ÜMMANÎ, Yakup Can

(d. 1913? / ö. 30.01.1983)
âşık, değirmenci
(Âşık / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Yakup Can olan âşık, şiirlerinde Ümmanî mahlasını kullanır. Erzurum'un Uzundere ilçesine bağlı Çamlıyamaç köyünde dünyaya gelmiştir. Nüfus kaydında doğum yılı 1919 olarak yazılsa da şiirlerinden ve yakınlarının verdiği bilgilerden hareketle 1913 doğumlu olduğu tahmin edilmektedir (Çakmakçı 2012: 3). Birçok şiirinde Ümmanî ile birlikte soyadı Can’ı da kullanan âşık, bazı şiirlerinde de Ümmanî, Kul Ümman ve Âşık Can mahlaslarını kullanmıştır. Hemen her köylü gibi çocukluk yıllarında bir süre Kur’an-ı Kerim dersleri almış ve çobanlık yapmıştır. 12 yaşında köyünün yaylasında koyunları otlatırken uykuya daldığı, rüyasında Hızır’ın kendisine bade sunduğu (Günay 2011:118), bu esnada Gürcistan’da yaşayan Gülfidan adlı kızla karşılaştığı, kızın ağabeylerinin Gülfidan’ı bir odaya kapatıp kapısını kilitleyerek Yakup’a bu dünyada kavuşmalarının mümkün olmayacağını söylediği rivayet edilir. Rüyadan sonra farklı bir ruh hâline bürünen genç âşığın aynı köyde Molla Yakup adlı bir kişinin yanına götürüldüğü, aralarında geçen kısa bir şiirli söyleşiden sonra genç Yakup’un âşık olduğunun kanıtlandığı da rivayetler arasındadır (Çakmakçı 2012: 11). Ümmanî, bir süre sonra temin ettiği saz ile Erzurum, Kars, Ağrı, Bitlis, Muş, Konya, Van ve Erciş’e gitmiş ve gittiği yerlerde saz çalıp şiirler söylemiştir. Köyünde çiftçilik ve değirmencilikle uğraşarak geçimini sürdüren Ümmanî, 1940'da Gölbaşı köyünden Behiye adlı bir hanımla evlenmiş, bu evliliğinden üç erkek, iki kız çocuğu dünyaya gelmiştir. Askerliğini 1940-1942 yılları arasında Sarıkamış’ta yapmıştır.

Ümmanî, özellikle ramazan aylarında Erzurum’a giderek günlerini ibadetle geçirmeye, âşık kahvelerindeki programlara katılmaya itina göstermiştir. Mevlüt İhsanî ve Mustafa Ruhanî ile yakınen görüşmüş, onlarla karşılaşmalar yapmıştır. Bunlardan başka Bardızlı Nihanî ve Karslı Gülistan Usta ile de görüşmüştür. 1981'de Hac görevini yerine getiren Ümmanî, bundan sonra saz çalıp şiir söylemeyi bırakmıştır. 30 Ocak 1983'te Erzurum’da vefat etmiştir. Kabri Erzurum’un Uzundere ilçesinin Çamlıyamaç köyündeki evinin bahçesindedir.

Ümmani, âşık sanatının gerektirdiği saz çalma, hazırlıksız şiir söyleme, karşılaşma yapma, muamma çözme, askı indirme ve hikâye anlatma yeteneklerini sergileyerek çağının âşıklık geleneğine katkıda bulunmuştur. Şiirlerinin tümünü hece vezniyle söylemiştir. Şiirlerinde ağırlıklı olarak aşk, tabiat, din ve ahlak konularına yer vermiştir.

Kaynakça

Bali, Muhan (1977). “Aşık Ümmani Can”. Türk Folklor Araştırmaları. 17 (337): 8063.

Birlik, Sadi (1978). “Âşık Ümmani Can’a Dair Bazı Notlar”. Türk Folklor Araştırmaları. 18 (343): 8235-8236.

Cunbur, Müjgân (1968). Başakların Sesi: Türk Halk Şairleri, Eserleri ve Hayatları. Ankara: Poyraz Reklam Yay.

Çakmakçı, Ahmet (2012). Âşık Ümmani Can'ın Hayatı ve Eserleri. Erzurum: Uzundere Belediyesi Kültür Yay.

Gökalp, Mehmet (1962). “Saz Şairleri: Tortumlu Âşık Ummani”. Türk Folklor Araştırmaları. 7 (150): 2618-2621.

Günay, Umay Türkeş (2011).Türkiye'de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. İstanbul: Akçağ Yay.

Halk Şairi Âşık Ümmani Can (1967). Ankara: Ulusoğlu Matbaası.

Özkök, Yahya (2003). Âşık Ümmani Can. Bitirme Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: YAHYA ÖZKÖK
Yayın Tarihi: 26.09.2018
Güncelleme Tarihi: 12.12.2020

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892Doğum YeriGörüntüle
2Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942Doğum YeriGörüntüle
4HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892Doğum YılıGörüntüle
5Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942Doğum YılıGörüntüle
7HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892Ölüm YılıGörüntüle
8Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942Ölüm YılıGörüntüle
10HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892MeslekGörüntüle
11Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942MeslekGörüntüle
13HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HAVASÎ, Mahmudd. 1827 - ö. 1892Madde AdıGörüntüle
17Melike Günyüzd. 10 Temmuz 1968 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Ahmet İhsan Tokgözd. 1868 - ö. 27 Aralık 1942Madde AdıGörüntüle