Madde Detay

Asıl adı Mehmed Halife’dir. Bosna’da doğmuştur (Tural vd. 2007: 452). Doğum yeri ve ailesi hakkında kaynaklarda bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bosna’dan İstanbul’a geldikten sonra Gürcü Koca Kenan Paşa’nın içoğlanları arasında yetişerek maiyetinde hizmet gördü. Paşanın Silistre Beylerbeyi olması üzerine birlikte Erdel Savaşı'na katıldı. Bu arada Budin’i ve Macaristan’ı gezip gördü. 1636’da İstanbul’a döndü. Yine Paşa'nın tavsiyesi üzerine Enderun-i Hümayun’a alındı; burada yükselerek, en son Seferli Odası halifesi olarak Mehmed Halife diye tanındı. IV. Sultan Murad, İbrahim Han ve IV. Mehmed devirlerinde sarayda görev yapan Mehmed Halife şiirle de uğraştı (Tural vd. 2007: 453). Mehmed Halife, 1665 yılında vefat etmiştir.

Ülfetî mahlası ile şiirler yazan Mehmed Halife’nin tespit edilen tek eseri Tarih-i Gılmani adıyla tanınan ve günlük hatıralarla saray adab ve erkânını tanıtan tarihçesidir. Devrini tanıtması bakımından önemli olan bu eser 1650 yılında yazılmaya başlanıp 1665’de tamamlanmıştır (Tural vd. 2007: 453). Eser, üç bölüm ve bir son sözden meydana gelmektedir. Mehmed Halife kitabını hangi amaçla yazdığını eserinin ilk ve son sayfalarında uzun uzadıya anlatmaktadır (Karayumak yty: 11). Tarih-i Gılmani’de, öteki tarihlerde bulunmayan önemli olaylar ve kayıtlar vardır. Tarhuncu Ahmet Paşa’nın maliye ıslahatı adına verdiği tasarı, Seydi Ahmet Paşa’nın Erdel kralı Rakoçi Görke’ye karşı yaptığı sefer, Çınar Vakası, Köprülü’nün Boğaz seferi, Fâzıl Ahmet Paşa’nın Uyvar Seferi ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bundan başka Tarih-i Gılmani’de 1070/ 1659 tarihine kadar İstanbul sarayları, 1070/ 1659 İstanbul yangını, Enderun örgütü, Enderun’dan yetişen bilim ve marifet sahipleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir (Altınay'dan akt. Karayumak yty: 11). Kamil Su, eserin yazarı Mehmed Halife'nin yaşadığı devrin kendine özgü bir üslubu olduğunu, Tarih-i Gılmani’nin üslubunun da devrinin özelliğini taşımakla beraber oldukça çetin ve karışık olduğunu, bazı yerlerinin anlaşılmasının zor olduğunu belirtmektedir (1976: 7). İsmail Gündoğdu, Mehmed Halife’nin olayların iyi bir gözlemcisi ve eleştiricisi olduğunu, Tarih-i Gılmani’nin olayların sebepleri ve sonuçları arasında güçlü mantıksal çıkarımlar yaptığı için diğer tarih kitaplarından farklı olduğunu belirtmektedir (Gündoğdu 2009: 160). Eserin Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde, Topkapı Sarayı Revan Kütüphanesi’nde ve Viyana Millî Kütüphanesi’nde olmak üzere üç nüshası vardır. Tarih-i Gılmani ilk olarak 1340/ 1924 yılında Ahmet Refik tarafından kendi kütüphanesindeki nüshadan tab edilmek suretiyle Osmanlıca olarak yayımlanmıştır. (Karayumak yty: 12-13).

Gündoğdu, İsmail (2009). “Reasoning in the Ottoman Historiography 'The Example of Tarih-i Gılmani’", The Journal of İnternational Social Research. 2 (9): 160- 164.

Karayumak, Ömer (hzl.) (yty). Tarih-i Gılmani- Mehmed Halife. yyy: Kervan Yay.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

"Ülfetî" (2007). Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. Ed. Sadık Tural vd. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. 452-453.

Beyit

Ecel câmını her kişi içiser,

Fena dârına kim kondu göçüser.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. 28.

Kıt'a

Kalenin oyup yürürler altını,

Bîh-i sahtın kal'ederler âkıbet.

Beylerinin arkasından İzzetin,

Hil'atini hal'ederler âkıbet.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. 132.

Kıt'a

Hava-yı fitnede uçar doğanlar,

Anasından fesad için doğanlar,

İdinmişlerdür anda yuvayı,

Götürmezlerdi ol yurda yavayı.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. 135.

Nazım

Eğer cemetselerdi binde biri,

Yazılmayıp kalaydı binde biri.

Çar divar-u zemini üstüvar.

Girmeğe kabil bir ancak üstü var.

İsteyenler bulmadılar mislini,

Gel inanmazsan ara gör iste var.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 137.

Nazım

Her kim dünyaya gelir, âhır gider,

Bâkidir ol kimse ki koya eser.

Diledim ki alıkoyam bir nişan,

Nef'i âm ola (ve) âm içre ıyan.

Su, Kâmil (hzl.) (1976). Târih-i Gılmânî- Mehmet Halife. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. 154.