Madde Detay

Asıl adı Mustafa Balta olan Âşık Ziyanî, 1947'de Kars'ın Kağızman ilçesine bağlı Kozulu köyünde dünyaya gelmiştir. Babası Sefolar takımına bağlı Mehmet, annesi ise Gülefer Hanımdır. Dedeleri Arpaçay’ın Mahsucuk köyünden göç eder ve Kozulu köyüne gelip yerleşir. Mustafa Balta, altı erkek kardeşin en büyüğüdür. İlkokulu köyünde bitirir, daha sonra babasının itirazıyla beş-altı yıl eğitimine ara verir. Babası o, en büyük çocuk olduğu için ev işlerinde kendisine yardımcı olmasını ister. Hayvancılıkla uğraşan Mehmet Bey, oğlunun da hayvancılıkla uğraşmasını ister. Ancak içinde olan okuma arzusu Mustafa Balta'nın evden kaçıp kendi başına yatılı okula yazılmasına neden olur. İlkokulda başarılı bir öğrenci olması ve hocalarının onu okumaya teşvik etmesi onun ilerideki hayatının değişmesini sağlar (Kanmaz 2011: 401). Ortaokulu Susuz’un (Cılavuz) yatılı okulunda okur. 1963'de mezun olur ve sınavlara girip Haydarpaşa’da sağlık kolejini okur. 1968'de okulu bitiren âşık, sağlık memuru olarak ilk tayini Edirne’ye çıkar. Türkiye’nin değişik bölgelerinde görev yapar. Vatani görevini yapmak üzere 1970'te askere gider. İlk önce çavuş olur sonra revirde görev yapmaya başlar. Askerlikten sonra âşık olduğu kızla değil de ailesinin istediği kızla evlenir. Dört çocuğu dünyaya gelir. Çocuklarının hepsini okutur, meslek sahibi yapar. Yalnız en küçük oğlu iki yıllık üniversite eğitiminden sonra hastalanır, sonrasında eşini kaybeder. 1996'da Kağızman Devlet Hastanesi'nden emekli olan Mustafa Balta, günümüzde fenni sünnetçilikle uğraşmaktadır (Kanmaz 2011: 402).

Mustafa Balta, ilkokul çağındayken şiir yazmaya başlar. Kozlu köyünde âşıkların çok olması ve akşamları toplanıp sazlı sözlü eğlencelerin yapılması, hikâyeler anlatılması âşık üzerinde etkili olur. Âşığın babası ve amcası da şiirle uğraşır. Amcası Ali Balta, aynı zamanda bir meddahtır. Mustafa Balta, etkilendiği olayları şiir hâline getirir. Kozulu Zihnî, Seyfettin Balta, Rıfat Orhan Güleni gibi Kozlu’da yaşayan âşıkların etkisinde kalır. İlk şiirlerini kafiyesiz, redifsiz yazan âşık daha sonraları Reyhanî, Mihmanî, Osman Gülenî, Cemal Hoca, Karacaoğlan gibi âşıkları dinleyerek veya okuyarak sanat görüşünü oluşturur. Şiirlerini önceleri aşk, neşe, hayat üzerine yazarken zamanla çektiği sıkıntılar ve acılar şiirlerinde yer bulur (Kanmaz 2011: 402). Mustafa Balta'da rüyada bade içme olayı gerçekleşmemiştir; âşık bu olaya inanmamaktadır (Kanmaz 2011: 403). Usta-çırak ilişkisi içinde yetişmeyen âşık, saz çalamaz. Bir ustası olmayan âşığın kendi çırağı da yoktur (Kanmaz 2011: 403). Ziyanî, kendi mahlasını kendi seçer. Mahlas alma sürecini ise şöyle anlatır: “Ben aileme yakın, onların yanında olayım diye tayinimi onların yakınına aldırdım ve beraber yaşamaya başladık. Babam zorluk çekmesin, annem artık yokluk görmesin diye maaşımla onlara yardım etmeye başladım. Özellikle hayvancılıkla uğraşan babama, hayvan almaya başladım. Benden küçük kardeşim de öğretmenlik yapıyordu ve evle ilgisi yoktu. Sadece geldiğinde annemin gözünü boyamak için ufak hediyeler getirirdi. Annem buna çok sevinir ve her yerde anlatırdı. Yıllar geçmesine rağmen annem benim yaptıklarımı görmez, oysa kardeşlerimi yere göğe sığdıramazdı. Ben de buradan yola çıkarak kendimi ziyankâr biri olarak görmeye başladım ve mahlasımı Ziyanî koydum”. Şiirlerinin hepsinde Ziyanî mahlasını kullanan âşık, mahlasını hiç değiştirmemiş ve başka mahlas da kullanmamıştır (Kanmaz 2011: 404).

Âşık Mustafa Balta şiirlerini hece ölçüsüyle yazmıştır. Şiirlerinin hemen hepsinde başlık vardır. Başlıklar genellikle redif kelimelerinden ibarettir. Âşık tarzı şiir geleneğine uymuş ve bütün şiirlerinde mahlas kullanmıştır. Şiirlerinde açık, sade bir dil kullanmıştır. Şiirlerinde ağız özelliklerine rastlanmaz, kafiye çeşitleri görülür. Genellikle yarım ve tam uyak kullanmıştır. Âşık Mustafa Balta şiirlerinin çoğunu hecenin on birli kalıbıyla yazmışken, sekizli kalıpla ve serbest ölçüyle yazdığı şiirleri de bulunmaktadır. Şiirlerini abab, cccb, dddb kafiye örgüsüne göre yazmış, abab, cccb, dddb kafiye örgüsünü de sık kullanmıştır. Şiirlerinde adaletsizlik, fakirlik, siyasi olaylar, özgürlük, yakınma gibi olayları işlemiştir (Kanmaz 2011: 405).