. Kişi, bir salıncağa, çocuğun sevincine, kırlangıcın çığlığına gömülmeyi vasiyet eder. Kışın hiç bitmeyecekmiş gibi bir kez daha geri geldiği, ruhunda dipsiz bir kuyu barındıran barbarların çağında, fısıltı saatinde suyun hangi dilde aktığı sorgulanır (Koşar 2018). Gökhan ise Tanyol'un şiirini şu cümlelerle değerlendirmiştir: "Serbest vezinle şiirler yazan Tanyol, bütünlüğe, dizeye ve âhenge önem verir. Şiiri bir beste olarak gördüğünden Tanyol için müzik, şiirlerinde olmazsa olmaz bir değerdir. Müziği, şiir için ilham kaynağı olarak görür. Sözcüklerin ve seslerin tınısını önemser. (...) 1980 Kuşağı içinde kendine özgü bir şiiri geliştirme başarısı gösteren Tanyol için şairlik adeta bir varoluş nedenidir. Hayata, eşyaya, doğaya, insana daima şair gözüyle baktığı söylenebilir. Türk şiirinin büyük geleneğini gözden uzak tutmaması onu bu geleneğe, bu geleneğin modern anlayış çizgisine bağlar. Bazı şiirleri birden fazla temayı iç içe taşıdığından Tanyol'un gelenekteki tematik yaklaşımdan farklı bir bakışa sahip olduğunu söylemek gerekir." (Gökhan 2015: 112-113). Tanyol'un şiirleri, Şiirler 1 (1971-1984) (2018) ve Şiirler 2 (1985-1995) (2019) adı altında toplu olarak yayımlanmıştır. Adına düzenlenen sempozyum bildirileri Yitik Belleği Rüzgarın Tuğrul Tanyol Kitabı (2018)'nda toplanmıştır. Şiirin Soğuk Sarayında Tuğrul Tanyol Hakkında Yazılar (2014) ise eserin adından da anlaşılacağı üzere şair hakkında yazılan yazılardan oluşmaktadır.