Madde Detay

Osmanlı Devletinin yetmişinci şeyhülislamı Abdullah Efendi, 1073/1662’de Akhisar’da doğdu. Akhisarlı  Şeyh Mecdüddîn soyundan Mehmed Efendi’nin oğlu, İbn-i Îsâ-yı Saruhânî’nin torununudur. İlk tahsilini memleketinde alan Abdullâh Efendi, İstanbul’a gelerek Kara Halil Efendi’ye intisap ederek ondan akli ve naklî ilimleri tahsil etti ve onun yanında mülazım olarak vazife yaptı. 1111/1699’da yapılan imtihanla müderrislik diplomasını aldı ve hocasının damadı oldu. 1137/1724’te Selanik mollalığına ve ardından fetva eminliğine tayin edildi. 1138/1725’te Mektûbî Mustafa Efendi’nin yerine Selanik mevleviyetine (kadılığına), 1140/1727’de de Mısır kadılığına atandı. Bir sene Mısır'da görev yaptıktan sonra İstanbul’a geri çağrıldı. 1147/1734’te Mekke payesini aldı. 1148/1735’te İran Şâh’ı Nâdir Şâh’ın Caferî mezhebiyle ilgili şüpheleri ortadan kaldırmak düşüncesiyle Ehl-i Sünnet ulemasından birkaç kişiyi istemesi üzerine bu göreve atanan Kara Mehmed Paşa-zâde Vezîr Mustafa Paşa'nın elçisi olarak heyetle birlikte İran’a gitti. Görevi sırasında Kandahar, Semerkand ve Isfahan’ı ziyaret etti. İstanbul’a dönüşünde Anadolu kazaskerliğine atandı. 1155/1742’de bu görevden azledildikten yedi sene sonra 1162/1748’in Recep ayında Rumeli kazaskerliğine getirildi. 1165/1751’de ikinci kez Rumeli kazaskerliğine atandı. 1168/1754 Safer ayında da şeyhülislam oldu ve III. Osman devrinde beş ay şeyhülislamlık görevinde bulundu. Ancak ihtiyarlıktan dolayı bu makamdan azledildi. Bir müddet Bursa’ya gönderildi. Hayatının son günlerini Emirgan’daki yalısında geçirdi. 1174/1760’ta Zilkade ayında vefat etti. “Etdi ‘Abdullâh Efendi cennet-i ‘adni makar” mısrası vefatına tarih düşüldü. Eyyûb Sultan civarında Siyavuşpaşa Türbesi yanına defnedildi. Şeyhülislam Mehmed Es'ad Efendi Abdullah Efendi'nin oğludur.

Daha çok dinî eserleriyle tanınan Abdullâh Efendi, şiirlerinde Abdî ve Vassâf mahlaslarını kullanmıştır.

1. Dîvânçe: Osmanlı Müellifleri’nde (Kurnaz ve Tatçı 2000: 481-483) Vassâf’ın Dîvânçe’si olduğu belirtilmekle birlikte kütüphane kayıtlarında böyle bir eser şu an için tespit edilememiştir.

2. Hayâl-i Behçet-Âbâd: 1105 beyitten oluşan  manzum  bir nasihatnamedir. Öğretici kimliğiyle ilgi çekici bir eserdir. Çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Mesnevi yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Mumcuoğlu 2006).

3. Zemzeme: Kelam ilmine dair bir eserdir.

3. İrşad-ı Ezkiyâ: Nahiv ilminde meşhur Kâfiye adlı eserin manzum tercümesidir. 1379 beyittir. Burdur Kütüphanesi'nde bulunan bu eser Konya Kütüphanesi'nde 490 numarada kayıtlı bulunmaktadır.

4. Fetevâ-yı Vassâf: Fetvalarının toplandığı eserdir. Vefatından bir sene sonra basılmıştır.

Bunların dışında, 9/12. asırda yaşayan meşhur Arap alim ve ediplerden Şerefeddîn İbn-il-Makarri İsmail Yemenî’nin Unvân adlı eserine nazire olarak yazdığı Ünvânü'ş-Şeref isimli Arapça risalesi vardır. Risale, felsefe, mantık, kelam ve nahiv iminden bahsetmekte, ayrıca Türkçe ve Farsça hikâyeleri ihtiva etmektedir. 

Talik yazıda Siyâhî Ahmed Efendi'den ders alan usta bir hattat olan Vassâf, Türkçe, Arapça ve Farsça şiirler yazmıştır. Şiirleri daha çok nasihat üslubundadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî. C. 1. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yay. 

Cunbur, Müjgan (2007). ''Vassâf". Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 8. Ankara: AKM Yay. 510-511. 

Çifçi, Ömer. Fatîn Davud-Hâtimetü’l-Eş‘âr. 434. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf. [erişim tarihi: 07.12.2013]

Erdem, Sadık (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 

İlmiye Salnamesi (1334). İstanbul: Matbaa-i Amire. 

İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Müstakimzâde Süleyman Sa’deddîn Efendi (1978). Devhatü’l-Meşâyıh. İstanbul: Çağrı Matbaası.

Mumcuoğlu, Banu (2006). Şeyhülislam Akhisari Vassaf Abdullah Efendi Hayâl-i Behcet-âbâd (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.

Şemseddin Sami (1311). Kâmusu’l-A’lâm. C.4. Mihrân Matbaası. 

Gazel

Ol âfet âh u nâleyle gönül zîb-i kenâr olmaz

Bu şît-i dehşet-efzâ ile ol vahşî şikâr olmaz

Huşûnetden gelir vaz’-ı girâna inkisâr etmek

Urulsa bin yerinden zahmı anın âşikâr olmaz

Ne sûd olsa dil-i düşmen tekellüfle mülâyimter

Gubâr-ı sûde-i seng-i zümürrüd kuhl-ı mâr olmaz

Komaz teşhîse tâkat telhi-i zehr-âb-ı hicrânı

Zihâm-ı gam gibi âlemde hergiz gam-güsâr olmaz

(İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara. AKM Yay. 497.)