Madde Detay

Vezir kethüdâlığından emekli Hacı Hüseyin Ağa’nın oğludur. Şehid Ali Paşa diye tanındı. Pazar köyü yakınındaki İznik (Arnavud) gölü sahilinde bulunan Selöz köyünde doğdu. II. Ahmed döneminde çocuk yaşlardayken Enderûn’a alındı. Burada önce kiler-hânede hizmet etti. Enderûnda iken iyi bir eğitim aldı. II. Mustafa’nın sır kâtibi oldu. III. Ahmed döneminde önce rikabdâr (Şevval 1115/Şubat 1704), çukadâr (Zilhicce 1115/Nisan 1704), silahdâr (Şaban 1116/Aralık 1704) olarak görev yaptı. 1121/1709 yılında ikinci vezir ve Kıbrıs valisi olarak atandı. Muharrem 1123/Şubat 1711’de Kıbrıs valiliği görevinden istifa etti. 1125/1713’de rikâb-ı hümâyûn görevinde iken 1 Rebiülâhir 1125/27 Nisan 1713 tarihinde İbrahim Paşa’nın yerine Osmanlı Devleti’nin elli birinci sadrazamı oldu (Mehmed Süreyyâ 1311: III/528-529; Arslan 2013: 169-170). Aynı yıl (Zilka’de 1125/Kasım 1713)’te III. Ahmed’in kızı Fâtıma Sultan ile evlendi. 1127/1715 yılında Mora Seferi’ne çıktı. Mora, onun üstün gayretleriyle fethedildi. Ardından 1128/1716 yılında serdâr-ı ekrem unvanıyla Nemçe Seferi’ne katıldı. Savaş sırasında ön saflarda çarpışmakta iken düşman kurşunuyla şehit düşdü. Naaşı, Belgrad Kalesi içinde bulunan Sultan Süleyman Han Câmi hazîresine gömülmüştür.

 Şehzâde Câmi yakınlarında yazma eserlerden oluşan zengin bir kütüphanesi, doğum yeri olan İznik’te inşa ettirdiği câmî ve birçok yerde hayratı vardır.

 Kaynaklar, bir divançe oluşturacak kadar manzumesi bulunduğunu söyleseler de Paşa’nın bunları vaktiyle kayıt altına almadığından günümüze kadar ulaşmadığı da ifade edilmektedir (Arslan 2010: II/121). Ancak bugün elimizde Ali Paşa’nın talimat ve nasihatlarını içeren “Ta’lîmât-ı Hikmet- Âyât-ı Şehîd ‘Alî Paşa” isimli bir risalesi bulunmaktadır. Özellikle devlet bürokrasisindeki bozuklukları ve bunlara dair çözüm önerilerini belirttiği bu eser, dönemin sosyal aksaklıklarını yansıtması bakımından önemlidir. Bu bakımdan Koçi Bey’in Risâlesi’ni hatırlatmaktadır. Eserin bilinen iki nüshası şunlardır: Atıf Efendi, Mehmet Zeki Pakalın Koleksiyonu, No:38. 4 vr.;  Avusturya Milli Kütüphanesi. H.O. 104 a/1. 7 vr. Söz konusu risâlenin metni, Tayyar-zâde Atâ (1293: V/27-38) ve Mehmed Gâlib (1326: 137-150) tarafından yayımlanmıştır.

Adaletli, merhametli, cömert, fâzıl kişiliğiyle kaynaklarda ikinci Sokullu Mehmed Paşa olarak nitelendirilen ‘Alî Paşa’nın şiirde ve inşâda mahir olduğu ayrıca belirtilmektedir. Şiirlerinin hakîmâne ve nasihat-âmiz tarzda olduğu da söylenmektedir (Arslan 2010: 120-121). Özellikle Mora’nın fethi için Edirne’ye giderken söylemiş olduğu manzume meşhur olmuştur.

Ali Paşa. Ta’limât-ı Hikmet-Âyât-ı Şehîd Ali Paşa. Atıf Efendi Yazma Kütüphanesi. Mehmet Zeki Pakalın Koleksiyonu. Nr: 38. 4 vr.

Ali Paşa. Risâle-i Damad ‘Ali Paşa. Avusturya Milli Kütüphanesi. H.O. 104 a/1. 7 vr.

Arslan, Mehmet (hzl.) (2010). Tayyâr-zâde Atâ Osmanlı Saray Tarihi Târîh-i Enderûn. C. II, IV. İstanbul: Kitabevi Yay.

Arslan, Mehmet (hzl.) (2013). Osmanlı Sadrazamları Hadikatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri. İstanbul: Kitabevi Yay.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa  Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. II. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Gâlib (1326). “Talimât-ı Şehîd Alî Paşa”. Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası  1(3): 137-150.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. III. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Oumlizcan, Abdülkadir, A. Z. İzgöer, B. Çakır, Y. Uğur (hzl.) (1989). Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli. C. II. İstanbul: Klasik Yay.

Tayyar-zâde Ahmed ‘Atâ (1293). Târîh-i ‘Atâ. C. V. İstanbul: İstanbul Yahya Efendi Matbaası.

Seyf-i Ahmed’le seferde Alî-kudretdir Alî

Sıdk-ı savletle rezimde Alî-cür’etdir Alî

Reh-nümûn olsa gerekdir bu gazâda tevfîk

Mazhar-ı feth ü zafer bâ’is-i nusretdir Alî

Avn-i Hak sâye-i Peygamber iken rehberimiz

Dîde-i düşmene elbette mehâbetdir Alî

Şevket ü şân u şehâmet ne dimekdir görsün

Avn-i Hakk ile Mora fethine niyyetdir Alî

Hakk’a tefvîz-i umûr sabr u sebât eyleyerek

Maksad a‘dâmıza ibrâz-ı besâletdir Alî

Devlet-i satvetini sa‘y iderim i’lâya

Dü-cihânda bu reviş mahz-ı sa ‘âdetdir Alî

Ser-nigûn eylemege düşmeni her savletde

Bu sefer nasra şitâbân u azîmetdir Alî

Pâdişâhım kuluna eyle du’â muhtâcım

Devletin şânını i’lâ içün âletdir Alî

 (Arslan, Mehmet (hzl.) (2010). Tayyâr-zâde Atâ Osmanlı Saray Tarihi Târîh-i Enderûn. C. IV. İstanbul: Kitabevi Yay. 394.)