Madde Detay

Priştineli Beg-zâde Nûrî’nin asıl adı Nûreddîn’dir. Doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir. Eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla doğum yeri Priştine’dir. Ailesi Priştine’de bulunan şair, bir süre İstanbul’da ikamet etmek zorunda kalmış, daha sonra memleketine dönmüştür. 1188/1774 yılında vefat eden Züleyhâ adlı bir kızı ve 1200/1785 yılında doğan Ömer Sâkıb adlı bir oğlunun olduğu ilk Dîvân'ındaki tarih manzumelerinden; Râşid isimli bir oğlunun varlığı da yine aynı Dîvân’da yer alan manzum mektubundan anlaşılmaktadır. Priştineli Nûrî'nin Dîvân’ında düzenli bir eğitim almadığını ifade eden beyitler bulunmaktadır. Bununla birlikte şiirlerinde İsmail Priştinevî isimli bir şahıstan övgü ile bahsetmesi, bu kişiden tasavvufi bir eğitim almış olduğunu düşündürmektedir. İkinci Dîvân’ından şiirlerin bulunduğu mecmuanın ilk varağında kendi el yazısıyla verdiği bilgiye göre, 1203/1788 yılında İstanbul’dan Priştine’ye dönmüş ve burada yazdığı yeni şiirlerle ikinci bir Dîvân meydana getirmiştir (Egüz 2015: 431). Şairin, söz konusu mecmuanın istinsah tarihi olan 1204/1789’dan sonraki hayatı hakkında ise elimizde bilgi bulunmamaktadır.

Priştineli Beg-zâde Nûreddin’in iki Dîvân’ı vardır.

1. Dîvân:  İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi TY 348 ve Millet Kütüphanesi AE Manzum 470 numarada kayıtlı olmak üzere iki nüshası vardır. Nüshaların ilki 81, ikincisi 87 varak tutarındadır. Dîvân’daki şiirlerin 6’sı kaside, 393’ü gazel, 7’si mesnevi, 21’i kıta, 42’si beyit, 2’si mısra, 2’si muhammes, 2’si tahmis ve 5’i müseddes nazım şekliyle yazılmıştır. Divân'ın tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Egüz 2009).

2. Dîvân:  Priştineli Beg-zâde Nûreddin’in vatanı Priştine’ye döndükten sonra kaleme aldığı bu Dîvân’ın tam nüshası henüz ele geçmemiştir. Fakat Princeton Üniversitesi Kütüphanesi Garrett Collection’da 2048Y numarada Makâlât adıyla kayıtlı mecmuada şairin ikinci Divan’ından seçtiği ve kendi el yazısıyla kaleme aldığı 110 şiir bulunmaktadır. Bunların ikisi na’t, biri cül’usiyye, ikisi kâr-ı nâtıktır. 105 şiir ise gazel şeklindedir. Tamamı 52 varaktan oluşan ve 1789-1790 yıllarına tarihlenen bu mecmuadaki şiirler bir makale ile tanıtılmıştır (Egüz 2015).

Priştineli Beg-zade Nûreddîn, şiirlerinde Nûrî mahlasını kullanmıştır. İlk Dîvân’ı kendi deyimiyle onun “arz-ı hâl”idir. Bu Dîvân’da yer alan pek çok şiirinde vatanı Priştine’ye duyduğu hasretin izlerini görmek mümkündür. İkinci Dîvân’ında ise artık memleketine dönen şairin, gurbet şiirleri yazmadığı ve âşıkâne şiirlere yöneldiği görülür.

Nûrî’nin lirik şiirlerinin yanı sıra hikemî ve az sayıda da olsa dinî-tasavvufi şiirleri bulunmaktadır. Bazı şiirlerinde Ruhî-i Bağdâdî’nin tesiri vardır. Hikemî şiirlerinde özellikle Koca Râgıb Paşa’nın etkisi görülür. Kimi şiirleri Ziya Paşa’yı andırır. Vatan şiiri ise bir hasretin ötesinde bizi Namık Kemal’e götürür.

Nûrî, şiirlerinde genellikle sade bir Türkçe kullanır. Halk söyleyişlerine ve deyimlere sıklıkla yer verir. O, farklı türlerde yazdığı şiirlerle de eserine zenginlik katmıştır. Musiki terimleri ile örülü "kâr-ı nâtık"ları vardır. Ayrıca ilk Dîvân’ında manzum mektuplar, tarih manzumeleri ve lugazlara da yer vermiştir. 

Egüz, Esra (2009). Priştineli Nûrî Divanı ve İncelenmesi I-II. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Egüz, Esra (2010). “Priştineli Begzâde Nûrî Divanı ve Divan’daki Şifreli Yazılar”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (27): 297-311.

Egüz, Esra (2015). “Priştineli Begzâde Nûrî’nin Bilinmeyen İkinci Divan’ındaki Şiirler”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (37): 427-436.

İstanbul Kütüphanelerindeki Türkçe Yazma Divanlar Katalogu (1967). C. III, Fasikül II. İstanbul: MEB Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî - Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Nûrî, Priştineli Beyzade (1789). Makâlât, Princeton University Library, No: 2048Y.

 

İlk Dîvân

Müseddes

Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘ilün

Ne ‘aceb dil-keş olur kûy-ı dil-ârâ-yı vatan

Şevk-engîz-i hayâldir bana me’vâ-yı vatan

İtdi tenvîr dil-i fürkat-keşi ma‘nâ-yı vatan

Şimdi bildik ne imiş hubb-ı mezâyâ-yı vatan

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

Çıkdı elden n’ideyim sabr-ı ‘inân-ı ârâm

Reh-i fürkatde gönül kaldı garîb ü nâ-kâm

Kimseye yok dil-i üftâde ide ‘arz-ı merâm

Yâ ne mümkin ide dil semt-i visâle reh-nâm

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

 

Subh olunca iderim külbe-i fürkatde figân

Yakdı ser-tâ-be-kadem sînemi nâr-ı hicrân

Beni şâd eylemedi vasl ile hayfâ devrân

Buna bir çâre gerek yok mu visâle imkân

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

Reh-i hasretde meded hicr-keş-i yâr oldum

Mihnet-i derd-i firâkdan dahı bîmâr oldum

Âh kim ye’s-i visâle ile dil-efgâr oldum

Elem-i fürkat-i gamla hele nâ-çâr oldum

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

İrmedi subh-ı visâle dahı bu şâm-ı firâk

Şeb-i yeldâ gibi oldu heme eyyâm-ı firâk

Ola mı vasla mukârin ‘aceb encâm-ı firâk

Bî-mecâl eyledi âhir beni âlâm-ı firâk

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

Sabrı güç hâlimi ‘arz eyleyemem dildâra

Bir yıl oldu dil-i bî-çâre gezer âvâre

Nice takrîr ideyim derd-i derûnum yâre

Yok tesellî ne diyem şimdi dil-i nâ-çâra

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

Yâre hâlim dimege kalmadı hîç tende mecâl

Derd-i hicrânı da bilmez o gül-i tâze-nihâl

Âteş-i fürkat ise buldu derûnumda kemâl

İştimâl itdi dil-i Nûrî’yi ârzû-yı visâl

Sînemi mahzen-i şevk eyledi sevdâ-yı vatan

Çeşmi nâ-mahrem-i hâb itdi temâşâ-yı vatan

(Egüz, Esra (2009). Priştineli Nûrî Divanı ve İncelenmesi I-II. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 215-216).

İkinci Dîvân

Gazel

Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilün

Çeşm-i insâf ile ey dil bende-i ednâya bak

Hâl-i ‘âlem böyledir gâh şîve-i dünyâya bak

Gâh olur bir bendeye muhtâc olur şâh-ı cihân

Saltanat bâkî degildir devlet-i Dârâ’ya bak

‘İzz ü câhı ‘âlemiñ mânend-i hüsn-i dilberân

Hüsn-i yâr kalmaz ebed zâhir melek-sîmâya bak

Matlabıñ bûy-ı gül-i ma‘nâ ise ‘âlemde ger

Gel hakîkat gülşeninde gonca-i ra‘nâya bak

‘Andelîb-i gülşeniñ sanma tehî feryâdını

Gûş-ı cânıñ aç seherde bülbül-i şeydâya bak

Her ne var dünyâda cümle nüsha-i hikmetdir ol

Nâzır ol eşyâya sen de ‘ibret al ma‘nâya bak

Ser-te-ser evrâk-ı eşcâr Nûriyâ metn-i hikem

Her biri hikmet-nümâdır kudret-i Mevlâ’ya bak

 (Nûrî, Priştineli Beyzade (1789). Makâlât, Princeton University Library, No: 2048Y. 12b).