Madde Detay

Tam adı Malik Vicdani Aksel'dir. Selanik yakınlarındaki Katerin’de doğdu. Babası o tarihte gümrük memuru olarak görev yapan Mehmed Şevket Bey, annesi ise Mesude Hanım’dır (Ayvazoğlu 2011a: 7). Malik Aksel, Serez’de başladığı ilkokulu Balkan Harbi’nde ailesinin İstanbul’a göçmesi üzerine Beyazıt Numune Mektebi’nde tamamladı. 1918'de girdiği Darülmuallimin’den 1921'de mezun oldu ve İstanbul'un Şile ilçesinin Kayagöz köyünde bir süre ilkokul öğretmenliği yaptı. Yükseköğrenimine devlet tarafından 1928'de resim pedagojisi eğitimi alması için gönderildiği Almanya’da, Berlin Yüksek Resim Öğretmen Okulu’nda devam etti. 1932'de Ankara Gazi Terbiye (Eğitim) Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nde resim ve sanat tarihi öğretmenliği yaptı. Bu görevi sırasında, Cumhuriyet Halk Partisi tarafından düzenlenen “Ressamların Yurt Gezileri” programı kapsamında 1939'da Sivas’a, 1941'de Denizli’ye gönderildi ve bu şehirlerde çok sayıda resim yaptı. Resim ve sanat tarihi öğretmenliği görevini 1951'de tayin edildiği İstanbul Eğitim Enstitüsü’nde emekli olduğu 1968'e kadar sürdürmüştür. Malik Aksel, bu görevi sırasında İstanbul’da bir süre Fındıkzade’de, daha sonra Cağaloğlu civarında bir evde oturdu. 1972'de ise Nişantaşı Şair Nigar Sokağı’ndaki bir apartman dairesine taşındı. Hayatının son yıllarını aynı zamanda atölye olarak kullandığı Nişantaşı’ndaki dairede geçiren ve son zamanlarda gözleri iyiden iyiye zayıflayan Malik Aksel, vefatından üç yıl kadar önce görme yetisini tamamen kaybetti. Bununla beraber, hafızasının bir süre daha yerinde olduğu, onunla yapılan ve Kaynaklar dergisinde yayımlanan son röportajından anlaşılmaktadır. Malik Aksel, bu röportaj yayımlandıktan sonra, durumu her geçen gün biraz daha kötüleşerek iki yıl kadar yaşadı. Son zamanlarında hafızasını kaybedip muhakeme gücünü tamamen yitirmesine rağmen aklının hâlâ resimlerinde olduğu, bazı resimlerine yaptığı gereksiz müdahalelerden ve gelişigüzel attığı imzalardan anlaşılmaktadır. Doktorlar tarafından demans teşhisi konulan sanatçı, 15 Şubat 1987 akşamı saat 20:00’de hayata gözlerini yumdu ve ertesi gün Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi (Ayvazoğlu 2011a: 17). Müşerref Hanım ile evli olan Aksel’in Murat ve Nuri adında iki oğlu vardır.

Sedat Veyis Örnek tarafından, “Konularını köy ve halk yaşamından alan, resimlerinin yanı sıra yazı ve kitaplarında sanatla folklor arasındaki verimli ilişki üzerinde duran sanatçı” (Örnek 2000: 46) olarak nitelendirilen; Beşir Ayvazoğlu’nun “evimizin ressamı” dediği Malik Aksel’in eserleri değerlendirildiğinde üç ana başlık öne çıkar. Bunlardan ilki Aksel’in kimse görsel kültürle ilgilenmezken halk resmi, dinî resimler, duvar resimleri gibi çoğu zaman ötekileştirilen konulara eğilerek halkbiliminin görsel alanlarına dikkat çekmiş olmasıdır. İkincisi, Aksel’in sanat ve folklor arasındaki ilişkiye, öz-oryantalist ve ötekileştirici bir gözle değil Doğu ve Batı sanatını sentezleyen bütünsel bir algıyla yaklaşmasıdır. Aksel için halk ve halk kültürü mutlaka modern olması gereken unsurlar olmamıştır. Aksel Anadolu’yu ve halk yaşamını resmederken olanı olduğu gibi kabul ederek koruma yolunu seçmiştir. Aksel’i halkbilimi tarihimizde hak ettiği yere koymayı gerektiren üçüncü nokta ise, onun “evimizin ressamı” olarak tanımlanmasına neden olan yönüdür. Aksel, Anadolu insanını, evlerinin içlerini, bayram yerlerini, geleneksel meslekleri resmederek, geleneksel halk resmi ve sanatlarını modern resmin bir parçasına dönüştürmüş ve bu yolla modern dünyada geleneğin sürdürülebilir olabileceğinin örneklerini vermiştir (Ölçer Özüner 2013: 115-116). Çok sayıda karma sergiye katılan, kişisel sergiler açan ve ödüller kazanan Malik Aksel, özellikle suluboya resimde başlı başına bir ekoldür.

Ressamlığının yanı sıra yazarlığı ve araştırmacılığı ile de dikkat çeken Malik Aksel, 1933'te Varlık dergisinde başlayan yazı serüvenini hayatının son yıllarına kadar sürdürmüş ve dönemin dergilerinin çoğunda dönemin sanat anlayışını yansıtan yazılar yazmıştır (Ayvazoğlu 2011b: 1). Çığır, Varlık, Ar, Ülkü, Oluş, Türk Edebiyatı, Millet, Pazar Postası, Hisar, Kültür Dünyası, Türk Dili, Yeni İstanbul, Eğitim Hareketleri, Türk Sanatı, Folklor, Ankara Sanat, Milliyet Sanat, Aksel’in yazdığı dergi ve gazetelerin bir kısmıdır. Aksel’in ayrıca fikirlerini, dönemindeki sanat anlayışını ve sergilerde edindiği izlenimleri anlattığı Resim Sergisinde Otuz Gün (1943, 2010); Anadolu Halk Resimleri (1960, 2010); Türklerde Dinî Resimler: Yazı-Resim (1967, 2010); Sanat ve Folklor (1971, 2011); İstanbul’un Ortası (1977, 2011) adlı beş kitap ve İstanbul Mimarisinde Kuş Evleri (1959, İstanbul’un Ortası içinde 2011) adlı bir ayrıbasım olmak üzere altı eseri vardır. Bu çalışmalar Beşir Ayvazoğlu tarafından düzenlenerek tekrar yayımlanmıştır. Ayrıca doğrudan Malik Aksel’i ve onun sanat anlayışını konu edinen iki yüksek lisans tezi yapılmıştır. Bunlardan ilki güzel sanatlar alanında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde (Macar 1997), ikincisi ise yine güzel sanatlar alanında ve Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde (Sülün 2002) hazırlanmıştır.