Madde Detay

Selanik ve Beyrut valiliklerinde bulunan Mehmet Nurettin Bey ile Zahire Hanım’ın oğlu Vâlâ Nurettin’in, 1901 yılında dünyaya geldiği bilinse de doğum yeri hakkında kesin bilgi yoktur. Babasının erken ölümüyle evinden ayrılmak durumunda kalan Vâlâ Nurettin, 1917 yılında Galatasaray Lisesi’nde ortaöğretimini tamamladıktan sonra İtibar-ı Millî Bankası’nın kendisine ayırmış olduğu bursla bankacılık eğitimi için Viyana Ticaret Akademisi’ne yazıldı. Geçim sıkıntısı nedeniyle ülkeye döndükten sonra aynı bankaya bu kez memur olarak girdi. Orhan Seyfi Orhon ve Yusuf Ziya Ortaç’ın teklifine ikna olan Vâlâ Nurettin, Celal Sahir Erozan’ın sorumluluğundaki neşriyat şirketine ortak oldu.

Esaret altındaki yurdun gelişmelerini yakından takip eden Vâlâ Nurettin, millî tereddütlerini ifade eden bir cenahın içinde yer alarak işgal altındaki şehrinden Anadolu’ya açılma vaktinin geldiğine karar verdi. Kişisel ve toplumsal hayata dair kırgınlıkları nedeniyle İstanbul’dan ayrılması kolaylaşan Vâlâ Nurettin, 1921 yılının başında Yeni Dünya isimli vapurla Berlin’e doğru yola çıktı. Yanında Nazım Hikmet de bulunan yazar, İnebolu’ya vardığında "Spartakistler" olarak anılan ve Almanya’dan gelen Türk sosyalist aktivistlerle karşılaştı. Sadık Ahi (Mehmet Eti) adlı gencin Karl Liebknecht hakkında anlattıkları yazarın düşüncelerinde kırılmalara yol açtı. Bilhassa Anadolu’nun içlerine ulaştıkça beliren sefalet ve perişanlık yazarda devrimci sorgulamalara neden oldu.

Dönemin müsteşarı tarafından kendisine Fransızca öğretmenliği teklif edilen Vâlâ Nurettin, Bolu’ya gönderildi. Batum’da Nazım Hikmet ile birlikte -sonraları ayrılacağı- Türkiye Komünist Partisi’ne girdi. Enternasyonal Marşı'nı Türkçeye çevirmesi bu döneme denk gelmektedir. Kısa süreli Tiflis seyahati dönüşü Batum’a geçen yazarın, burada Turancı çevrelerle de görüşmeler yürüttüğü kaydedildi. Durumu fark eden komünist grubun Halil Paşa ile gerçekleştirdiği sık ziyaretlerden şüpheye düşmesi, odasını aratmasıyla son buldu.

Ahmet Cevat, Nazım Hikmet, Şevket Süreyya Aydemir ve eşinden oluşan ‘‘sosyal ailesinin’’ desteğini gören Vâlâ Nurettin,1921-1938 yılları arasında Türkiye’den pek çok TKP üyesi ve sol görüşlü kişinin eğitim gördüğü Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’ne (KUTV) kaydoldu. Moskova’da şiddetli buhrana kapıldı ve Kazakistan’daki bir sanatoryuma yattı. Kımız tedavisine başladı. Yakınlarının sağlığına dönük ilk ciddi telaşı bu günlere rastlamaktaydı. Üniversiteden sınıf arkadaşı Azeri kökenli Anna Mikhailovna ile evlendi. Bu ilk evliliğinden Hatice Süreyya adında bir kızı oldu. 1925 yılı ortalarında lektör unvanıyla Türkiye’ye döndü ancak eşiyle kızını bir türlü ülkeye getirmeyi başaramadı. Vakit Gazetesi’nde bir ay kadar çalıştı. Atatürk’ün emriyle oluşturulan Seyyar Sergi gemisine tercüman olarak alındı. Burada iken gazeteciliğe ara vermek zorunda kalsa da çevirmenlik faaliyetlerine hız verdi. Matbu ilk çalışması olan Arkadi Averçenko’nun Yedi Maddelik Aşk Nizamnamesi’ni Türkçeye kazandırdı.

Akşam, Cumhuriyet, Havadis, Ülke, Vakit, Haber, Köroğlu, Tercüman, Resimli Ay, Akbaba, Meydan ve Yenigün imzasının görüldüğü gazete ve dergiler arasındadır. Sol cenahla olduğu kadar sağ cenahla da yapıcı ilişkiler içinde bulunan Vâlâ Nurettin, her iki kanadın yayın organlarında da yazmayı başardı. Nizamettin Nazif ile kısa ömürlü Hergün gazetesini çıkardı. İmzasına en çok rastlandığı Akşam gazetesindeki yazı hayatına, sağlık sorunlarının artış gösterdiği 1965 yılına kadar devam etti. 1928 ve 1934 yıllarında komünist düşüncelerinden vazgeçtiği görülse de bazı yazılarından dolayı sorunlar yaşadı. Nitekim kendisine müstehcenlikten açılan davada yirmi sekiz gün hapis yattı.

Kırk yaşındayken er olarak askere alındı, Konya’ya gönderildi. Aynı yıllarda Meziyet Hanım’ın arkadaşı Müzehher Hanım’la evlendi. 1964 yılında sağ ciğerinin üstten iki parçası alınan Vâlâ Nurettin o günden sonra birçok kez hastaneye yattı. 9 Mart 1967’de üçüncü eşi ve Şevket Süreyya Aydemir’in yanında son nefesini verdi.

Dili kullanma noktasında hassasiyet gösteren Vâlâ Nurettin, ikinci eşi Meziyet Çürüksulu ile kaleme aldığı öz Türkçe romanla dile yeni bir boyut getirmeye çalışmıştır (Hikmet 1998: 208). Yurt içinde ve yurt dışında yaşayan Türk kavimlerinin sözcük dağarcıklarının bir araya getirilmesiyle yüksek bir dil yaratılmasını önermişlerdir. Katıksız bir lisan teklifi onları Ömer Seyfettin’in görüşlerine yaklaştırsa da Vâlâ Nurettin'in savunduklarını uygulamaya koyamadığı görülmektedir.

Şiir anlayışında babasının yakın dostu olan Tevfik Fikret’in tesiri görülmektedir. Edebiyata şiirle başlayan Vâlâ Nurettin, Celal Sahir’in çıkardığı, kendisinin de kurucu ve ortaklarından olduğu Kitap dergisinde, 1918 yılı itibarıyla şiirlerini yayımlamıştır. Klasik tarzı benimseyen şair, kendisine "Rıtl-ı Girân" şiirini ithaf eden dostu Yahya Kemal’i takip etmiştir. Moskova yıllarında ise Nazım Hikmet'in şekil arayışına katılmıştır.

Hikâyelerinde halk arasından insanları anlatmış, günlük durumlara yer vermiştir. Orta halli insanların yaşayışlarını ele aldığı bu metinlerde cinsellik ve erotizm ön plandadır. Hikâye ve romanlarına kahramanlarını konuşturarak başladığı görülmektedir. Anlatım tekniklerinden özet ve öykülemeye başvurmaktadır. Diyalog kadar monologu kullansa da karakterlerinin psikolojik tahlillerine inmediği görülmektedir. Gazete ve mektup gibi türleri bir anlatım tekniği olarak kullanan yazar, hâkim anlatıcı metoduyla sıkça araya girerek okurun kurmaca dünyadan sıyrılmasını sağlamaktadır. Nasihat verme niyeti olmasa da meddah tavrı, anlatıya eklemlenmesiyle kendini göstermekte, yaşamadığı hayatı kahramanlarına yaşatmaktadır. Olumlu şahısları, güzellikleri; olumsuzları, çirkinlikleriyle aktarırken kahramanların fiziksel özelliklerini tarifte yetersiz kalmaktadır. Romanlarında yurt dışı mekânlarından Mısır, Şam veya Beyrut tercih edilirken, balayı veya arınma seyahatleri çoklukla Avrupa’ya yapılmaktadır.

Vâlâ Nurettin'in Babıâli’deki ünü Rusçadan yaptığı çevirilerle kalıcı hale gelmiştir. Gorki, Tolstoy, Dostoyevski gibi birçok yazarın eserlerini ve Fransız edebiyatının klasiklerini Türkçeye çevirmiştir. Telif ve tercüme romanlarını 1940’lı yıllara kadar yayımlayan yazar, bu dönemden sonra tercüme yayınlarına ağırlık vermiştir. Çeviri ve hikâyelerinde özensiz davrandığı görülen Vâlâ Nurettin, tercüme yaparken metinleri iyiden iyiye dönüştürdüğünü, diğer bir ifadeyle yerelleştirdiğini ifade ederek başka yazarların üretimlerine imzasını atmıştır.

Muhsin Ertuğrul’la olan dostluğu yazarı skeç yazmaya teşvik etmiştir. Yirmişer dakikalık piyeslerinde seyirciyi eğitme, ona bir şeyler verme kaygısına sahip olduğu görülmektedir. Buna karşın hikâye ve romanlarında söz konusu kaygıya rastlanmamaktadır.

Tecrübesizliğin kurbanı genç kadınları esas aldığı aşk ve şehvet dolu romanlarının yanı sıra polisiye kahramanları da Türk edebiyatına kazandırmıştır. Yılmaz Ali’nin maceralarını anlatan telif romanı kısa zamanda beyazperdeye taşınmayı başarmıştır.

Vâlâ Nurettin, Türkiye için pek erken bir dönemde Avrupai dünya ile yerelliği harmanlamıştır. Zaman ve mekân tariflerinde başarılı olmayan yazarın edebi kaygıdan uzak kabul edilebilecek bu teknik kusurları veya dikkatsizliği geçim derdinin sebep olduğu acelecilikle açıklanabilmektedir. Farklı kültürleri kullanabilme yeteneğine sahip olan Vâlâ Nurettin'in imparatorluk döneminde dünyaya gelmesi, Millî Mücadele’ye katılması ve yurt dışında okuması edebi kişiliğini pekiştiren niteliklerdir.