ZİHNÎ, Pervâne Salih Dede

(d. ?/? - ö. 1073/1663)
divan-tekke şairi
(Divan-Tekke / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Salih olan şair, Zihnî veya Pervane Dede olarak tanınmıştır. Bursalı olup ne zaman doğduğu bilinmemektedir. Dönemin Bursa Mevlevihanesi postnişîni Larendeli (Karaman) Cünûnî Ahmed Dede'nin (ö. 1030/1621) kızkardeşinin oğludur. Tasavvuf terbiyesini de ondan almıştır, ancak silkini Cünûnî Dedenin oğlu Ebî Bekir Çelebi'den tamamlamıştır (Müstakîmzâde 2000: 226). Cünûnî Dede'nin vefatından sonra mevlevihanenin şeyhliğine getirilmiş ve bu görevi kırk yıla yakın bir süre devam ettirmiştir. Şevval 1073/ Mayıs 1663'te vefat ederek mevlevihanenin haziresinde Cünûnî Dede'nin yanına defnedilmiştir (Duru 2000: 111).

Esrar Dede Tezkiresi'nde Salih Dede ile ilgili şu latife anlatılır: Sultan IV. Mehmed (ö. 1693) Bursa'yı ziyarete geldiğinde dârü's-seâde ağasını, medhini duyduğu Salih Dede'ye hediyelerle birlikte gönderir. Sohbet sırasında Dede, ağaya evlad ü iyalden sorunca ağa utanır ve çocuğunun olmadığını söyler. Zira dârü's-seâde ağaları tavâşî (hadım) olurlardı (Altındağ 1994: 1). Bunun üzerine Dede: "Hayırlı evlâd ü ahlâf ihsân oluna ve hizmet-i şehenşâhîde yüzünüz ağ ola." diye dua eder. Dede'nin bu duası dedikodulara sebep olur, hatta Padişah'ın kulağına gider. Bunun üzerine Salih Dede, evlâd ü ahlâfdan muradın tasavvuf ehlinden müstefid olmak, yüzün ağ olmasından muradın ise beğenilecek hizmetler yapmak olduğunu izah eder. Gerçekten de ağa, Salih Dede'nin duasından sonra yaptığı hizmetler sebebiyle zamanında hayırla yad edilen zatlardan birisi olmuştur (Genç 2000: 204). Salih Dede hâl ehli, güzel ahlâklı, Mesnevi'nin sırlarına vâkıf bir kimseydi. Şiirleri divan hâlinde tertip edilmemiştir. Gazelleri tasavvufî mahiyettedir.

Kaynakça

Ali Enver (1309/1891). Semâ-hâne-i Edeb. İstanbul: Alem Matbaası.

Altındağ, Ülkü (1994). "Dârüs-saâde". İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yay. 1-3.

Duru, Necip Fazıl (2000). Mevleviyane Şiir Güldestesi. İstanbul: Yedigece Kitapları-Perşembe Kitapları Yay.

Genç, İlhan (2000). Esrar Dede, Tezkire-i Şu'arâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay.

Kara, Mustafa, Kadir Atlansoy (hzl.). (1997). Mehmed Şemseddin, Yâdigâr-ı Şemsî: Bursa Dergâhları. Bursa: Uludağ Yay.

Müstakîmzâde Süleyman Sa'deddin Efendi (2000). Mecelletü'n-nisâb. Tıpkıbasım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Tuman, Nail (2001). Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. I-II C. Ankara: Bizim Büro Yay.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. ÜZEYİR ASLAN
Yayın Tarihi: 24.03.2014
Güncelleme Tarihi: 12.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün

Mûcib-i feyz-i Hudâdur şâh-râh-i Mevlevî

Mahzen-i nûr-i Hudâdur hânkâh-ı Mevlevî

 

Bende eyler milk-i ma'nâda cihânı kendüne

Çâker-i hâk-i der-i vâlâ-yı şâh-ı Mevlevî

 

Gizlenür bir kûşesinde tâbe-'arş-ı nüh-felek

Öyle ki bâlâ kurulmış bârgâh-ı Mevlevî

 

Tâcdârân-ı cihâne hîç kılmaz ser-fürû

Geynmiş devletlü başına külâh-ı Mevlevî

 

Gevher-i zî-kıymete tebdîl eder bî-irtiyâb

Ger dokunsa bir siyeh senge nigâh-ı Mevlevî

 

Zulmet-i şâm-ı kesâfetden eser ermez ana

Şems-i Tebrîzî ki olmışdür penâh-ı Mevlevî

 

Zihniyâ sûzişle bir gez inlese mânend-i ney

Yandurur hep 'âlemi bir demde âh-i Mevlevî

 

Gazel

Feilâtün feilâtün feilâtün feilün

Vâris-i 'ilm-i nebî Hazret-i Mevlânâdur

Evliyâ müntehâbı Hazret-i Mevlânâdur

 

Halef ü pür-şeref-i Hazret-i Âdemdür o kim

Aslı ma'nâda eb-i Hazret-i Mevlânâdur

 

Gülşen-i kutbiyetin meclis-i rûhâniyetin

Merd-i 'ayş ü tarabı Hazret-i Mevlânâdur

 

Baş eger dergehine halk-ı cihân elbette

Feyz-i Hakkun sebebi Hazret-i Mevlânâdur

 

'Aklı küllîye erer Zihnî şu tâlib heme ân

Fikret-i rûz ü şebi Hazret-i Mevlânâdur

Duru, Necip Fazıl (2000). Mevleviyane Şiir Güldestesi. İstanbul: Yedigece Kitapları-Perşembe Kitapları Yay. 112.


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2DÜRRÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717Doğum YeriGörüntüle
4HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5DÜRRÎd. ? - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
6TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717Doğum YılıGörüntüle
7HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8DÜRRÎd. ? - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
9TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717Ölüm YılıGörüntüle
10HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?MeslekGörüntüle
11DÜRRÎd. ? - ö. ?MeslekGörüntüle
12TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717MeslekGörüntüle
13HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14DÜRRÎd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16HAMDÎ, Hamdî Bey, Bursalıd. 1877 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17DÜRRÎd. ? - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18TARİKATÎ Dede, Derviş Recebd. ? - ö. 1717Madde AdıGörüntüle