Madde Detay

Adil Talip imzasını da kullanan Apaydın, Safiye Hanım ile çiftçi İbrahim Apaydın'ın oğlu olarak Ankara'nın Polatlı ilçesine bağlı Ömerler (Omarlar) köyünde dünyaya geldi. Çocukluğu yoksulluk ve çeşitli sıkıntılar içinde geçen Talip Apaydın, ilkokulu Beypazarı'nda tamamladı (1938). Çifteler Köy Okulu'nda eğitimine devam eden yazar, buradan 1943 yılında mezun oldu. Daha sonra yazar kimliğinin şekillenmesinde etkili olan Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'ne kaydoldu ve bu okulu 1946'da bitirdi.

Kars Cılavuz Köy Enstitüsü'ne Türkçe ve müzik öğretmeni olarak atanan Apaydın (1946), yedi ay öğretmenlik yaptıktan sonra Ankara Yedek Subay Okulu'nda askere alındı. İki yıl Ayaş ve Çubuk'ta askerlik yaptı. Anadolu'nun çeşitli köy okullarında öğretmenlik ve gezici başöğretmenlik görevlerinde bulundu. Halise (Sarıkaya) Hanım'la evlenen Apaydın, Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'nün sınavlarını dışarıdan vererek bu okuldan mezun oldu (1954). Su, Güneş ve Aydın Toprak adlarında üç çocuğu dünyaya geldi. 1961'de Türkiye Öğretmenler Sendikası'nın (TÖS) yönetim kurulunda yer aldı. 1970 yılında Türk Dil Kurumu Yönetim Kurulu üyeliğine kabul edildi. 1976'da öğretmenlik mesleğinden emekliye ayrıldı. Emekliye ayrıldıktan sonra Millî Eğitim Bakanlığı danışmanlığı görevine atandı, 1979'da bu görevinden ayrıldı. Birçok yapıtı hakkında dava açılarak kitapları toplatıldıysa da davaların hepsinden beraat etti. Türkiye Yazarlar Sendikası, PEN Yazarlar Derneği, Dil Derneği, Edebiyatçılar Derneği ve Köy Enstitüleri Vakfı üyesi olan Talip Apaydın, 27 Eylül 2014'te Ankara'da öldü.

Talip Apaydın'ın dünya görüşü ve sanat anlayışı, henüz Hasanoğlan Köy Enstitüsü'nde öğrenciyken şekillenmeye başladı. Bu okulda aldığı eğitim sayesinde Anadolu'ya, folklor ve edebiyata yakından ilgi duymaya başlayan Talip Apaydın'ın ilk yazısı "Karın Ağrısı", Köy Enstitüleri Dergisi'nde (Nisan 1945, S. 2, s. 296) basıldı. "Alkışlar" adlı ilk şiiri aynı dergide yayımlanan Apaydın (Temmuz 1945, S. 3, s. 424), bu derginin yanı sıra ilk şiirlerini Doğuş ve Yücel dergilerinde de neşretti.

Apaydın, 1948-1952 yılları arasında şiir ve yazılarıyla Yücel, Varlık, Edebiyat Dünyası, Fikirler, Yeditepe, Ufuklar gibi dergilerde yer almaya devam etti. Aynı yıllarda köy gözlemlerini yazmaya başladı ve 1952 yılında kitap hâlinde basılan ilk eseri Bozkırda Günler'i yayımladı. Bu eserinde, İç Anadolu'nun; göz alabildiğine uzanan bozkırlarını, bu coğrafyada yetişmiş bir yazarın gözlemleri şeklinde okura sundu. Apaydın, eserin önsözünde bozkır hayatına yönelme sebebini şu cümlelerle açıkladı: “Bozkıra ait her şey, beni vuruyordu. Düşününce içim kaynıyordu. Köyün evleri yoksul, toprak evlerdi. Ama içimden bir yakınlık geliyordu. Onları unutmayı aklım almıyordu. Oralarda ileri ve güzel hayata dayanılmaz bir susuzluk keşfediyordum.” (Apaydın 1952: 6)

Talip Apaydın, sanat hayatının ilk yıllarında daha çok şiirleriyle ön plana çıkan bir edebiyatçıdır. Özellikle 1945-1946 yıllarında yazdığı şiirlerinde Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat Horozcu, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Sıtkı Tarancı ve Cahit Külebi gibi isimlerin etkisi görüldü. Öğrencilik yıllarında bu isimlerin şiirlerini ezberlercesine okuduğunu belirten Talip Apaydın, şiirleriyle "bozkır toprağının gizli şiiri"ne ulaşmaya çalıştı (Erol 2005: 51). Apaydın, toplumsal duyarlılıkla yazdığı şiirlerini Susuzluk (1956) ve Kırsal Sancı (1999) adlı kitaplarında topladı. Köy Enstitüsü çıkışlı bir isim olmasına rağmen halk şiiri formlarına yönelmedi, daha çok serbest ölçüyle şiirler yazdı. Diğer eserlerinde olduğu gibi şiirlerinde de "toplumcu" bir edebiyatçı görüntüsü sergiledi. Kendisi ile yapılan bir söyleşideki şu cümleleri, Apaydın'ın şiir anlayışını da özetlemektedir: “Şiir iç dünyamızın, duyarlılığımızın, düşüncelerimizin sözcükler yoluyla dışa vurumu olduğuna göre bugünkü durumdan memnun olmayan birisi ne yapacak? Sorgulayacak, hesap soracak, daha iyisini isteyecek. Bu tedirginliği başkalarına da duyuracak. Rahatsız bir insan mutluluk şiirlerini yazamaz. Çok iyiyiz, oh, hep böyle gitsin diyemez. Bizler toplumsal bozukluklardan, ülkemizin geri kalmışlığından, kötü yönetimlerden rahatsızlık duyan insanlarız.” (Gezer 2000: 10)

Talip Apaydın, Bozkırda Günler (1952) ve Susuzluk (1956) adlı kitaplarının ardından yoğun bir şekilde roman ve hikâye türünde eserler vermeye başladı. Yazarın ilk romanı Sarı Traktör, 1958'de basıldı. Roman, Eskişehir civarındaki Özeler Köyü'nde on yedi, on sekiz yaşlarında Arif adlı bir gencin köylerde yeni yeni görülmeye başlayan traktörlere karşı tutkusunu anlatır. Tarımda modernleşmeye taraftar bir genç olan Arif, roman boyunca işlenen traktör özlemine babası İzzet Ağa'yı traktör almaya ikna edemediği için bir türlü ulaşamaz. Romanın ana teması, geleneksel tarımı savunan bir baba ile modern tarım tekniklerini arzulayan bir genç arasındaki "kuşak çatışması"dır. Necatigil'in tespiti ile "Arif ve traktör tutkusu çevresinde kümelenen diğer olaylar, orta hâlli bir köy hayatından alınma ve romanın ümitli, olumlu etkilerini çoğaltan gündelik sahnelerdir." (Necatigil 1992: 320). Apaydın'ın romanda vermek istediği mesaj, "doğaya egemen olma ve tarım tekniklerinin geliştirilmesinin gerekliliği"dir (Karaömerlioğlu 2003: 112). 1950'lerde Türkiye köyleri ile köylülerinin panoramasını sade ve akıcı bir üslupla çizen Sarı Traktör, aynı zamanda köyde/Köy Enstitülerinde yetişen bir yazarın canlı gözlemlerinden beslendiği için köy hayatına "dıştan" değil "içten" bakışının ürünü olarak ön plana çıkar.

Apaydın, ikinci romanı Yarbükü'nde (1959) Eskişehir'in Yapılı köyünün "Yarbükü" adlı mevkiinde köylüler arasında cereyan eden su ve toprak savaşını ele alır. Kendi içinde iki ana bölüm ve bu bölümleri meydana getiren on beş alt bölümlerden oluşan romanda, ana şahıslar olan Remzi ve Haydar arasındaki çeltik sulama kavgasına odaklanılır. Sarı Traktör (1958) ile köyde ümidin ve direnmenin zaferini dile getiren yazar, ikinci köy romanında ümitsizliğin, yenilmenin dramını ele alır (Necatigil 1992: 397).

Yazarın üçüncü romanı Emmioğlu'nda (1961) Eskişehir'in Yapılı köyündeki insanların artan nüfus neticesinde yaşadıkları geçim sıkıntıları ve işsizlik sorunu işlenir. İki ana bölüm ve yirmi üç alt bölümden oluşan romanda, ağaların sömürüsü hâline gelen köylülerin başından geçen olaylar sade ve akıcı bir üslupla dile getirilir.

Ortakçılar (1964), Talip Apaydın'ın köy hayatını konu alan dördüncü romanıdır. Romanın önsözünde yazar, "babasının on altı sene askerlik yaptığını, savaşlar bitince köye döndüğünü, fakat orada tarla-taban hiçbir şey bulamadığını, bey çiftliklerinde ortakçılık yapmaya başladığını" belirtir. Yazarın romanını kaleme alırken hareket noktası kendi hayatıdır. Romanın başkişisi Sefer, Köy Enstitüsü mezunu bir gençtir ve Talip Apaydın'ı sembolize etmektedir. Otobiyografik izler taşıyan ve sekiz ana bölümden oluşan romanda, köy hayatı "ortakçılık, topraksızlık, ağaların sömürüsü, emek, yoksulluk" gibi kavramlar etrafında işlenir. Roman, daha sonraki baskılarında Ortakçının Oğlu adıyla yayımlanmıştır.

Yoz Davar (1972), yazarın beşinci romanıdır. Köy hayatına eğilen romanda, Emin Bey ile Köşkerin Mehmet adlı iki köy ağası etrafında beliren çıkar çatışmalarının ve mücadelelerin çobanlara da yansıması ele alınır. Beypazarı'nın Kırbızlı köyünden Çoban Musa, romanın ana kişisidir ve romanda cereyan eden olaylar daha çok onun başından geçenlerden hareketle okura sunulur.

Apaydın Define'de (1972), Samsun civarındaki Görekli köyünde yaşayan bir grup tütün ekicisi köylünün maceralarına odaklandı. Romanda zengin olmak ümidiyle define aramaya çıkan köylülerin bu arayış sırasında başlarından geçen olaylar, defineyi bulduktan sonra bulduklarını Ankara'da satmaya çalışırlarken yaşadıkları sıkıntılar sade ve akıcı bir üslupla hikâyeleştirildi.

Yazar, köy romanı serisine Tütün Yorgunu (1975) adlı romanı ile devam etti. Bu romanda olaylar, yazarın Define romanında olduğu gibi Samsun'un Bafra ilçesine bağlı Görekli köyünde geçer. Romanda yıllarca tütün yetiştiren Ağ Osman adlı roman başkişisinin örnekliğinde köylülerin yaşadığı ekonomik sıkıntılara odaklanılır. Apaydın bu romanıyla 1976 Madaralı Roman Ödülü'nü kazandı. Yozgat'ın Karasıllı köyünden İdris'in köyden şehre göçünü ele alan Kente İndi İdris (1975), Talip Apaydın'ın romanları arasında ideolojik yönü ağır basan ögeler içermesi bakımından ayrı bir özelliğe sahiptir. Olay örgüsünün numaralandırılmış küçük olay halkaları ile sürdürülmüş olması, bu romanı teknik açıdan da diğer romanlardan farklı kılmaktadır (Erol 2005: 134).

Apaydın, köy romanları dışında tarihî romanlar da kaleme aldı. Bu minvalde, 1974'te Kurtuluş Savaşı'nı konu alan üçlemenin ilk cildi olan Toz Duman İçinde'yi (1974) yayımladı. Romanda ele alınan olaylar, 1919 yılında Uşak ilinin Tacım köyünde geçer. Türk köylüsünün Millî Mücadele yıllarında yaşadığı sıkıntılara odaklanan romanda, köylülerin o dönemde yaşadıkları sorunlarla nasıl baş etmeye çalıştıkları, yeni kurulan devletten beklentileri ve daha sonra yaşadıkları hayal kırıklıkları dile getirilir. Tarihî romanlarının ikincisi Vatan Dediler (1981), Toz Duman İçinde romanının devamı niteliğindedir. Romanda olaylar, 1920 yılının Ağustos ayında cereyan eder ve Molla Mahmut öncülüğünde Millî Mücadele'ye katılan köylülerin başlarından geçenler anlatılır. Tarihî-nehir roman serisinin üçüncü cildi Köylüler'de (1991), Kurtuluş Savaşı'nın fiilen bitişinin ardından Kuvayımilliye gönüllüsü köylülerin evlerine döndükten sonra yaşadıkları hikâye edilir. Apaydın, bu romanı ile 1992 Orhan Kemal Roman Armağanı'nı ve 1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü'nü kazanmıştır.

Köy romanlarının ve tarihî romanların yanı sıra yazarın kalem oynattığı bir diğer tür çocuk romanlarıdır. Toprağa Basınca (1966), Dağdaki Kaynak (1975), Merdiven (1985) ve Biz Varız (1996) Apaydın'ın çocuk romanlarıdır. Apaydın, didaktik özellikleri ile ön plana çıkan çocuk romanlarında da daha çok köy ve kasaba hayatını işledi. Yazar, Toprağa Basınca adlı çocuk romanıyla 1966'da Arkın Kitabevi tarafından düzenlenen Çocuk Romanları Yarışması'nda üçüncülük ödülünü kazandı.

1966'da tanınmış halk hikâyelerinden Ferhat ile Şirin'i romanlaştıran Apaydın'ın üzerinde durulması gereken bir diğer yönü öykücülüğüdür. Öykü türündeki ilk kalem denemelerini Köy Enstitüsü'nde öğrenci iken yazmaya başlayan Apaydın, ilk öykü kitabı Ateş Düşünce'yi 1967'de yayımladı. Bu kitabı Öte Yakadaki Cennet (1972), Koca Taş (1974), Yolun Kıyısındaki Adam (1979), Kökten Ankaralı (1981), Hendek Başı (1984), Hem Uzak Hem Yakın (1985), Karabasan (1989) ve Sıra Dışı Öyküler (1994) adlı kitapları takip etti. Apaydın'ın öyküleri, tema ve işleniş bakımından romanları ile benzerlik gösterir. Yazar, öykülerinde -romanlarında olduğu gibi- genellikle Anadolu'nun köy ve kasaba hayatını, köylülerin yaşadığı çeşitli sıkıntıları sade ve akıcı bir dille işlemiştir. Apaydın'ın öykülerindeki temel hareket noktası "gözlemleri"dir. Nitekim o, bir öykü yazarının gözlemlerinden hareket etmesi gerektiğini şu cümlelerle açıklamıştır: “Burada konuyu ve anlatılacak kişiyi iyi bilmek, onlara yakınlık duymak önemlidir. Onun için öykücü, ister istemez kendi tanık olduğu, kendi yaşamına karışmış olaylara, kişilere ağırlık verir. Doğal olan da budur. Her yazar biraz kendini yazar. Olaylara, kişilere kendi gözüyle bakar, kendi yorumu ile yaklaşır. Bunu ne kadar içten yapabilirse o kadar başarılı öykü çıkarır.” (Apaydın 1975: 125) Apaydın, 1998'de eski ve yeni öykülerinden yaptığı bir seçkiyi Öykülerle Çizgiler: Eski Yeni Öykülerden Bir Seçki adı altında kitaplaştırdı. Yazar, çocuklar için kaleme aldığı hikâyeleri O Güzel İnsanlar (1978), Aloo Çocuklar (1979), Yangın (1981) ve Elif Kızın Elleri (1981) adları altında neşretti.

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının üretken kalemlerinden biri olan Talip Apaydın; şiir, roman ve hikâye türlerindeki eserlerinin yanı sıra hatıra, piyes, deneme, radyo oyunu, makale gibi türlerde de eserler yayımladı. Son döneminde şiir, öykü ve yazıları Varlık, Fikirler, Türkiye Yazıları, İmece, ABeCe, Öğretmen Dünyası, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Sarı Traktör adlı romanı İngilizce ve İtalyancaya, bazı öyküleri Macarca, Rusça, İspanyolca, İngilizce ve Almancaya çevrilen Apaydın, Yapılar Yapılırken ve Otobüs Yarışı adlı basılmamış radyo oyunlarıyla 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması'nda iki başarı ödülü kazandı. Sarı Traktör, Toz Duman İçinde adlı romanları oyunlaştırılarak radyoda oynandı, Ortakçılar adlı romanı tiyatroya uyarlanarak sahnelendi.

Köy Enstitüsü mezunu yazarlardan biri olan Talip Apaydın, köy ve kasaba çevresinde yaşanan olayları konu alan öykü ve romanları ile ön plana çıkan bir yazardır. Hayatı ile yazdıkları arasında yakın bir ilişki bulunan Apaydın, toplumcu gerçekçi edebiyat anlayışıyla yazdığı eserlerinde çeşitli yönleriyle Anadolu ve özellikle bozkır gerçekliğini yansıtmış ve köy edebiyatının en verimli kalemlerinden birisi olmuştur.