Madde Detay

Diyarbakır’da doğdu. Annesi Şerife Hanım ev hanımı, babası M. Celalettin Bey ise memurdur. Çocukluğu daha çok dedesinin konağında geçmiştir. Edebiyatçı kişiliğinin oluşmasında en çok etkisi olan kişi, Ziya Gökalp’ın ablası olan babaannesi Sacide Hanım'dır. Babaannesi ona Siyer-i Nebi, Altıparmak Tarihi, Mesnevi, Tutiname gibi kitapları, dedesi ise Fuzuli, Nefi, Nedim, Nabi gibi şairlerin şiirlerini okumuştur. Annesi roman okumaya meraklı olan Orhan Asena, babasından Orta Asya Türk tarihini, Cengiz Han’ı ve Celalettin-i Harzemşah’ı öğrenmiştir.

1939’da Diyarbakır Lisesi'ni, 1945’te de İstanbul Tıp Fakültesi'ni bitirmiştir. Çocuk hastalıkları doktorudur. İlk görevi, Ramandağı Petrol Arama Kampları hekimliğidir. Bu sırada Neriman Hanım'la evlenmiş, bu evlilikten iki oğlu olmuştur. 1946-1952 yılları arasında Anadolu’nun değişik şehirlerinde hükûmet tabibi olarak çalışmıştır.

1952’de ihtisas için Ankara’ya gelen Orhan Asena, Ankara Çocuk Hastanesi'nde asistanlık yapmıştır. 1955’te çocuk hastalıkları uzmanı olan yazar, 1964‘te Almanya’ya doktor olarak çalışmaya gitmiş ve burada iki buçuk yıl kalmıştır. 1970’te tekrar Almanya'ya giden Asena, orada beş buçuk yıl daha kalmıştır. Daha sonra hekimliğe Ankara’da devam etmiş, Çocuk Esirgeme Kurumu'nda Sağlık İşleri Müdürü olarak çalışmıştır.

15 Şubat 2001 tarihinde hayatını kaybetmiştir.

Şiir ve hikâye de yazmış olmakla birlikte, Türk edebiyatında daha çok tiyatro yazarlığı ile ünlenmiştir. İlk şiiri 13 yaşında iken 1935 yılında bir lise dergisi olan Dicle Kaynağı’nda çıkmış, 1939 yılında Diyarbakır Halkevi’nin açtığı şiir yarışmasında birincilik ödülü almıştır. Şiirlerini 1943-1944 yılları arasında Yaratış ve İstanbul dergilerinde, 1952-1956 yılları arasında da Varlık ve Hisar dergilerinde yayımladı. Ayrıca şu dergilerde de şiirleri ve yazıları çıktı: Yeni Mecmua, Çınaraltı, Yücel, Yeni İstanbul, Devlet Tiyatrosu Aylık Sanat Dergisi, Tiyatro, Kent Oyuncuları Dergisi, Dost, Vatan, Cumhuriyet, Türkiye Yazıları. Şadırvan dergisinin açtığı hikâye yarışmasında birinci oldu. Ancak bir süre sonra şiiri tamamen bıraktı ve sadece tiyatro yazarlığı ile ilgilendi.

Tiyatro yazmaya lise yıllarında başlayan Asena'nın üniversite öğrencisi iken yazdığı "Zamanın Arkası" adlı tiyatro eseri kaybolmuştur. İlk oyunları Muhsin Ertuğrul tarafından beğenilmediği hâlde, o ısrarla başarılı oluncaya kadar çalışmış ve yılmamıştır. Türk edebiyatının en iyi tiyatrocuları arasında yer alan Asena, özellikle 1950 yılı sonrası süreçte önde gelen tiyatro yazarlarımızdan biridir. “Türk tiyatrosunun Shakespeare’i” olarak bilinir. Tiyatro eserleri birçok ödül almış ve birçok defa sahnelenmiştir.

Aldığı başlıca ödüller: 1956’da Kocaoğlan eseri ile Basın Yayın Genel Müdürlüğü Dram Ödülü, 1960’ta Tanrılar ve İnsanlar ile Türk Dil Kurumu Ödülü, 1971’de Atçalı Kel Mehmet ile Sanat Sevenler Derneği Ödülü, 1971’de TRT Başarı Ödülü, 1974’te Büyük Curcuna ile Kültür Bakanlığı Ödülü, aynı yıl Şili’de Av oyunuyla Tiyatro-74 ve İsmet Küntay ödülleri, 1983’te Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe ile İş Bankası Tiyatro Büyük Ödülü, aynı yıl Ölümü Yaşamak oyunuyla Avni Dilligil Ödülü, 1993’te Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü, aynı yıl Kültür Bakanlığı Tiyatro Onur Ödülü, 1996’da İçerdeki Adam oyunuyla Uluslararası Tiyatro Enstitüsü Türkiye Millî Merkezi Ödülü. Diğer yandan oyunları Almanca, Rusça, Fransızca, İspanyolca, İngilizce, İtalyanca, Macarca, Romence, Lehçe gibi birçok yabancı dile çevrildi.

Hem yetişkinler hem çocuklar için oyunlar yazdı. Konuları genellikle Türk tarihi, yabancı milletlerin tarihleri, mitoloji, gülük toplumsal sorunlar, birey-toplum sorunları ve köy sorunlarıdır. Tarihsel kişiliklerin ruhsal özelliklerine, kişilik, kimlik değerlerine, ilginç yönlerine yer verdi. Toplumsal konulu oyunlarında da hak, hukuk, adalet tanımak, yardımlaşma ve dayanışma içinde olmak, samimi arkadaşlık, dostluk, sorumluluk duygusu gibi insanî değerleri ön plana çıkardı. Trajedi motifine ve iç çatışmalara fazlaca yer verdi.

Oyun yazarlığının temel ilkesi: “İnsandan yola çıkılırsa topluma varılır. Toplumsal olan sanatın yolu insandan geçer” cümleleridir. Tarihsel olayları günümüzü anlatmak için çıkış noktası alarak, tarihe yön veren insanların trajedisi üzerinde duran Asena, çağımızdaki sorunların benzerini geçmişte görmüş ve onlara eğilmiştir. Tarih konulu oyunlarında tarihten yola çıkmak yerine, günümüzden, günümüz insanı ve sorunlarından hareket eder. Tarihte hem kıssayı hem hisseyi bulur. Oyunlarını tarihî olayları bugüne getirerek değil, günümüzün tarihteki izdüşümünü yakalayarak yazar. Trajedi ve dram motifleri ağırlıklı olan oyunlarında Schiller, Arthur Miller, Dostoyevski ve Goethe etkisi görülür. Dilde Öztürkçecidir. Eserlerinde bu konuya dikkat eder. Ayrıca oyun kişilerini kendi dönemlerine göre konuşturmaya çalışır. Dünya görüşü olarak hümanist, sosyalist ve Atatürkçüdür.

Şeyh Bedreddin, Yunus Emre, Hürrem Sultan, Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Mustafa Kemal, Atçalı Kel Mehmet, Mithat Paşa, Nâzım Hikmet gibi kişileri, bağlamından kopararak onları güncel anlamdaki ideolojik bakış açısına göre yorumlar. Aynı şekilde Şili olaylarını da güncel siyasi ve ideolojik bakış açısıyla yorumlar.

Orhan Asena’nın oyunlarını konularına göre şöyle tasnif edilebilir:

Kadınların Sorunları

Ana oyununda oğlu tarafından itilip kakılan ve terkedilen bahtsız bir kadının dramına yer verir. Ayla Öğretmen’de kasabada öğretmenlik yapan Ayla öğretmenin öğrencilerine aşıladığı bazı fikirler ve eski öğretmeni Turhan Bey'in evinde kalması yüzünden dedikodulara ve iftiralara maruz kalıp yürüttüğü mücadeleler gündeme getirilir. El Kapısı’nda bir Anadolu kadınının çektiği sıkıntılara yer verilir. Fadik Kız oyunu, bir kadının kaçarak evlendiği kocası tarafından aldatılması, bir avukatın evine sığınması, avukat tarafından tecavüze uğraması, daha sonra başka birine satılması ve ilk kocası tarafından öldürülmesi şeklinde gelişen bir dramdır.

Şili Olayları

Şili’de Av, Bir Başkana Ağıt ve Ölü Kentin Nabzı oyunlarında 1973’teki Şili askerî darbesini, Şili’deki faşizmi ele alıp işlemiştir. Ölü Kentin Nabzı’nda Şili’de Allende’nin öldürülüşü, ihtilalcilerin devleti ele geçirmesi ve sonrasındaki süreç anlatılır. Bir Başkana Ağıt’ta Şili Başkanı Allende’nin ihtilalciler tarafından iktidardan düşürülüp öldürülüşü konu edilir. Şili’de Av’da Şili’de hükûmet taraftarlarıyla ihtilalciler arası mücadelelere yer verilir.

Aşk İlişkileri

Bir Küçük Gece Müziği’nde Alman hemşire ile yabancı bir doktor arasındaki aşk ilişkisi işlenir. Bir Ömrün Akşamında’da hastaneye yatan 75 yaşındaki bir kişinin gördüğü hayallere, geçmişte yaşanan aşk hatıralarına, ölüm ve kader sorgulamalarına yer verilir. Gece’nin Sonu’nda bir gemide seyahat eden bir erkekle kadın arası aşk ve bundan yola çıkılarak üretilen aşk felsefesi konu edilir. Geçkin Kız’da evde kalmış, 35 yaşında çirkin bir kızın görücüye çıkma sırasındaki psikolojik durumu, korkuları, çelişkileri irdelenir. Kapılar’da birlikte olduğu hayat kadınının başka bir erkeğe âşık olmasını hazmedemeyen bir erkeğin rakibine saldırısı konu edilir. Kocaoğlan’da, bir erkeğin kendisini aldatıp başkası ile kaçan kadını öldürmesi işlenir. Yalan’da yalan kavramı etrafında örgülenen aşk ilişkilerine yer verilir.

Millî Mücadele Dönemi

Candan Can Koparmak’ta Atatürk’ün Millî Mücadele yıllarından, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluş sürecinden bahsedilir. 16 Mart 1920’de Millî Mücadele'nin bir boyutu, İstanbul Hükûmeti'nin işgali konu edilir.

Tarihî Kişilikler

Tanrılar ve İnsanlar (Gılgameş) oyununda tüm dünya nimetlerini tepip tanrılara kafa tutma motifine yer verir. Gılgameş’i insanları daha bir aydınlığa çıkarma yolunda tanrılar cephesine meydan okuyan bir kahraman olarak düşlemiştir. Gılgameş, insanlar adına başlattığı bir savaşta karşısına tüm tanrıları almıştır. Bu simgesel cephenin arkasında ise gerçekte o günün tüm buyurgan kurumları ve kurulları söz konusudur: Dinsel kurumlar, aktörel kurumlar, gelenekler görenekler, yasalar. İnsanoğlunu bağlayan ne varsa hepsi. Gılgameş ruhunun Atatürk’te tecelli ettiğine inanır.

Hünkâr Bektaş Veli’de Hacı Bektaş Veli’nin mutasavvıf ve bilge kişiliği üzerinde durulur. Hürrem Sultan oyunuyla şairlerin, yazarların özgürce yazmaları, eleştirebilmeleri, devlet yöneticilerinin onlara karışmaması, eleştirilerini dikkate almaları üzerinde durulur. Hürrem Sultan oyununda hareket noktası ne Kanuni Sultan Süleyman ne Hürrem Sultan’dır. Çıkış noktası Şehzade Mustafa’dır. Yani haksızlığa uğramış olan Şehzade Mustafa’dan yola çıkmıştır. Ona göre Kanuni, Şehzade Mustafa’yı öldürmekle bu ülkeye büyük bir kötülük yapmıştır. Zira taht Mustafa’dan sonra Hürrem Sultan’ın soyundan gelen değersiz padişahlara kalmıştır. Ayrıca Kanuni’yi bu konuda eleştiren şair Taşlıcalı Yahya’yı da öne çıkarır. Kanuni'nin: “Teb’amla benim aramda böyle sözünü sakınmaz, uyanık kafalara ihtiyacım vardır. Bırakalım bu adamlar yazsınlar, sonra biz onların yazdıklarını okuyalım; bakalım yaptıklarımız dışarıdan nasıl görünür? İyi mi? Kötü mü?” Oyundaki bu cümlelerle yazar, iktidarların, yöneticilerin aydınlar tarafından eleştirilmelerinin engellenmemesi gerektiği mesajını verir.

İlk Yıllar’da Rokselana’nın Hürrem Sultan oluş süreci anlatılır. Sığıntı’da Şehzade Beyazıt’ın hayat hikâyesine yer verilir. Alemdar Mustafa Paşa (Tohum ve Toprak)’ta Alemdar Mustafa Paşa’nın III. Selim’i tahta çıkartma uğraşıları, sadrazam oluşu ve icraatları konu edilir. Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe’de Şehzade Mustafa olaylarına yer verilir. Yıldız Yargılanması’nda Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamit dönemleri işlenir. Yunus Emre’de Yunus Emre kişiliği değişik boyutlarıyla işlenir.

Komünist Devrimciler

Arayan Adam oyununda Nâzım Hikmet’in gençlik yıllarını anlatır. Dünya Yurttaşı’nda Nâzım Hikmet’in 48-61 yaşları arası dönemine yer verilir. İçerdeki Adam’da Nâzım Hikmet’in cezaevi hayatına yer verilir. Korku’da komünist bir devrimcinin başarısızlığı, davasına inanmaması, bireysel kaygılarla hareket edişi ele alınır. Öç’te ağa tarafından eşi kaçırılan bir köylünün komünist anlayışa göre mücadelesine yer verilir. Simavnalı Şeyh Bedrettin’de Şeyh Bedreddin sosyalist bir kişilik olarak yorumlanır. Atçalı Kel Mehmet’te 1829-1830 yıllarında Aydın, Atça’da rakibini güreşte yenen Kel Mehmet kendisine vaat edilen kız verilmeyince dağlara çıkar, yoksul ve ezilen halkın koruyucusu bir eşkıya olur. Zamanla Aydın’a vali olunca sevdiği kız Fatma ile evlenir. Bu oyunda Atçalı Kel Mehmet âdeta komünist bir ihtilalci gibi yorumlanmıştır.

Değişlik Konulu Oyunlar

Korkunç Oyun adlı absürd oyunda bir biyoloji profesörünün dikkat çekmek için önce intihar denemelerinde bulunması, sonunda kendisi yerine kadını öldürüp gülmesi konu edilir. Yalnız Tanrının Eli Titremez’de emekli bir yargıcın ölüm kavramına ilişkin duygu, düşünce ve eylemleri ele alınır. Ali’de anne babası boşanmış bir çocuğun psikolojisi verilir.

Anadolu İnsanının Yaşantıları

Ölümü Yaşamak’ta Anadolu’da aileler arasındaki kan davası işlenir. Toroslardan Öteye’de haraççı bir serserinin karmakarışık hayatı anlatılır.