AVAZ, Avaz Otar

(d. 1299/1884 - ö. 1338/1919)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 19. Yüzyıl / Çağatay)
ISBN: 978-9944-237-86-4

1884 yılının Ağustos ayında Hive’de doğdu. Babası, sanat ve edebiyata olan ilgisi nedeniyle oldukça tanınmış bir kişiydi. O, zamanın önde gelen sanatçı ve ilim adamlarıyla yakın ilişkiler kurmakta ve evinde çoğunlukla Âgehî, Kâmil Harezmî, Mutrıb, Beyânî ve başka şairlerin iştirakiyle edebî sohbetler düzenlemekteydi. Bu toplantılara tabii ki genç Avaz da iştirak etmekteydi (Kerimov 1987: 257). On dört yaşında şiirler yazmaya başlayan Avaz Otar, on sekiz yaşına geldiğinde halk arasında artık tanınır olmuştu. Şairin bu ünü, Hive hanı sarayına kadar ulaştı. Dönemin hanı II. Muhammed Rahim, Firuz mahlasıyla şiirler de yazmaktaydı. Sanatsever Muhammed Rahim, Avaz Otar’ı sarayına davet etti. Artık şair, han meclislerine iştirak ediyordu. Avaz Otar şiirlerinde, daha önce pek de rastlanılmayan bir şekilde, samimi olmayan din adamlarının riyakârlıklarını, yeteneksiz yöneticileri, gözünü para, mal-mülk hırsı bürümüş insanları acımasızca eleştirdi. Şairin bu yaklaşımı, devrin yöneticileri nezdinde şaire karşı olumsuz düşüncelerin ortaya çıkmasına neden oldu. Bu sebeple yönetimine yakın kişiler şairi dinsizlikle suçladılar. Delirdiği söylenip kısa süre ile tımarhaneye bile kapatıldı. Hatta 1909’da kısa süreyle hapishaneye de konuldu. Hive hanı II. Muhammed Rahim ve ondan sonra tahta çıkan Esfendiyar Han’ın şaire karşı takınmış oldukları tavırlar, onun olumsuz şartlar içinde bir hayat geçirmesine sebep oldu. Bu ağır şartlar altında yaşamak şairi verem hastalığının pençesine düşürdü ve 1919 yılında otuz beş yaşında iken vefat etti.
Avaz Otar, sanat hayatının ilk dönemlerinde, klasik şiirin gazel, muhammes, mesnevi, müstezad, rubai vb. nazım şekilleri ile ilgi çekici eserler kaleme aldı. Yazmış olduğu şiirlerini bir Dîvân'da topladı. Şair, divanına Saadetü’l-İkbâl adını verdi. eserin el yazma iki nüshası Özbekistan Bilimler Akademisi, Ebu Reyhan Birûnî Şarkiyat Enstitüsü'nün el yazmaları bölümünde 942, 3451 numaralar ile saklanmaktadır. Bunun yanında bu dönemde Harezm’de tertip edilen mecmuaların hepsinde Avaz Otar’ın şiirlerinden örneklere yer verildi. Burada belirtmeliyiz ki bu edebî mirasın büyük bir kısmı gazellerden ibaret lirik şiirlerdir. Yalnız Avaz Otar, bu gazellerinde sadece aşk konusuyla kendini sınırlamadı. Onlara yeni bir bakış açısı, farklı bir mazmun anlayışı getirdi. Bu şiirlerin içinde dikkat çekici ölçüde sâkinâme türünde olanlar da mevcuttur. Bu türde yazmış olduğu şiirler 328 mısradan ibarettir.

Şairin 1914 yılından sonra yazmış olduğu şiirlerinin bir kısmı da o devirde yayınlanan Ayna, Vakt, Molla Nasriddin gibi süreli yayınlarda neşredildi. Özellikle onun toplumsal ve siyasi meselelerle ilgili şiirleri 1920 yılından sonra çıkmaya başlayan İnkilab Kuyaşı, Harezm Haberleri adlı gazetelerde yayımlanmıştır.

Avaz Otar, XIX. yüzyılın sonlarından itibaren eserler vermeye başlamıştır. Hayatı çok kısa olsa da üretken ve iz bırakan bir şair olmuştur. Bu devir, birçok bakımdan geleneksel edebî anlayışın değiştiği bir dönemdir. Avaz Otar’ın, sanat hayatının son dönemlerinde yazmış olduğu şiirlerde, dönemin siyasi, tarihî olayları ve bu olayların şair üzerinde yaratmış olduğu etkilerin yansımaları açıkça görülmektedir. Özellikle halkçılık, hürriyet ve eğitim hayatı ile ilgili düşünceler ön planda yer almaya başladı. Zamanının süreli yayınlarında neşredilen birçok şiiri bu konularla ilgiliydi. Bu şiirler, Özbek edebiyatında 1905’ten sonra ortaya çıkan yeni şiir anlayışını daha da zenginleştirdi. Avaz Otar’ın şiirlerinde, eğitimin toplum hayatındaki önemini anlatan pedagojik-didaktik içerikli olanlar oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda, Til, Fidaiy Halkım, Mekteb ve Tapar Eken Kaçan adlı şiirleri zikretmemiz gerekir. Ayrıca şair, birçok kıta ve rubailerinde de bu konuları işlemiştir. Avaz Otar, yukarıda sözünü ettiğimiz şiirlerde halkın çektiği sıkıntıları zamanın siyasi şartları göz önüne alındığında çok cesaretlice ve yüreklilikle dile getirmiştir. Tabii ki bu şiirler aynı zamanda ustalıkla kaleme alınmış olup şiir sanatının bütün inceliklerini taşımaktadırlar. Bu şiirler, gerçekten de şairin tam bir ustalık döneminin ürünleri olarak nitelendirilebilir.

Kaynakça

Abdurahmanov, G., S. Memecanov (1995). Özbek Tili ve Edebiyatı. Taşkent: Okıtuvçi.

Aliyev, A., K. Sadıkov (1994). Özbek Edebiy Tili Tarihiden. Taşkent: Özbekistan.
Başlangıçtan Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Nesir-Nazım (2000). “Avaz Otar”. C. 14-15-16. Özbek Edebiyatı II http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12105,avazpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 20.11.2014].
Hasanov, S. (1996). Harezm Marifeti Alem Közgüsi. Taşkent: Okıtuvçi.
Kerimov, E. (hzl). (1999). Ma’neviyat Yulduzları. Taşkent: Abdulla Kadirî Nâmidegi Halk Neşriyatı.
Kerimov, G. K. (1987). Özbek Edebiyatı Tarihi. 3. Kitâb. Taşkent: Okıtuvçi.
Muhtarov, A., U. Sanakulov (1995). Özbek Edebiy Tili Tarihiy. Taşkent: Okıtuvçi.
Münirov, G. K. (1994). “Firuz Devlet Erbabi ve Medeniyet Hamiysi”. Tom: 5. Şarqşunaslik: 29-35.
Münirov, K. (1959). Munis, Âgehiy ve Beyânining Tarihiy Eserleri. Taşkent: Özbekistan Fenler Akademiyası Neşriyatı.
Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı.
Tekin, Feridun (2010). “Avaz Otar”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. (23): 73-95.
Tursunov, U., B.Orınbayev, A. Aliyev (1995). Özbek Edebiy Tili Tarihi. Taşkent: Okıtuvçi.
Yusupov, Y. (1967). Harezm Şairleri. Taşkent.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. FERİDUN TEKİN
Yayın Tarihi: 28.12.2014
Güncelleme Tarihi: 01.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel

İy perîveş bî-vefâlıg iyleme 
Kim köp imdi pür-cefâlıg iyleme
 
Ey ki istersen tarâbnı dehr ara 
Işk ara bî-dest-pâlıg iyleme 
 
Âkil irseng asl-ı ışk içre kirib 
Nâ-tüvân u bî-nevâlıg iyleme 
 
Ger murâdın yetmes irse yârga 
Gayr kûyıda gedâlıg iyleme 
 
Kim tarîk-i fakr ara sâlik isen 
Hüsrev-i kişver-güşâlıg iyleme
 
İy Avaz bolsan garîb ü nâ-tüvân 
Hân u bayga âşnâlıg iyleme

(Özbek Edebiyatı (1960). IV. Tom. 1. Kitâb. Taşkent: Özbekistan SSR Devlet Bediî Edebiyat Neşriyatı. 219.)

Tahmis

Dil ışkınge mübtelâ bolubdur 
Hem resm-i vefâ ana bolubdur 
Âyin-i cefâ sana bolubdur 
Közin ni belâ kara bolubdur 
Kim cânġa kara belâ bolubdur

Külbe kılay ul senem likâdın 
Könlin üzib ehl-i bî-nevâdın 
Işkı ara zâr u mübtelâdın 
Bigâne bolubdur âşnâdın 
Bigânege âşnâ bolubdur 
 
Bolsa ni tan ehl-i dehr kurbân 
Kim leb ana misl-i gunçe handân 
Ârız daġı hem çü mâh-i tâbân 
Işk içre anın fidâsı her cân 
Her cân ki sana fidâ bolubdur 
 
Hicrân ara çikse köp cefânı 
Dimey ki cefâ tümen belânı 
Fâş iyleben âyin-i vefânı 
Bâkî tapar ul ki boldı fânî 
Rehrevge fenâ bekâ bolubdur

Dîldûz besi rivâyet-i ışk 
Cânsûz Avaznı hikâyet-i ışk 
Bu nev durur hikâyet-i ışk 
Tâ tüzdi Nevâiy âyet-i ışk 
Işk ehli ana nevâ bolubdur

(Kerimov, G. K. (1987). Özbek Edebiyatı Tarihi. 3. Kitâb. Taşkent: Okıtuvçi. 263-264.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1ÂGEHÎ, Muhammed Rızad. 1809 - ö. 1874Doğum YeriGörüntüle
2KÂMİL, Harezmîd. 1825 - ö. 1899Doğum YeriGörüntüle
3Baha Tevfikd. 1884 - ö. 19 Mayıs 1914Doğum YılıGörüntüle
4ALİ HAYDAR BEY, Çırpanlı-zâded. 1884 - ö. 1917Doğum YılıGörüntüle
5Memduh Şevket Esendald. 28 Mart 1884 - ö. 17 Mayıs 1952Doğum YılıGörüntüle
6EDÎB, Kazancı-zâde Emînd. 1857 - ö. 1919Ölüm YılıGörüntüle
7MİRZE BEYLERd. 1837 - ö. 1919Ölüm YılıGörüntüle
8ÂSIM, Çeribaşı-zâde Mustafa Âsım Efendid. 1858 - ö. 1919Ölüm YılıGörüntüle
9KÂŞÎ, Sa'îd Muhemmedd. 1820 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
10NÂKİS, Sâbir Ahun Binni Abdukâdird. 1840 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
11ZİYÂÎ, Nevrûz Âhun Kâtipd. ? - ö. 1850Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
12AZÎZ EFENDİ, Hıfzî-zâded. ? - ö. 1731-32Madde AdıGörüntüle
13MEMİ, Memi Çelebid. ? - ö. Kanuni Sultan Süleyman dönemi (1520-66)Madde AdıGörüntüle
14FAKÎRÎ, Şeyh Mehmed Fakîrî Efendid. ? - ö. 1639-40Madde AdıGörüntüle